Niyog

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

Niyog
Temporal range: 55–0 Ma
Amay na Eocene – Dai palang nahahaloy
Niyog (Cocos nucifera)
Mga buko
Sayantipiko na klasipikasyon edit
Kahadean: Plantae
Klado: Angiosperms
Klado: Monocots
Klado: Commelinids
Orden: Arecales
Pamilya: Arecaceae
Subpamilya: Arecoideae
Tribo: Cocoseae
Genus: Cocos
L.
Espesyes:
C. nucifera
Ngaran binomyal
Cocos nucifera
L.

An niyog (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos[1] asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.

Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges[2], mga maglalayag ni Vasco da Gama sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa Europa. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. [3] Dati inapod ining nux indica ni Marco Polo kan 1280 kan siya yaon sa Sumatra, na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.

Gamit asin pakinabang kaini[baguhon | baguhon an source]

Enot-enot, an guta' na napupuga' ginagamit na gayong pansalak asin pan'namit sa mga luto asin lakop nanggad an praktis na ini sa pagluluto igdi sa Asya. Sa Bicol, dakul na maray an mga luto na haros may guta. An tipong nataong sabaw na masiram inomon asin kun lukad na, pwedeng gibohon kopra na napagkukuanan lana sa pagpritos. An soro (o, bagol) kaini gamit na pansungo asin ini malaadon. Ginigibo man an soro asin bunot kan niyog sa handikraft. An bunot ginagamit pansoksok sa kutsyon, panbagat sa pagtutupas nin daga o simpleng ginigibong lampaso. Siring man an ibang parte nagagamit sa pagdekorasyon, sa handikraft siring kan lunit, omlong, asin rakoy kani. An mismong kahawakan tinitistis na asin marayrahay na gibohon salasala o pasagi' sa konstruksyon. An niyog natao man nin ubod na sa luto linulumpya o inaatsara asin an tagok kaini nagigibo man na kalamay. An dahon, na inaapod na langkoy sinasalapid o sinisirikmat asin ginagamit panlanob o pan'atop sa mga payag-payag. An mismong gihoy kan mga langkoy nagigibong sighid, an pala'pa' pwedeng isungo, ilanob.

Anj bunga kan niyog maaraman kun tipong o lukadon na, paagi sa pagtobtob kaini. Kun malagong an tanog, tipong pa yan. Kun an tanog sa tobtob garo malagting, lukadon na

Ginikanan[baguhon | baguhon an source]

  • Mga rekord nin fossil sa New Zealand nagpapahiling na igwang nagtubo igdi kadto pang 15 milyon na taon nakaagi, nin saradit na tinanom nakaagid nanggad sa niyog.

Kataytayan nin mga ladawan[baguhon | baguhon an source]

Mga panluwas na takod[baguhon | baguhon an source]

Toltolan[baguhon | baguhon an source]

  1. WCSP, World Checklist of Selected Plant Families Cocos
  2. https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/
  3. pg481
  4. "Archive copy". Archived from the original on 2022-12-26. Retrieved 2022-12-26.