Epikong Ibalong

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
(Nakatukdo hali sa Ibalong)
Monumento kan Epikong Ibalong na ipinapahiling an tulong heroeng si Baltog, Handyong asin Bantong, sa Syudad nin Legazpi

An Epikong Ibalong sarong epikong rawitdawit kan mga Bikolano gikan sa Kabikolan kan Filipinas. Ini dai pa determinado kun siisay talaga an nagsurat sa tekstong Kastila.[nangangaipo nin toltolan]

Kasaysayan[baguhon | baguhon an source]

Igwang teksto na nakasurat sa lengwaheng Kastila na maguguno sa sinurat ni Padre Jose Castaño sa saiyang artikulong "Breve noticia acerca del origen, religion, creencias y supersticiones de los antiguos Indios del bicol" na napalakip sa Archivo del bibliofilo filipino, vol. I, na an nagtipon man iyo si Wenceslao Retana asin ipinublikar kan Impr. de la viuda de M. Minuesa de los Rios duman sa Madrid,España, taon 1895.

Kaya an iba[nangangaipo nin toltolan] naghuna an kagsurat kaini iyo si Padre Castaño, pero ini an nasambit ni Merito B. Espinas sa bagay na ini,(Ibalong, p. 48) "...na si Fray Bernardino Melendreras y de la Trinidad asin bako si Fray Jose Castaño, na iyo an pigtutubod kan dakul, an orihinal na nagpompon kan epikong ini sa Bikol asin dangan saiyang ipinalis sa Kastila mapapatunayan ni Valentin Marin y Morales sa saiyang Ensayo de una sentisis de los trabajos realizados por los corporaciones religiosos españoles de Filipinas, Tomo 2, Estableciemnto Tipogreafico del Colegio Santo tomas, Manila: 1901, p. 596, na kun saen nabanggit niya na si Fray Bernardino Melendreras, nagsurat sa Kastila nin sarong orog-orog (poesia) dapit sa antigong kinaugalean kan mga Indio sa Albay, na tituladong Ibal, sarong 400-na-pahinang manuskrito na kun saen nagsapi' si Castaño kan rawitdawit na Ibalong na nakalakip sa artikulong ginibo niya asin ikinaag ni Wenceslao Retana sa Archivo kan 1895:

"La poesia que trae el Jose Castaño en su obrita publicada por Retana en 1985 esta tomada de Ibal del P. Melendreras." --- na boot sabihon kinua man lang daa ni Castaño, sabi ni Valentin Marin, an rawitdawit-epikong ini sa Ibal ni P. Melendreras.

An problema man daa ta sagkod ngonyan dai pang nahahanap na kopya kan obra ini ni Melendrears, kaya an argumento ni Jose Calleja Reyes, na sagkod dai pa mapaluwas an sinabing Ibal tutubodon niyang si Jose Castaño pa an masabing autor kan Kastilang teksto.

Iyo ini an rason na pigdara ni Reyes sa saiyang librong pinalagda', an Bikol Maharlika ta sabi niya ngani sagkod na mayo an corpus delicti, komo sarong abogado siya, dai dapat pagtubodon. Si Reyes binikol man an Ibalong asin mababasa ini sa libro niyang Bikol Maharlika (p. 64-82) asin tinampadan niya man kan tinagalog na bersyon ni Arturo Camua Sampana.

Si Jaime T. Malanyaon ilinakip man niya an bersyon na bikol ni Leoncio F. Elopre sa saiyang librong Istorya Kan Kabikolan (p. 514-523).

An iba nagdududa ngani na totoong epiko ini kan Bikol ta may mga elemento ini hale asin nakakaagid sa mga epiko kan Griyego arog kan persona ni Hercules na agid-agidan sa gawe ni Handiong saka ni Baltog, duwang importanteng heroe sa Ibalong. Garo soboot daa gibo-gibo lang ni Melendreras. An iba man nagsasabi autenticong osipon nin gugurang ta may mga elementong tinubo arog kan mga bukid na Kolasi, Hamtik, Isarog asin kan mga lugar na nasususog pa ngonyan arog kan Ponong (sa Magarao?), Panikwason (sa may pamitisan kan Isarog), Inarihan na salog o kan Kotmo' (sa may Pasacao). Asin an mga termino sa mga kagamitan na minukna arog kan "gatang", "surod", "landok" asbp mga termino lumaon na sa bikol.

Ano ta dai lamang nasambitan an bulkan Mayon sa epikong ini? An bukid na "Masaraga" na "aki pa." naenot pang marhay sa pagtuhaw asin huri na nagtalubo an Mayong? Kun hihilingon sa Vocabulario ni Lisboa, an "masaga" boot sabihon "malaad", "mabanaag" o sa Kastila, "...que relumbre mucho." Bako daw na an bulkan Masaraga naglalaad pang gayo kun naputok kumpara sa mga gurang nang bukid arog kan Isarog o Asog?

Sabi ni Stephen Sergio, sarong parasurat, an "Mayong" hale sa Buhi-non na taramon na "ma'yong" na boot sabihon "boklod, bukid" asin inaapod ninda an tinutuboan pa sana nin suso nin nagdadaraga na "moro-ma'yong". Ma-oyon ini sa analisis na an epiko antigo nang maray asin enot pang maray na naglakop sa panahon na an Ma'yong nagtatalubo pa sana. [1] Archived 2008-07-05 at the Wayback Machine. Totoo, kahurihan kan kag-anom (16) na Siglo, inaapod na kan mga Bikolnon an bulkan na iyan na "Ma'yong" susog sa natala' ni Lisboa.

Naggikan an mga taga-Buhi sa Albay mansana asin nangaranan sindang Buhi-non ta sinda su mga "nakabuhi" (nakadurulag) kan tuminuga an Ma'yong.

Pinalis kan bikolanong poetang si Luis G. Dato an epiko sa Ingles na inapod niyang, "HANDIONG: EPIC OF BICOLANDIA." Nakabase ini sa manuskrito ni Fray Jose Castaño. [1]

Nota: An sinurat ni Fray Jose Castaño napalaman asin nakukua sa Archivo del bibliofilo filipino, vol. I, na an nagtipon man iyo si Wenceslao Emilio Retana y Gamboa asin ipinublikar kan Impr. de la viuda de M. Minuesa de los Rios duman sa Madrid,España, taon 1895.


An laman kan epiko[baguhon | baguhon an source]

An epikong ini naipalis na man sa mga ibang tataramon, lalo patin sa Bikol.


Spanish
Bikol
Bikol

"IBALON"[2]
orihinal na panurat ni Fray Bernardino de Melendreras, OFM

ILING

1
Cuenta, Cadugñung la historia
Delos tiempos de Handiong
Con esa lira de plate
Dulce encanto de Aslon.

2
Que solo cantar tu puedes
Tanta belleza y primor
Tantos ocultos misterios
Como encierra esta region

3
Canta, y dinos su reyes
La prosapia y valor
La guerra, que sostuvieron
Hasta vencer a la Oriol.

4
Dinos tambien por tu vida
La historia del viejo Asog
La del joven Masaraga,
La del vetusto Isarog.

5
Que tu fuiste el tierno vate
El mas dulce seductor
De cuantas vieron el lago
Que a la Tacay sepulto.

6
Canta, pues antentos todos
A tu hermosa narracion
Sentados aqui nos tienes
A la sombra de un daod.

KADUNGUNG
7
Oid pues, hijos del Bicol.
Dijo Cadugῆung veluz,
Los hechos del viejo suelo
Patria hermosa de Handiong.

8
Es el Bicol una tierra
Llana, feraz, de aluvion;
Del mundo la mas hermosa,
La mas rica en produccion.

BALTOG – THE FIRST BICOL HERO
9
Fue Baltog el primer hombre
Que esta tierra habito.
Oriundo de Botavara,
De la raza de Lipod.

10
Al Bicol llego siguiendo
Un jabali muy feroz,
Que sus sembrados de linza
Una noche destruyo.

11
Cuando le tuvo acostado
Al suelo tiro en lanzon,
Y con sus brazos herculeos
Las quijadas le partio.

12
Cada quijada tenfa
Una vara de largor
Y los colmillos dos tercios
De la asta de su lanzon.

13
Al volver a sus Estados
Las dos quijadas colgo
De un talisay gigantesco
En su casa de Tundol.

14
A los viejos cazadores
Causaron admiracion
Estos trofeos gloriosos
De su rey el gran Baltog.

15
Fueron a verios las tribus
De Panicuason y Asog;
Y dejeron que, en sus dias
No hubo jabali mayor.

16
Le llamaron Tandaya
De los montes de Ligñon
Por su exacto parecido
Con el monstruo Behemot.

HANDYONG ARRIVAL
17
Despues de este vino al Bicol
Con gueteros Handiong,
Quien de monstruos la comarca
En poco tiempo limpio.

18
Batallas para extingirlos
Mil y mil el empeño
De todos siempre saliendo
Con aires de vencedor.

19
Los monoculos trifauces
Que havitaban en Ponon
En diez lunas sin descanso
Por completo destruyo.

20
Los alados tiburones
Y el bufalo cimarron
Que por los montes volaban
En menos tiempo amanso.

21
Los buayas colosales
Como los balotos de hoy,
Y los fieros sarimaos
Al Colasi destierro.

22
Las serpientes, que tenian
Cual de serena la voz,
Del Hantic en la caverna
Para siempre sepulto, Oriol

ORIOL
23
Pero no pudo vencer,
Por la mas maña que se dio
A la culebra sagu
Conocida por la Oriol.

24
Esta culebra sabia
Mas que el famoso Handiong
Y a sus ojos fascinaba
Con afable seduccion.

25
Mil lazos Handiong le puso
Y de todo se burlo,
Los nudos desenredando
Con sagacidad mayor.

26
Con palabaras seductoras
Muchas veces le engaño,
Que en eso de fingimientos
Era gran maestra Oriol.

27
Cuantas veces por el bosque
Sin descanso la siguio
Creyendo de la serena
En la seductora voz!

28
Los trabajos del gran Hercules,
Las conquistas que gano,
Todo hubiera fracasado
Por la influencia de Oriol.

29
Peromera inscontante,
Ella mismo ayudo
Para vencera a los monstruos
Que infestaban la region.

30
Luchaban con las buayas
Brazo a brazo, y vencedor
De combates tan tremendos
Sin menoscabo salio.

31
Los pongos y orangutangs
La miraban con horror,
Porque las aguas del Bicol
Con su sangre coloro.

32
Eran monos pendencieros
De conocida valor
Pero el gigante los hizo
Retirarse al Isarog.

PEACEFUL PURSUITS
33
Y libre ya de alimañas
Quedando asi la region
En dar leves a su pueblo
Como suno interes penso.

34
Handiong y sus compañeros
Plantaron con un bolod
Linzas, que dieron sus frutas
Tan grandes como un pansol.

35
Tambien en un sitio bajo
Sembraron el rico arroz
Que Handiong largos siglos
El sobrenombre llevo.

36
Hizo la primera canoa
Que por el Bicol surco;
Menos el timon y vela
Que fueron por Guinantong.

37
Este invento los arados,
El piene y el pagolon,
La ganta y otras medidas,
El sacal, bolo y lando.

38
Los telares y argadillos
Fueron obra de Hablom,
Quien con asombra de todos
Un dia al rey presento.

39
Invento la gorgoreta,
Coron, calan, y paso
Y otros varios utensiles
El pigmeo Dinahon.

40
El alfabeto fue Sural,
Quien curioso combino,
Grabandola en piedra Libon,
Que pulimento Gapon.

41
Hicieron ciudad y casas
En disegual proporcion,
En las ramas suspendiendolas
Del banasi y camagon.

42
Que eran tantos los insectos,
Tan excesivo calor,
Que solo en el moog podian
Pasar el rigor del sol.

43
Y leyes mando muy justas
Sobre la vida y honor
A los que todos sujetos
Estaban sin distincion.

44
Todos su puesto guardaban,
El esclavo y el señor,
Respetando los derechos
De prosapia y sucesion.

THE DELUGE
45
Hubo entonces un diluvio
Promovido por el Onos,
Que el aspecto de esta tierra
Por completo trastorno.

46
Reventaron los volcanes
Hantic, Colasi, Isarog,
Y al mismo tiempo sentiose
Un espantoso temblor.

47
Fue tanta sacudida,
Que el mar en seco dejo
El istmo de Pasacao
Del modo que se ve hoy.

48
Separo del continente
La isleta de Malbogon
Donde moran las sibilas
Llamadas Hilan, Lariong.

49
El caudaloso Inarihan
Su curso el Este torcio,
Pues, antes del cataclismo,
Desaguaba por Ponon.

50
En Bato se hundio un gran monte
Y en su sitio aparecio
El lago, hoy alimenta
Con su pesca a Ibalon.

51
Del golfo de Calabagñan
Desaparecio Dagatnon,
De donde eran los Dumagat
Que habitaron en Cotmon.

THE YOUNG BANTONG
52
Fue este reino poderoso *
En los tiempos de Bantong,
Compañero inseparable
Del aguerrido Handiong.

53
Le mando alli con mil hombres
Para a matar a Rabot,
Medio hombre y media fiera,
Hechicero embaucador.

54
Todos lo que alli abordaron
Antes de esta expedicion
En piedras convertieron
El encanto de Rabot.

55
Bantong supo que este mago* (mago-magician; magi-wizard tantrik;
Era un grande dormilon, vivo-smart; wise-sabio)
Haciendolo asi de dia (Bantong known-supo; since-que;
Sin ninguna precaucion. This one**-este; magi-mago) **pronoun

THE DEATH OF RABOT
56
Alla llevo sus soldados
En un dia de aluvion,
Y antes que el despertara
De un tajo lo dividio.

57
Asi y todo daba gritos
Con tan estentorea voz
Que lo oyeron de los mangles
De bognad y camagon.

58
Le llevaron a Libmanan
Do fue a verle el gran Handiong
Y ante su vista asustado
Por largo tiempo quedo.

59
Pues jamas el hubo visto
Un viviente tan atroz
De figura tan horrible
Ni de mas tremenda voz.

60
Aqui suspendio Cadugñung
Su primera narracion
Dejando para otro dia
De continuarla occasion.

"IBALONG"[3]
palis sa tataramon ni Zacarias Lla. Llorino, sarong poetang taga-Daraga, Albay

ILING

1
Saysayan sa samo an gabos Kadungung
Manga agi-aging suanoy ni Handiong
Pirak mong talasan isabay tugtugon
Mahamis, ngangalsan padapit kan Aslong.

2
Ika iyo sana, daing iba nanggad
An makapagsaysay awit na pambihag
Kadtong manga hilom na di nahahayag
Kan ronang kaidto orog na mapalad.

3
Sabiha, iawit, kami magdadangog
Idtong manga hade na manga maisog,
Gabos na labanan daing nanag-ontok
Sagkod na si Oryol saindang nadaog.

4
Idtong kasaysayan samo man sabiha
Manga lakaw-lakaw Asog na gurang na,
Asin an aki pa na si Masaraga,
Gosgos na Isarog kami man padangga.

5
Sa gabos na tawong manga nakaaram
Danaw na linubngan magayon na Takay,
Ika an mahadok, mahamis magtaram
Na makabibihag puso ni isay man.

6
Kaya pag-awit na kan orog kagayon
Na saimong awit digdi sa malimpoy
Sa poon kan dao, kahoy na marambong,
Managtukaw kita, ika hinanyogon.


7
Si Kadungong tolos uyang kasimbagan
Paghinanyog kamo, aking Kabikolan,
Manga kasaysayan kan daga na gurang,
Erokan ni Handiong panong kagayonan.

8
Sarong kahadean an rona kan Bikol,
Tanayad mahiwas, daga manga gabon,
Na an parilibot gabos magagayon,
Mayaman sa ani ano man itanom.


9
Enot maningkarog nag-errok si Baltog
Sa daga na ining magayon na orog,
Haleng Botavara digdi na nag-ontok,
Tawong guminikan sa dugo kan Lipod.

10
Si pagkalakop nya sa Bikol na rona
Huli kan saiyang tinanom na linsa,
Mabangis na opon rinatakan sana,
Saiyang linamag kaisganan dara.

11
Opon kan maruso sinabad ni Baltog
Sa daga su darang matarom na garod,
Ginamit si kamot, pambihirang kusog,
Su salang rinapak kan opong maisog.

12
Igwang sarong dupa su salang na tu-lang,
Halaba na gayo kun si-mong mata-naw,
Lilidong na tingo duwa sa tolo man
Kan tugod kan garod na pinagkakaptan.

13
Kan magbalik na sya sa saiyang daga
Binitay su salang sa sarong dakula
Kahoy na talisay sa Tondol kawasa,
Tanganing sa gabos idto ikalagda.

14
Gabos na gurangan kadtong mangaakbong
Sinda nagngaralas kan idto mata-naw,
Balaog na pano sindang kaomawan
Ki dakulang Baltog nindang kagurangnan.

15
Idtong manga tawong nangapagkakita--
Angkan Panikwason asin kan Asog pa
Gabos nangagsabing kan panahon ninda
Dai pa nin opong kabaing talaga.

16
Nginaranan ninda iniong Tandayag
Sa bulod kan Lingyon na orog katangkag,
Huling nakaarog, nakaagid nanggad
Kadakulang hayop, ninda paliwanag.


17
Kan matapos ini nagdigdi sa Bikol
Na may pag-iriba pamayong si Handiong,
Ninda ginaradan sa bakong haloyon
Su gabos na hayop manga mabangison.

18
Tanganing magadan idtong manga hayop
Rinibong labanan saiyang linaog
Minsan lukdong gayo nanggad nagmaigot
Sagkod nagkapalad dai nin pag-ontok.

19
Idtong manga hayop na tolong halonan
Asin sarong mata Ponong an erokan,
Dai syang hingalo sa sampulong bulan
Sagkod na naubos, gabos nya nagadan.

20
Pating na pakpakan sa rarom nin dagat
Gabos na damulag na orog kaolyas
Na sa kabubuldan nangag kakaripas
Dikit na panahon saiyang inutas.

21
An manga buwayang kadakulang gayo
Na arog sa bangka ngunyan na totoo,
Asin sarimaong maisog na tuyo
Duman sa Kulasi tinarapok idto.

22
Manga kahalasan na tingog kabagay
Kan sa magindarang kinawiwilihan,
Sa dakulang lungib, Hamtik na kabuldan
Gabos rinolobong na dai nin hanggan.


23
Alagad an sarong di nadaog nanggad,
Minsan ginamit na liksi asin ikmat,
Iyo su gurang nang madunong na halas
Oryol si pangaran na orog katikas.

24
Si Oryol madunong, daog pa si Handiong
Mala sa paghiling si Handiong rinibong,
Nagliwat-liwatan--- daragang magayon
Bilang sudo-sudo na sya paghanapon.

25
Ribo-ribong gapos ni Handiong ginibo
Nginisihan sana di lamang naano,
Gapos nahuhubad, butngol na totoo
Huli ta si Oryol madunong na gayo.

26
Nin huli sa tingog na orog kahamis
Si Handiong nadaya magkapirang ulit,
Kun pag-orolayan pagribong sa isip,
Oryol na sa gabos madayang balakid.

27
Sa daing hingalo na pasunod-sunod
Saiyang pagsusog kadlagan linakop,
Huling sa paghuna magindarang tingog
Si duman na iyong saiyang nadangog.

28
An sa kay Herkules manga ginibohan---
Gabos na binihag, gabos na kinamtan,
Dai naingoha, kuta di nahaman
Kun si Oryol baga iyo an kalaban.

29
Alagad sa gibong dai nagkaoyon
si Oryol dakulang katabang ni Handiong
Pagbihag kadtong manga mabangison
Hayop na nagratak kan ronang magayon.

30
Sabay-sabay sindang nakilaban nanggad
Sa manga buwaya asin nagkapalad,
Asin sa ralaban na orog kangirhat
Handiong di nado-tan dagos si paglayag.

31
Si angongolood sa lindong kan pangpang
Na nagpakamasid nin takot dinatngan,
Nin huli kan dugong buwayang ginadan
Sa salog na Bikol namulang wirisan.

32
Sinda idtong ukay na gabos paribok,
Manga kaisogan nanggad nakalakop,
Dakulang si Handiong sinda nakatakot
Asin nagdurulag duman sa Isarog.


33
Ngunyan ta ligtas na saiyang erokan
Sa gabos na hayop na tinatakotan,
Si Handiong nagmukna nin manga kabo-tan
Na nganing magmarhay si pagbuhay-buhay.

34
Gabos nanagtanom sa bulod nin linsa
Si Handiong asin si manga pag-iriba,
Naging darakula unod na binunga
Na arog sa pansol, dakula talaga.

35
Asin sa kaba-san sinda nanagduman
Nin dakul na paroy ninda hinasokan
Na si apod ngani na iuyong nagdanay
Ginatos na taon hinandyong pangaran.

36
Enot na sakayan kaggibo si Handiong
Na pabalik-balik sa salog na Bikol.
Olin, layag dai kabilang sa sukol
Nin huli ta ini tugdas ni Kimantong.

37
Kimantong nagtugdas kan satuyang lipya,
An surod, pag-olong pambungkal sa daga,
Ganta asin ibang takadan na sadya,
Sakal asin landok, sundang na pangtaga.

38
An tanhaga, sikwan tugdas man ni Hablom,
Gibong pigpagalan nin dakulang atom,
Si gabos na tawo nabigla, naribong
Ta tinao sana sa hadeng si Handiong.

39
Asin ta tinugdas naman an tapayan,
An paso, an koron, asin man an kalan,
Patin manga iba-ibang kagamitan
Kaggibo kaini Dinahong na mungan.

40
Inukit ni Sural lagdang babasahon
Sa gapong matagas na hale sa Libong
Asin ta dinagos paglinig kanayon
Nin sarong lalaking pangaran si Gapon.

41
Banwaan ginibo asin kaarongan
Na mangiba-iba si kadakulaan
Na sa manga kahoy saindang binitay,
Sanga nin banasi, kamagong siring man.

42
Gabos layog-layog saindang palibot,
Sa saldang kan aldaw ragitnit na orog,
An makatatagal duman sana gayod
Kun sa kalangkawan itaas kan moog.

43
Si Handiong nagmukna tapat na kabo-tan
Bilang pangalasag sa buhay, sa ngaran,
Sa gabos na tawong saiyang nasakpan
Na daing paorog dawa siisay man.

44
Igwa nin katungdan lambang sarong tawo,
Manga kagurangnan, oripon pang gayo,
Manga katanosan galang tinatao--
Sa manga panunod, pamanang totoo.


45
Asin ta dinatngan masulog na baha,
Onos ginikanan, si kusog dakula,
Si orog kagayon, tiwasay na daga
Iba nang paghilngon naliwat kawasa.

46
Su bukid na Hantik, Kulasi, Isarog
Gabos nangagtuga, nagputok nin kusog,
Asin kasabay pa si dakulang linog
Sa bilog na rona gabos na natanyog.

47
Sa kusog nin linog kuminadal-kadal,
Dagat suminuko may dagang naglataw
Na iyo na ngunyan satong matata-naw
Bilang kauswagan duman sa Pasacao.

48
Igwang nakasiblag daga na kaputol
Asin pinag-apod na purong Malbogong,
duwang aswang iyong nag-erok na lolong
Na pinagngaranan Hilang asin Laryong.

49
Nagbaha nin orog salog Inarihan
Bulos pasulnopan sala nang dalagan,
Kaya kan dai pa ini minasupngay
Si gabos na tubig Ponong dinadatngan.

50
May dakulang bulod sa Bato nagtundag,
Sa kinamugtakan danaw luminuwas
Na pinaghalean manga sirang layas
Naging kabuhayan kan Ibalong nanggad.

51
Manga nag-erok dagang Kalabangan
Na manga Dagatnong napara nin basang,
Si manga Dumagat nagsalihid duman
Na hale sa Kotmong enot na erokan.


52
Daga nagdakula na dai nahaloy
Kusog uminorog kan manga panahon
Na kaisganan pa kan aking si Bantong,
Hugos na katood bantog na si Handiong.

53
Sarong ribong tawo ni Handiong tinao,
Ta pinapagadan Rabot na malobo,
Hawak nagkabanga-- sa hayop,sa tawo,
Pangratak sa rona, putikon na gayo.

54
Su enot ki Bantong na manga maisog
Nagdulok ki Rabot ta gadanon boot,
Nangagkaaraging gapo sinda gabos
Sa kapangyarihan mabangis na Rabot.

55
Alagad si Bantong igwang kaikmatan
Rabot na maisog saiyang namasdan
Kun minakaturog bilang sarong aldaw
Dai nin pagmangno, minali-tad lamang.


56
Kaya sarong aldaw na igwa nin baha
Bantong, pag-iriba naglakaw kawasa,
Bago nakabangon si Rabot sa daga,
Hawak nya binaak ni Bantong sa taga.

57
Dagos luminataw manga kinurahaw
Kan tawo ni Bantong bilang kaogmahan,
Kuminaling-kaging idtong katiboan,
Naglakop sa bunga, kamagong siring man.

58
Dinarang Ligmanan gadan na si Rabot,
Minasdan nin marhay ni Handiong na bantog,
Daing pakahiro, namungnan nin orog,
Haloy nakagirong sa hinorop-horop.

59
Si Handiong dai pa nanggad nakahiling
Hayop na linalang na daing kabaing,
Maraot na orog, matakot na siring,
Tingog malusogon su dagundong, daging.

60
Kadungong inontok manga kasaysayan,
Tanda na tapos na su enot na kabtang,
Asin dadagoson sunod na kasumpay
Kun igwang panahon, ibang aldaw naman.

"IBALONG"
palis sa tataramon ni Leoncio F. Elopre

Iling

1
Iosip mo samo, Ginoong Kandungun
Mga nakaagi, panahon ni Handyong
Sa simong kudyapi, na pirak na togtogon
Mga karangyahan, mahamis na Aslon.

2
Huling Ika sana, an makapag-awit
Mga kagayonang, dai pa nasambit,
Mga ngangalsang, dai pa nasukit
Sa rona tang ini, natatagong pirit.

3
Saimong awiton, asin ipagsaysay
Mga hade niyang, maisog,. matibay
Sa pakipaglaban, padagos mahusay
Sagkod na madaog, Oryol na kaaway.

4
Osipan man samo, boot ming madangog
Mga agi-agi, kan gurang na Asog
Kan ki Masaraga, an aking nabantog
Siring an lahos ng, an ngaran Isarog

5
Sa pagrawit-dawit,. malodok, magrokiaw
Nakakabihag ka, mayo nin kaagaw
Sa nakaheriling, malubong sa tahaw
Babaeng si Tacay, kadto nganing danaw.

6
Kaya omawit ka, gabos mahinanyog
magayon na saysay, simo ng ilabyog
Sa limpoy nin dao, tokaw bakong tindog
Handa na an gabos, saimo madangog

7
Kaya dangog kamo, mga aking Bikol
Sabe ni Kadungung, tolos na nagsadol
Sa dagang gurangan, pangyayaring dakol
Erokan ni Handiong, gayon daing sukol.

8
An dagang Bikolnon, na patag paghilngon
Sangkap nin pataba sa mga tatamnon
Digdi sa kinaban, pinakamagayon
Sa pag-ani naman, pinakamarigon.

Baltog, Enot na Bayaning Bikol

9
Totoong si Baltog, an tawong naenot,
Na sa dagang ini, tolos uminabot
Na sa Botavara, namundag nagsulpot
Naggikan sa Lipod, na saiyang gamot.

10
Nakaabot Bikol, dahel sa paglamag
Mabangis na baboy, maliksi, makarag
Saro nganing banggi, tanom na kinaag
Naligis swi linsa, ta pinag-borokag

11
Kan aso an baboy, sa daga madapla
Matibay na garod, tolosd itinogda
Garo ki Hercules takyag na dakula
Ginamit sa salang, tanganing mabanga

12
Igwa man nin sukol, idto nganing salang
Sarong gayong dupa, iyo an katimbang
Mga tingo naman, daing kabarang
Duwang katolohan, sa tugod kan lansang.

13
Sa siring daga, nagbalik giraray
An panga na duwa, saiyang binitay
Sa sanga nin kahoy, an ngaran talisay
Sa harong sa Tondol, garo baga bantay.

14
Si mga gurangan, dating para-ayam
Nag-ngaralas sinda, sa kagiram-giram
Na palatandaan, nadara, nasamsam
Kan hadeng si Baltog, na saindang aram.

15
Dahel sa pagngalas, igwang nagduruman
Angkan Panikwason, nin Asog siring man
Anas nagsarabe, sa panahong iyan
Daragangang baboy, di pa natandaan.

16
Inapod man ninda, tunay na Tandayag
sa Lingyon na bukid, an saiyang bongag
Dahel nakaagid, asin pagka-hayag
Dakulang Behemot, iyong paliwanag.
Pagdatong ni Handyong

17
Paka-agi kayan, si Handyong nag-abot
Kairibahan nya, panlaban na igot
Inorobos ninda, idtong mga saklot
Sa maling sabe, panahong halipot.

18
Tanganing mapoho, idtong mga hayop
Ribo-ribong laban, ginibo kan sakop
Sa gabos na iyan, saiyang nasubok
Danay na kagdaog, an gabos natupok.

19
Mga kahayopan, na saro an mata,
Tolo an halunan, taga-Ponong sinda
Laog tolong bulan, dagos an lapag nya
Sagkod na maubos, asin ta mapara.

20
Idtong mga pating, na igwa nin pakpak
Damulag sa bukid, na nagpalak-palak
Panahong halipot, saiyang hinikap
Asin pinaboot, sa harohapiyap

21
Si mga buaya, dakul na maray
Garo baroto, ngunian sa pagsakay
An mga sarimao, maisog, mahusay
Duman sa Kulasi, tinapok magdanay

22
Kaiba man palan, idtong mga halas
Na garo Sirena, tingog dai paas
Sa lungib kan Hantik, duman winasiwas
Nagkarolobong, na dai makahawas.

Oryol, an Babaeng Halas
23
Alagad ta igwang, dai nadadaog
Dawa ginamitan, nin tusong palaog
Gurangan na halas, maingat, maisog
Midbid na talaga, si Oryol na bantog

24
An halas na ini, talagang madunong
Daog pa ngani, bantog na si Handyong
Huling sa pagheling, siya riniribong
Garo nagayuma, hulog sa patibong

25
Ribo-ribong gakod, siya ginibohan
ni Handyong alagad mayong kapakanan
Mga bogkos, botngol, anas nahubaran
Huli ta si Oryol, dakul kaaaraman.

26
Sa pagtaram lamang, maray magpadagka
Kaya prang ulit nadayaan siya
Sa pagsagin-sagin, daog na talaga
Huli ta si Oryol, totokdoan ka pa.

27
Pira daw na ulit, diyan sa kadlagan
Dai nin hingalo, saiyang sinundan
Tingog magindara, an pagtubod kayan
Makawiliwili, makagayuma man.

28
Bantog na Hercules, may mga ginibo
Mga pagpasuko, sa dakul na tawo
Gabos kuta iyan, dai mahihimo
Kun si Oryol naman kalaban iyo.

Toltolan[baguhon | baguhon an source]

  1. https://luisgdato.com/2020/02/handiong-epic-of-bicolandia/ Luis G. Dato website
  2. "Ibalong: Bicol's Folk Epic-Fragment". WoW Legazpi website. Retrieved Oktubre 4, 2015.  Check date values in: |access-date= (help)
  3. Lobel,Jason William; Tria,Fr. Wilmer Joseph S.; Carpio,Jose Maria Z.(special essay): An Satuyang Tataramon:A study of Bicol Language:Naga City: Lobel and Tria Partnership, Co.:Holy Rosary Minor Seminary,copyright 2000: page 226-232

Ginunuan[baguhon | baguhon an source]

  • Bikol Maharlika. Jose Calleja Reyes. JMC Press, Inc. 1992. 525 p.
  • Ibalong. Merito B. Espinas. UST Publishjing House. Univbersity of Sto. Tomas. 1996. 158 p.
  • Blair, Emma Helen, and Robertson, James Alexander: "The Philippine Islands: 1493-1898," A Collection of sources. Cleveland, Ohio: The Arthur H. Clark Company, 1903-1909, 55 vols. 8 vo. Plates and maps.pahina 89, 90.
  • Vocabulario de la Lengua Bicol. Marcos de Lisboa. 2nd ed. Manila. Establiciento tipografico del Colegio de Santo tomas, 1865, 417, 104 p. An sarong huwad kaini yaon sa Museo kan Unibersidad nin Nueva Caceres