Carmen de Luna
Carmen de Luna
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Liberada Avelino (wala) kaiba si de Luna kan 1911
| |||||
| Ipinangaki | Carmen de Luna Villajuan Hulyo 16, 1873 | ||||
| Nagadan | Nobyembre 4, 1962 (nag-edad 89) | ||||
| Nasyu | Pilipina | Mga Trabaho | paratukdo, kagmukna kan eskwelahan | Mga taon aktibo | 1907–1962 |
Carmen de Luna
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
Liberada Avelino (wala) kaiba si de Luna kan 1911
| |||||
| Ipinangaki | Carmen de Luna Villajuan Hulyo 16, 1873 | ||||
| Nagadan | Nobyembre 4, 1962 (nag-edad 89) | ||||
| Nasyu | Pilipina | Mga Trabaho | paratukdo, kagmukna kan eskwelahan | Mga taon aktibo | 1907–1962 |
Si Carmen de Luna Villajuan (Hulyo 16, 1873 – Nobyembre 4, 1962) sarong Pilipinang paratukdo asin saro sa kaiba sa pagmukna kan Centro Escolar University. Pagkatapos kan saiya nin pagklase tanganing mag-andam bilang sarong paratukdo, nagtukdo si de Luna sa sarong pribadong eskwelahan na pinapadalagan kan Librada Avelino sa Manila asin sa Pandacan Public Girls' School. Kan 1097, duwang babaye, kaiba ni Fernando Salas an nakatogdas kan Centro Escolar de Senoritas, bilang sarong non-sectarian edukasyonal na pasilidad para sa mga daraga. Nagserbi bilang katabang na direktor poon 1907 sagkod 1934, siya an nag-asumir kan pagkadirektor kan magadan si Avelido asin pinangenotan an unibersidad sagkod sa saiyang sadiring kagadanan kan 1962.
Para sa saiya nin trabaho sa sibic, sa charitable na organisasyon, asin sa buhay na pagdedikar sa edukasyon, si de Luna tinawan nin onra kan Philippine Presidential Medal of Merit, medalya kan batikano na Pro Ecclesia et Pontifice, siring man sa rekognasyon kan Espanya sa saiyang ginibo sa pagpreserba kan kultura asin tataramon na Espanyol. Sarong makasaysayan na marka bilang pagmidbid saiya an ibinugtak sa Centro Escolar University kan National Historical Comiision of the Philippines.
Amay na Buhay
[baguhon | baguhon an source]Si Carmen de Luna Villajuan namundag kan Hulyo 16, 1873, sa San Miguel, Manila, sa Islas Filipinas, na kan panahon na idto saro ining parte kan Imperyo Espanyol, ki Ignacia Villajuan asin Sebastian de Luna. Nag-adal siya sa sarong Katolikong Isataran na eskwelahan na pinapaandar ni Anacleta Abrera sa Binondo, na nakua an saiyang sertipiko sa pagtukdo sa elementarya kan 1890. Tanganing ipadagos an saiyang edukasyon, si de Luna nagparehistro sa kursong inaalok kan mga tugang na babae kan Kumbento kan Asunsyon, kun saen nabisto niya an kapwa estudyante na si Librada Avelino, na iyo an magigin saiyang katabang asin kaibahan sa bilog niyang buhay. Naggradwar siya kan 1894 asin kan taon man sanang idto nakapasar sa eksaminasyon kan gobyerno tanganing makua an saiyang lisensya sa pagtukdo bilang paratukdo sa sekondarya.
Karera
[baguhon | baguhon an source]Kan 1896, an amigo ni de Luna na si Librada Avelino nagkua nin pagsasadiri sa Santa Cruz kun saen mabukas nin sarong eskwelahan. Mantang nagdadakula an eskwelahan, ini nagbalyo hale sa Fernandez Street pasiring sa San Sebastian Street asin sa de Luna, asin an pinsan ni Avelino na si Margarita "Garit" Oliva nag-iba ki Avelino, bilang mga paratukdo sa eskwelahan. Kan katapusan kan Rebolusyong Filipino, an eskwelahan nagsarado huli ta an bagong awtoriad kan Estados Unidos binago an kurikulum pang-edukasyon sa bilog na nasyon na naghahagad na an mga kurso itukdo sa Ingles. Kan 1901, an duwang mag-amiga nagbyahe pasiring sa Hongkong tanganing mapakarhay an sainda nin Ingles asin pagkatapos kan anom na bulan na pag-istar, nagbalik sinda sa Pilipinas. Si Avelino nagtrabaho bilang prinsipal kan Pandacan Public Girls' School asin si de Luna nagtrabaho bilang sarong paratukdo. Si De Luna nagpadagos kan saiya nin edukasyon asin nakakua nin Batsilyer sa Arte asin sa Siyensya. kan 1907.
Kan taon man na idto, si DeLuna asin si Avelino naghagad nin payo ki Fernando Salas, sarong abogado gikan sa sarong pamilya nin mga paratukdo, manungod sa pagbuks nin sarong eskwelahan para sa mga babaye, na pigmodelo sa Centro Escolar de Varones (Central School of Men), na pigpapadalagan ni Salas. Nagdesisyon sindang mamuhunan sa pagmukna nin sarong eskwelahan sa Manila na aapodon na Centro Escolar de Senoritas (Central School of Ladies). An kada saro nagkontribusyon nin ₱ 250 asin nagpoon na mag-organisar nin non-sectarian na eswelahan na namumugtak sa 841 Iris Street, na kan huri inapod na Azcarraga Street. Si Avelino, De Luna, asin Oliva gabos nagtutuyo na magtukdo asin magkua sinda nin ibang mga babae na nagtapos sa manlaen-laen na normal na eskwelahan, arog kan magtugang na babaye na si Filomena asin Ildefonsa Amor; Constancia P. Arrieta; Maria del Pilar Francisco, an pinakaenot na babaeng abogado sa Pilipinas; asin Felisa asin Domingo Francisco, mga pinsan ni Maria. Kabali sa mga kandidatong paratukdo ni Salas iyo si Josué Soncuya, sarong historyador asin abogado; Manuel Ravago, sarong peryodista asin orador; asin si Alberto Campos, sarong dating suldados sa hukbong Espanyol, asin sarong peryodista asin paratukdo. Pagkatapos na iproponer an saiyang mga kandidato, si Salas naghale sa negosyo asin kinua an saiyang mga pondo sa pamumuhunan.
An inisyal na lupon kan Centro Escolar de Señoritas kabali si Avelino bilang direktor, si De Luna bilang katabang na direktor, si María Francisco bilang sekretarya, si Felisa Francisco bilang tresurero asin si Oliva bilang administrador. An mga kurso na pig-aalok na nagpoon sa edukasyon kan mga daraga poon sa kindergarten sagkod sa hayskul, pinalawig kan 1921 tanganing mag-alok nin mga kurso sa kolehiyo. Kan 1930, an Centro Escolar de Señoritas opisyal na nagin sarong unibersidad asin pakalihis nin duwang taon pinagsararo bilang Centro Escolar University. Kan magadan si Avelino kan 1934, si de Luna an nag-ako kan direksyon kan institusyon asin magpadagos sa pwesto na idto sagkod sa saiyang sadiring kagadanan. Pagkatapos kan katalingkasan kan Pilipinas sa Ikaduwang Gerang Pankinaban, an unibersidad nagin co-educational kan 1945, na nagin si de Luna na iyo sana an babaye sa nasyon na namayo sa sarong unibersidad na nagtutukdo sa mga estudyanteng babae asin lalaki.
Apwera sa saiyang trabaho sa unibersidad, si de Luna De Luna aktibong nakisumaro sa Liga de Mujeres Filipinas (Philippine Women's League), na may katuyuhan na pantay-pantay an mga oportunidad sibiko asin sosyo-ekonomiko na itinatao sa mga kababaihan. Nagtrabaho siya sa kadakol na mga organisasyon sibiko asin charitable kabali an La Gota de Leche asin an Abbey of Our Lady of Montserrat, na nagpapadalagan kan San Beda College ; siring man an manlaen-laen na Katolikong mga charity. An saiyang trabaho sa tahaw kan mga hubenes pigmidbid ni Presidente Elpidio Quirino kan 1949, na nagtao saiya kan Presidential Medal of Merit, an taon na inaguraran an onra. Kan taon man sanang idto, siya tinawan nin onra ni Papa Pio XII, na nagtao saiya kan medalyang Pro Ecclesia et Pontifice huli sa saiyang liderato asin serbisyo sa simbahang Katoliko. Kan taon 1950, nakaresibe siya nin pagmidbid sa porma nin sarong Medalya an Diploma of Merit gikan sa gobyerno kan Espanya huli sa saiyang trabaho tanganing mapreserba an kultura asin tataramon na Espanyol kan Pilipinas. Sa saiyang bilog na buhay na serbisyo bilang sarong lider sibiko asin paratukdo, si de Luna pigmidbid ni Presidente Carlos P. Garcia kan 1961.
Si De Luna nagadan kan Nobyembre 4, 1962, sa Manila, Republika kan Pilipinas .An National Historical Commission of the Philippines nagdukot nin sarong plake bilang onra saiya sa Centro Escolar University kan 1973.