Jump to content

Black Hole

Baguhon an mga link
Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Pagbabago puon kaitong 03:28, 27 Setyembre 2023 ni InternetArchiveBot (urulay | ambag) (Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5)
(iba) ← Mas luma | Presenteng pagbabago (iba) | Mas bago → (iba)
Black hole

(1) An magabaton na black hole sa tahaw kan higanteng eliptikal na galaksiyang Messier 87, na may gabat na harus 7 bilyon kan sa Saldang,[1] bilang pagdepikta sa enot na false-colour na imahe sa mga radio wave na pigluwas kan Event Horizon Telescope (10 Abril 2019).[2][3][4][5] (2) Simulasyon kan gravitational lensing nin sarong black hole, na nagpatiko sa imahe kan sarong galaksiya sa likudan kaini.

An black hole (literal na pagpalis: "itom na labot") iyo sarong rehiyon nin ispasyo-oras kun sain an grabidad iyo makusogon na maray, na mayong partikulo o maski elektromagnetikong radiasyon arug nin liwanag an makakalikay digdi.[6] An teorya nin pankagabsan na relatibo iyo nagtutubod na an sarong tamang kompaktong masa iyo kayang lainon an porma kan ispasyo-oras ngarig makahaman nin sarong blackhole.[7][8]

Pisikal na karakter

[baguhon | baguhon an source]

An kapurohan kan rehiyon kun sain dae posible an makadulag iyo inaapod na "event horizon". Maski ngani an event horizon iyo igwang katakut-takot na epekto sa kamugtakan sagkod sirkumstansya nin sarong bagay na maagi digdi, segun sa pankagabsan na relatibo mayo ini nin lokal na nahihiling na karakter.[9] Sa pirang pagkakataon, an black hole nag-aakto na garu ideyal "itom na lawas", nin huli ta mayo ining pigbabalik na liwanag.[10][11]

Dugang pa kaiyan, an "quantum field theory" sa nakurbang ispasyo-oras nagtutubod na an mga "event horizon" minaluwas nin Hawking radiation, nin may kaparehong spectrum bilang sarong itom na lawas nin sarong temperatura na may baliktad na proporsyon sa gabat kaini. An temperatura iyo yaon sa order na bilyon nin sarong kelvin para sa mga black hole kan istelar na gabat, na naghihimo kaini na imposible na maobserbahan nin direkta.

Uusipon

[baguhon | baguhon an source]

An mga bagay na an "gravitational field" iyo makusogon na maray para an liwanag dae makadulag iyo enot na pigkonsidera kaidtong ika-18 na siglo ni John Michell asin Pierre-Simon Laplace. An enot na modernong solusyon para sa pankagabsan na relatibo na makaraktisa nin sarong black hole iyo nadiskobre ni Karl Schwarzschild kaidtong 1916, maski ngani an interpretasyon bilang sarong rehiyon kan ispasyo kun sain mayo an makakadulag iyo enot napublikar ni David Finkelstein kaidtong 1958. An mga black hole iyo haloy nakonsidera bilang matematikong kyuryosidad, sagkod kan pag-abot nin 1960s na an teoretikong kagibuhan nagpahiling na igwang henerikong prediksyon para sa pankagabsan na relatibo. An pagkadiskobre nin mga neutron na bitoon ni Jocelyn Bell Burnell kan 1967 nagpaluwas nin interes sa mga grabitasyunal na nagabang kompaktong bagay bilang sarong posibleng astro-pisiko na realidad.

Pormasyon

[baguhon | baguhon an source]
An mga gas na urap na pigsuruway kan black hole sa tahaw kan Milky Way (obserbasyon gikan 2006, 2010 sagkod 2013 na pinapahiling sa asul, berde, sagkod pula).[12]

An mga black hole nin istelar na gabat iyo pinagtutubudang mapoporma kun an magabaton na bitoon nagaba sa katapusan kan saindang buhay. Pagkatapos na maporma an black hole, pwede ini magpadagos nin pagdakula sa pag-ako nin mga masa sa kapalibotan kaini. Sa pag-ako nin ibang bitoon asin pakikipagsaro sa iba pang mga black hole, magabaton na maray na black hole nin milyon kan masang solar an pwedeng maporma. Igwa nin konsensus na an magabaton na black hole lakop sa tahaw nin kadaklan kan mga galaksya.

An presensya kan sarong black hole iyo pwedeng manudan sa interaksyon kaini sa iba pang materya sagkod sa mga elektromagnetikong radiasyon arug kan nahihiling na liwanag. An mga materya na yaon sa sarong black hole iyo pwedeng makaporma nin sarong panluwas na accretion disk na pigpa-init nin friction, kun sain naporma an mga quasars, na pira sana sa mga pinakamaliliwanag na bagay sa uniberso. An mga bitoon na minaagi harani sa magabaton na black hole iyo mapipino sa liwanag bago "matulon."[13] Kun may iba pang mga bitoon na minabilog sa sarong black hole, an saindang mga orbit pwedeng magamit sa pagdetermina kan gabat asin lokasyon kan black hole. An mga obserbasyon na arug kaiyan pwedeng magamit para maisuway an mga posibleng alternatibo arug kan neutron na bitoon. Sa paaging ini, an mga astronomo iyo nagpili nin nagkapirang kandidato na istelar na black hole sa sistemang binary, sagkod pighaman na an ginikanang radyo na bistado bilang Sagittarius A*, sa tahaw kan Milky Way na galaksiya, igwang sarong magabaton na black hole nin harus 4.3 miilyon na masang solar.

Obserbasyon

[baguhon | baguhon an source]
Itom na labot kaiba an corona, X-ray na gunuan (konsepto nin parakurit)[14]

Kaidtong 11 Pebrero 2016, an LIGO Scientific Collaboration sagkod an Virgo collaboration nagheras kan enot na direktang deteksyon nin "gravitational wave", na iyo nagrepresenta man sa enot na obserbasyon sa sarong nagsalak na blackhole. Hasta 2018, kagsarong gravitational wave na kasibotan an naobserbahan na gikan sa sampolong nagsaralak na mga black hole (kaiba an sarong binary neutron na bitoon na nakisalak).

Kaidtong 10 Abril 2019, an enot na direktang imahe nin sarong black hole sagkod bisinidad kaini an napublikar, pagkatapos kan obserbasyon na ginibo kan Event Horizon Telescope kan 2017 sa magabaton na black hole sa galaktikong sentro kan Messier 87.[3][15][16]

Hilingon man

[baguhon | baguhon an source]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Oldham, L. J.; Auger, M. W. (March 2016). "Galaxy structure from multiple tracers – II. M87 from parsec to megaparsec scales". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 457 (1): 421–439. doi:10.1093/mnras/stv2982. Bibcode: 2016MNRAS.457..421O. 
  2. ↑ Overbye, Dennis (10 April 2019). "Black Hole Picture Revealed for the First Time – Astronomers at last have captured an image of the darkest entities in the cosmos – Comments". The New York Times. https://www.nytimes.com/2019/04/10/science/black-hole-picture.html?comments#permid=31473598. 
  3. ↑ 3.0 3.1 Event Horizon Telescope, The (2019). "First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole". The Astrophysical Journal 875 (1): L1. doi:10.3847/2041-8213/ab0ec7. Bibcode: 2019ApJ...875L...1E. 
  4. ↑ Landau, Elizabeth (10 April 2019). "Black Hole Image Makes History". NASA. https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=7372. 
  5. ↑ "The woman behind first black hole image". bbc.co.uk. BBC News. 11 April 2019. 
  6. ↑ Wald 1984, pp. 299–300
  7. ↑ Wald, R. M. (1997). "Gravitational Collapse and Cosmic Censorship". In Iyer, B. R.; Bhawal, B. Black Holes, Gravitational Radiation and the Universe. Springer. pp. 69–86. arXiv:gr-qc/9710068 Freely accessible. doi:10.1007/978-94-017-0934-7. ISBN 978-9401709347. 
  8. ↑ Overbye, Dennis (8 June 2015). "Black Hole Hunters". NASA. https://www.nytimes.com/2015/06/09/science/black-hole-event-horizon-telescope.html. 
  9. ↑ Hamilton, A. "Journey into a Schwarzschild black hole". jila.colorado.edu. Retrieved 28 June 2020. 
  10. ↑ Schutz, Bernard F. (2003). Gravity from the ground up. Cambridge University Press. p. 110. ISBN 978-0-521-45506-0. Archived from the original on 2 December 2016.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  11. ↑ Davies, P. C. W. (1978). "Thermodynamics of Black Holes". Reports on Progress in Physics 41 (8): 1313–1355. doi:10.1088/0034-4885/41/8/004. Bibcode: 1978RPPh...41.1313D. Archived from the original on 19 July 2008. https://web.archive.org/web/20080719005558/http://cosmos.asu.edu/publications/papers/ThermodynamicTheoryofBlackHoles%2034.pdf. Retrieved on 1 February 2021. 
  12. ↑ "Ripped Apart by a Black Hole". ESO Press Release. http://www.eso.org/public/news/eso1332/. 
  13. ↑ Clery D (2020). "Black holes caught in the act of swallowing stars". Science 367 (6477): 495. doi:10.1126/science.367.6477.495. PMID 32001633. Bibcode: 2020Sci...367..495C. 
  14. ↑ "NASA's NuSTAR Sees Rare Blurring of Black Hole Light". NASA. 12 August 2014. Archived from the original on 13 August 2014. Retrieved 12 August 2014.
  15. ↑ Bouman, Katherine L.; Johnson, Michael D.; Zoran, Daniel; Fish, Vincent L.; Doeleman, Sheperd S.; Freeman, William T. (2016). "Computational Imaging for VLBI Image Reconstruction". 2016 IEEE Conference on Computer Vision and Pattern Recognition (CVPR). pp. 913–922. arXiv:1512.01413 Freely accessible. doi:10.1109/CVPR.2016.105. hdl:1721.1/103077. ISBN 978-1-4673-8851-1.  Unknown parameter |s2cid= ignored (help)
  16. ↑ Gardiner, Aidan (12 April 2018). "When a Black Hole Finally Reveals Itself, It Helps to Have Our Very Own Cosmic Reporter – Astronomers announced Wednesday that they had captured the first image of a black hole. The Times's Dennis Overbye answers readers' questions.". The New York Times. https://www.nytimes.com/2019/04/12/reader-center/black-holes-dennis-overbye.html. 
An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Black hole.
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Black_Hole&oldid=258798"