On'yomi
 |
| Pagsurat sa Hapon |
|---|
| On'yomi |
| Mga sahog |
| Mga gamit |
| Transliterasyon |
|
|
An On'yomi (音読み[1]; [oɰ̃.jo.mi],[2] lit. tanog na pagbasa) o ondoku (音読[3]; [on.do.kɯ][2]) iyo an sarong paagi nin pagbasa kan kanji. An on (音; [oɴ],[2] lit. mga tanog) digdi iyo an mga tinatantsang mga pagsayod, gamit an mga katanog asin mga patanog kan Hapon, sa historikal na mga tagang Intsik. Sa kabaliktadan, an mga "pagbasa" na nakua gikan sa mga translasyon kan parehong mga tataramon na Intsik sa Hapon midbid bilang kun'yomi. An sarong kanji pwedeng igwa nin dakul na on'yomi na pagsayod, na nagpapahiling kan mga pagsayod kan Intsik sa manlaen-laen na panahon o rehiyon.[4][5] An mga pagsayod kan On'yomi pankagabsan pigklasipikar sa go-on, kan-on, tō-on asin kan'yō-on, haros base sa kun nuarin ini sinubli sa Sina.
Sa pankagabsan, an on'yomi na pagsayod ginagamit para sa mga teknikal, kompuestong tataramon, mantang an katutubong pagsayod kan kun'yomi ginagamit para sa singular, mas simpleng mga tataramon.
Paggamit
[baguhon | baguhon an source]An On'yomi pangenot na nangyayari sa multi-kanji compound words (熟語, jukugo), kadaklan kaini iyo an resulta kan pag-ampon, kaiba an mga kanji mismo, kan mga tataramon na Intsik para sa mga konsepto na dai man nag-eeksister sa Hapon o dai pwedeng ipahayag bilang eleganteng paagi na naggagamit nin mga subong tataramon. An prosesong ini nin pag-utang parati na pigkukumpara sa mga pagsubli sa Ingles gikan sa Latin, Griyego, asin Norman Pranses, nin huli ta an mga terminong sinubli sa Intsik parati mas espesyalisado, o pigkokonsiderar na mas erudito o pormal an tanog, kisa sa saindang mga subong katimbang (na nag-ookupar nin mas halangkaw na rehistro kan lingguwistika). An mayor na eksepsyon sa reglamentong ini iyo an mga pangaran nin pamilya, na kun sain an subong kun'yomi parateng ginagamit (dawa ngani an on'yomi makukua sa kadakol na personal na pangaran, orog na an mga pangaran nin mga lalaki).
An Kanji na naimbento sa Hapon (kokuji) dai normal na piglalaoman na igwa nin on'yomi, alagad igwa nin mga eksepsyon, arog kan karakter na 働 "magtrabaho", na igwang kun'yomi "hatara(ku)" asin an on'yomi "dō", asin an 腺 "gland", na igwa sana nin on'yomi na "sen"— sa duwang kaso na ini" gikan sa on'yomi kan fonetikong sangkap, sunod-sunod 動 "dō" asin 泉 "sen".
Mga katangian
[baguhon | baguhon an source]Sa Intsik, an kadaklan na mga karakter konektado sa sarong tanog na Intsik, dawa ngani igwa nin magkalaen na mga pagbasa sa literatura asin kolokyal. Alagad, an nagkapirang homograpo (多音字) arog kan 行 (Mandarin: háng o xíng, Hapon: an, gō, gyō) igwa nin labi sa sarong pagbasa sa Intsik na nagrerepresentar nin manlaen-laen na kahulugan, na nahihiling man sa pagdara sa Hapon. Dugang pa, kadakol na mga silabang Intsik, orog na idtong mga may paglaog nin tono, dai nababagay sa kadaklan na konsonante-bokal (CV) na ponotaktika kan klasikal na Hapon. Kaya an kadaklan na on'yomi kompuesto nin duwang morae (mga kumpas), an ikaduwa kaini magsalang pagpahalawig kan patanog sa enot na mora (sa ei, ō, o ū), an patanog na i, o saro sa mga silaba na ku, ki, tsu, chi, fu (sa kasaysayan, kan huri pinagsararo sa ō asin ū), o moraic n, na pinili para sa saindang aproksimasyon sa huring mga konsonante kan Tahaw na Intsik.Pwede man na an palatalized consonants bago an mga patanog na laen sa i, nagtalubo sa Hapon bilang resulta kan mga sinubli na Intsik, nin huli ta sinda haros dai midbid sa mga tataramon na gikan sa subong Hapon, alagad lakop sa Intsik.
Klasipikasyon
[baguhon | baguhon an source]Sa pankagabsan, an on'yomi pigklasipikar sa apat na klase susog sa saindang rehiyon asin panahon nin ginikanan:[4]
- An Go-on (呉音; "tanog nin Wu") na mga babasahon naggikan sa pagsayod na ginamit sa Dinastiyang Amihanan asin Habagatan kan Tsina durante kan ika-5 asin ika-6 na siglo, sa panginot gikan sa pagtaram kan kabisera Jiankang (ngunyan na Nanjing). An mga ini may relasyon sa Intsik na Wu asin sa tataramon na Shanghai.
- An Kan-on (漢音; "tanog nin Han") na mga pagbasa gikan sa pagsasayod na ginamit durante kan dinastiyang Tang kan Tsina kan ika-7 sagkod ika-9 na siglo, sa panginot gikan sa panusugan na pagtaram kan kapitolyo, Chang'an (modernong Xi'an). Digdi, an Kan nanonongod sa mga tawong Intsik na Han o Sentrong Tsina.
- An Tō-on (唐音; "tanong nin Tang") na mga pagbasa nakasusog sa mga pagsasayod kan mga huring dinastiya kan Tsina, arog kan Song asin Ming. Sakop ninda an gabos na pagbasa na inadaptar poon kan panahon nin Heian sagkod sa panahon nin Edo. Ini midbid man bilang Tōsō-on (唐宋音; tanog nin Tang asin Song).
- An Kan'yō-on (慣用音; "komon na tanog") na mga pagbasa, na mga sala o binagong pagbasa kan kanji na nagin inaako sa tataramon na Hapon. Sa nagkapirang kaso, sinda an mga aktuwal na pagbasa na nag-iba sa pag'introdusir kan karakter sa Hapon alagad dai minatugma kun pano an karakter "dapat" (na irineresetang) basahon susog sa mga patakaran kan paggibo asin pagpronunsyar kan karakter.
An pinaka-komun na porma nin pagbasa iyo an kan-on, asin an paggamit nin bakong kan-on na pagbasa sa sarong tataramon kun saen an kan-on na pagbasa midbid na marhay iyo an komun na kawsa nin mga sala o kadepisilan sa pagbasa, arog kan sa ge-doku (解毒; detoksipikasyon, kontra-lason) (go-on), na kun sain an 解 parati imbes na binabasa bilang kai. An mga go-on na pagbasa lakop na gayo sa Budista na terminolohiya arog kan gokuraku (極楽; paraiso), siring man sa nagkapira sa mga pinakaenot na pagsubli, arog kan mga numero kan Sino-Hapon. An mga pagbasa kan tō-on nangyayari sa nagkapirang huring tataramon, arog kan isu (椅子; tukawan), futon (布団; matres), asin andon (行灯; sarong klase nin papel na parol). An go-on, kan-on, asin tō-on na mga pagbasa sa pankagabsan magkasugpon (na may pambihirang mga eksepsyon nin mga homograpo; hilingon sa ibaba), na igwa nin komun na ginikanan sa Daan na Intsik, asin kun kaya nagpoporma nin mga doble sa linggwistika o mga triplet sa linggwahe, alagad sinda pwedeng magkaiba sa lambang saro asin modernong pagsasayod sa Intsik.
Ongana
[baguhon | baguhon an source]An Ongana (音仮名)[6] sarong klase nin Man'yōgana (kanji na ponemikal na piggagamit asin na nainot sa modernong kana) na naggagamit kan on'yomi kan kana. Halimbawa:
- shi (志) + ma (麻) → shima (志麻; kun'yomi kan 島 'puro')
- to (登) + ki (岐) → toki (登岐; kun'yomi kan 時 'oras')
- pi (比) + to (登) → pito → fito → hito (比登; kun'yomi kan 人 'tawo')
- ya (也) + matsu (末) → yama (也末; kun'yomi kan 山 'bukid')
Mga halimbawa
[baguhon | baguhon an source]| Kanji | Boot ipasabot | Go-on | Kan-on | Tō-on | Kan'yō-on | Middle Chinese[7] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 明 | bright | myō | mei | (min) | — | mjang |
| 行 | go | gyō gō |
kō kō |
(an) | — | haengH |
| 極 | extreme | goku | kyoku | — | — | gik |
| 珠 | pearl | shu | shu | ju | (zu) | tsyu |
| 度 | degree | do | (to) | — | — | duH, dak |
| 輸 | transport | (shu) | (shu) | — | yu | syu |
| 雄 | masculine | — | — | — | yū | hjuwng |
| 熊 | bear | — | — | — | yū | hjuwng |
| 子 | child | shi | shi | su | — | tsiX |
| 清 | clear | shō | sei | (shin) | — | tshjeng |
| 京 | capital | kyō | kei | (kin) | — | kjaeng |
| 兵 | soldier | hyō | hei | — | — | pjaeng |
| 強 | strong | gō | kyō | — | — | gjangX |
Mga toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ 音読み. Unknown parameter
|lang=ignored (|language=suggested) (help); Unknown parameter|script-website=ignored (help) - ↑ 2.0 2.1 2.2 NHK Broadcasting Culture Research Institute, ed. (24 May 2016). NHK日本語発音アクセント新辞典. NHK Publishing. Unknown parameter
|lang=ignored (|language=suggested) (help) - ↑ 音読. Unknown parameter
|lang=ignored (|language=suggested) (help); Unknown parameter|script-website=ignored (help) - ↑ 4.0 4.1 Coulmas, Florian (1991). Writing Systems of the World. p. 125. ISBN 978-0631180289.
- ↑ Shibatani, Masayoshi (2008). The Languages of Japan. Cambridge University Press. p. 130. ISBN 978-0521369183.
- ↑ 音仮名. Unknown parameter
|lang=ignored (|language=suggested) (help); Unknown parameter|script-website=ignored (help) - ↑ Baxter, William H. (1992), A Handbook of Old Chinese Phonology, Berlin: Mouton de Gruyter, ISBN 978-3-11-012324-1
]