Hinilawod

An Hinilawod iyo sarong epiko na gikan sa isla nin Panay.

An Hinilawod iyo sarong epikong rawit-dawit na naipasa gamit an pagtaram gikan sa mga katutubo kan lugar na inaapod na Sulod sa sentral na porsyon kan Panay, Filipinas. An terminong "Hinilawod" iyo maipapalis sa Ingles na "Tales From The Mouth of The Halawod River".

An epiko pigtutubudang aram na kan mga Bisaya sa Panay bago pa man an kolonyalisasyon, huli ta an mga protagonista kaini, arug ni Labaw Donggon, iyo nanutaran sa mga pagtubod nin mga taga-isla asin nai-rekord kan mga enot na kolonyalistang Espanyol. Saro sa mga akawnt kan mga taga-solnopan iyo nagsasabi na an mga inagihan kan suanoy na heroe kan Panay iyo nagigirumduman sa mga kasal asin sa mga kanta.

Nanutaran man na igwa pa man nin mga katutubong Mondos sa Dingle, Iloilo na minatubod ki Labaw Donggon hasta sa mga huring taon kan pagsakop nin mga Espanyol sa Filipinas. An mga paratubod na ini iyo minalaog sa mga kuweba kan Dingle sa banggi kan sarong bistadong aldaw nin taon ngarig magtao nin respeto asin mag-alay nin mga manok, kalapati, maluto, batag, asin orig sa suanoy na diyos nin mga Bisaya

Pagkadiskobre

An Hinilawod iyo enot na nadiskobre nin "aksidente" kaidtong 1955, kan an Filipinong antropolohista na si F. Landa Jocano nagin interesado sa mga katutubong gawi. Nagpasiring siya sa mga hararayong lugar sa saiyang ginikanang isla nin Panay kaiba an duwang tawo para magkolekta nin mga katutubong awit, istorya, asin bugtong. Saro sa saiyang pagpasiring sa mga baryo sa kabukidan nin Lambunao, Maasin, Janiuay, asin Calinog sa Iloilo na nakua an saiyang atensyon sa sarong halabang asin popular na istorya na inaapod na Hinilawod. Porsyon kan istorya iyo pigkanta sa saindang pag-iriba nin sarong gurang na lalaki na may pangarang Ulang Udig.

Pagbalik niya sa suminunod na taon kaiba an sarong radio technician gikan sa Central Philippine University, saiyang pigrekord an sarong porsyon kan istorya sa tape kaidtong 1956. Alagad, sa saiyang pagbalik kan 1957 ngarig irekord an kompletong istorya, nagigirumduman na sana ni Ulang Udig an Epiko ni Labaw Donggon; dae na niya magirumduman an mas halabang Epiko ni Humadapnon. Pagkatapos nin sarong semana, pigpabisto ni Ulang Udig si Jocano sa saiyang mamay na sarong gurang na babaylan na nagngangarang Udungan. Alagad, dikit na sana an nagigirumduman niya sa Epiko ni Humadapnon. Si Jocano iyo dagos na pigpabisto sa pamangkin ni Udungan na sarong parakanta sa bukid na si Hugan-an, na iyo pagkatapos nin labing pagpirit, nagparekord man kan saiyang istorya asin an Hinilawod gamit an sarong tape. Tolong semana an uminagi bago nakompleto an pagrekord kan 30-oras na epikong rawit-dawit.

Mga karakter

An tolong magturugang

An Hinilawod piggigirumdum an istorya nin mga kuwesto kan tolong kabangang-diyos na magturugang na Suludnon na iyo sinda: Labaw Donggon, Humadapnon asin Dumalapdap kan suanoy na Panay. An enot na parte iyo nag-iistorya kun pano nagkabisto an saindang mga magurang asin an saindang kamondagan. An mga nagsunod na parte iyo an kuwesto ni Labaw Donggon, pagbalos ni Humadpanon, sadiring kuwesto ni Dumalapdap, asin an pagpapadagos kan kuwesto ni Humadapnon.

Mga kapamilya kan tolong magturugang

• Alunsina - pig-aapud man na "Laun Sina", gabos na mayong agom na diyos sa bilog na uniberso nagporbar na mag-ilusyon saiya. Siya man an ina ninda Labaw Dongon, Humadapnon, asin Dumalapdap.
• Datu Paubari - pamayo kan Halawod, iyo an piniling agumon ni Alunsina. Ama ninda Labaw Dongon, Humadapnon, asin Dumalapdap.
• Suklang Malayon - tugang na babayi ni Alunsina
• Anggoy Ginbitinan - enot na agom ni Labaw Donggon
• Aso Mangga - aki ni Labaw Donggon ki Anggoy Ginbitinan
• Anggoy Doronoon - ikaduwang agom ni Labaw Donggon
• Buyung Baranugon - aki ni Labaw Donggon ki Anggoy Doronoon
• Burigadang Pada Sinaklang Bulawan - enot na agom ni Humadapnon
• Lubay-Lubyok Hanginun si Mahuyokhuyokon - agom ni Dumalapdap
• Nagmalitong Yawa - ikaduwang agom ni Humadapnon
• Labing Anyag - tugang na babayi kan nasambit na tolong lalaking magturugang
• Amarotha - aking lalaki ni Alunsina na nakibanga ki Humadapnon para ki Nagmalitong Yawa

Iba pang mga karakter

• Kaptan - hade kan mga diyos
• Maklium-sa-t'wan - diyos kan kapatagan
• Saragnayan - diyos nin kadikloman
• Panlinugun - diyos nin linog
• Buyong Matanayon - kaiba ni Humadapnon sa saiyang pagbalos ki Saragnayan
• Dumasig - kaiba ni Dumalapdap sa saiyang pakikipaglaban
• Balanakon - may duwang payo na halimaw na nakalaban ni Dumalapdap
• Uyutang - ikaduwang halimaw na nakalaban ni Dumalapdap asin sa saiyang pagkadaog nagsuway an isla nin Negros sa Panay

Signipiko

An Hinilawod iyo sarong 29,000-bersong epiko na maiiheras nin harus tolong aldaw sa orihinal kaini na porma, kun sain ngani ini saro sa mga pinakahalaba na epikong aram, kaiba an Epic of King Gesar sa Tibet. An Hinilawod iyo saro sa mga pirang pidaso nin literaturang pangtaram na naipasa sa sarong henerasyon sagkod sa mga minasunod kaini. An Hinilawod bako sana pidaso nin literatura kundi sarong ginikanan nin impormasyon manungod sa kultura, relihiyon, asin mga ritwal kan suanoy na tawo sa Sulod; na iyo nagpapahiling satuya na an mga katutubong Filipino iyo nagtutubod sa mga "sagrado", sa importansya kan pag-onra sa pamilya, sagkod sa personal na kusog-boot asin dignidad.

Sarong magayon na bersyon nin istorya kan Hinilawod an mahahanap sa librong Philippine Mythology kun sain si Jocano an awtor.

Hilingon man

• Maragtas
• Kumpederasyon nin Madyaas
• Epikong Ibalong

Iba pang babasahon

• Hinilawod: Adventures of Humadapnon, chanted by Hugan-an and recorded by Dr. F. Landa Jocano, Metro Manila: 2000, Punlad Research House, ISBN 9716220103, 9789716220100.
• HINILAWOD... the discovery in Hiyas Kayumanggi, Hesed Adriel, 6 August 2011.