Jump to content
Main menu
Main menu
move to sidebar
hide
Paglibot
Panginot na pahina
Portal kan komunidad
Pangyayari sa ngunyan
Dai pa sana nahahaloy na pagbabago
Dawa anong pahina
Tabang
Mag-donate
Paghanap
Maghanap
Appearance
Maggibo nin account
Mag-login
Pansadiring kagamitan
Maggibo nin account
Mag-login
Pages for logged out editors
learn more
Mga inambag
Urulay
Pigbabago an
Bikol Buhi
Add languages
Pahina
Urulay
Bikol Central
Basáhon
Liwaton
Baguhon an source
Tanawon sa historiya
Mga kagamitan
Tools
move to sidebar
hide
Actions
Basáhon
Liwaton
Baguhon an source
Tanawon sa historiya
General
Ano an nakatukdo digdi
Katakod na mga pagbabago
Mag-upload nin file
Espesyal na mga pahina
Impormasyon kan pahina
Get shortened URL
Download QR code
Item na Wikidata
Sa iba pang proyekto
Appearance
move to sidebar
hide
Patanid:
Dai ka naka-login. Mahihiling kan gabos an saimong IP address kun magibo ka nin pagbabago. Maitatala sa ngaran-paragamit mo an mga binago mo kun
ma-login
ka
o
magibo ka nin account
, apwera sa iba pang mga benepisyo.
Rikisa nin Kontra-Ispam. Giboha na
dae
paglaogan ini!
{{Infobox Tataramon |name=Bikol Buhi | altname = '''Boinën''' o '''Boië’nën''' |familycolor=Austronesyo |states=[[Filipinas]] |region=[[Rehiyon Bikol]] |speakers= 73,600 (2009) |fam2=[[Mga tataramon na Malayo-Polinesyo|Malayo-Polinesyo]] |fam3=[[Mga tataramon na Borneo-Filipino|Borneo-Filipino]] |fam4=[[Mga tataramon na Sentral Filipino|Sentral Filipino]] |fam5=[[Mga tataramon na Bikol]] |fam6=[[Kadagaan na Bikol]] |script=[[Alpabetong Latin|Latin]] ([[w:Filipino orthography|Baryanteng Filipino]]);<br>''Nakasurat sa [[Baybayin|Basahan]] kan panahon'' |agency=[[Komisyon sa Wikang Filipino]]<br>(Commission on the Filipino Language) |iso3=ubl |lc1=|ld1=|ll1=}} [[File:Nakabuhi statue.JPG|right|thumb|300px|Monumentong "Nakabuhi," an ginikanan kan ngaran kan banwaan susog sa uusipon]] An '''Bikol Buhi''' o '''Buhi-non''' (Bikol Buhi na tataramon: '''Boinën''' o '''Boië’nën''')<ref>''Bikol, Buhi’non''. Simons, Gary F. asin Charles D. Fennig (mga editor). 2017. Ethnologue: Languages of the World, Twentieth edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com. Ginuno 2017-11-12</ref>(mga alternatibong apod: Bikol Buhi, Boînan, Buhi, Buhi’non, Buhi-non) sarô sa [[mga tataramon na Bikol]] na pigtataram sa banwaan nin [[Buhi, Camarines Sur|Buhi]], [[Camarines Sur]]. Igwa ini nin haros 73,600 na parataram kan [[2009]]. Haros nakakaagid ini sa [[Rinconada Bikol]]. Inot ining iklinasipikar bilang suway na tataramon ni [[Malcolm Mintz]] kan [[1973]] asin inuyonan sa pag-adal nin [[Jason Lobel]] kan 2009. Kabali an Buhinon sa grupo nin [[Kadagaan na Bikol|mga tataramon sa Kadagaan na Bikol]] sagkod an [[Rinconada Bikol]], Mt. Iriga Agta, [[Libon Bikol]], [[Bikol Sulnopan na Albay|West Albay Bikol]] asin [[Miraya Bikol]]. ==Mga pagsaligsig asin klasipikasyon kan tataramon== [[Ladawan:Buhi Signage.jpg|right|thumb|300px|Paisi na nakasurat sa tataramon na Buhinon]] Sa pagsaligsig ninda Barbara Anderson asin Frank Lynch kan [[1956]], an diyalekto na ginagamit sa [[Buhi,_Camarines_Sur|Buhi]], [[Camarines Sur]] asin sa [[Oas,_Albay|Oas]], [[Albay]] na igwa nin nadagdag na tanog na /ɣ/ (voiced velar fricative) klasipikado sa grupong '''Interior Bikol''' kaiba an duwa (2) pang diyalekto. Sa pag-adal na ini, igwa nin apat na [[mga tataramon na Bikol]] kabilang an Interior Bikol.<ref>''Ang Wikang Rinconada sa Bikol'' dai nin awtor gikan sa '''Scribd''' (pighugot 2014-04-19) </ref> Nagluwas sa pag-adal ni Jon Epstein kan [[1967]] na kabilang sa '''diyalektong Rinconada''' an tataramon na ginagamit sa Buhi siring man an tataramon na ginagamit sa Bula, Baao, Iriga, Nabua asin Bato na anas yaon sa Camarines Sur mantang dai kabali sa pag-adal an Balatan asin mayong sinambit na susogan an saiyang klasipikasyon. Alagad sa pagsaligsig ni [[Malcolm Mintz]] kan [[1973]] sa kaso asin semantikong panugpon sa mga berbo, suway an '''tataramon na Buhi''' sa [[Tataramon_na_Rinconada_Bikol|tataramon na Rinconada]] dawà sa pagsaligsig na ini ninda Anderson sagkod Lynch (1956) asin Mintz (1973), kadikit an datos na ginamit asin susog sana sa obserbasiyon an pag-adal. Sa urog na siyentipikong pag-aadal ni Curtis Daniel Mcfarland kan [[1974]], igwa nin kagsarong (11) klasipikasyon nin diyalekto sa rawis kan Bikol sagkod Catanduanes. Kabilang digdi bilang suhay na diyalekto an '''diyalektong Buhi''' asin diyalektong Rinconada na ibinali sa sarô sa apat na mga grupo, an '''Inland Dialect'''. Sa ginibong pagsaligsig, ikinumpara an mga diyalekto sa tanog asin mga relasyon kaini, tataramon asin pagbilog nin mga tataramon. Dai ibinali an mga banwaan na Tagalog an ginagamit sa Camarines Norte sagkod Camarines Sur asin an mga isla nin Masbate sagkod Ticao.<ref>Mc Farland, Curtis Daniel ''The dialects of the Bikol area'' PhD dissertation, Yale University (1974)</ref> Siring man sa pagsaligsig ninda Jason William Lobel, Wilmer Joseph Tria asin Jose Maria Carpio kan [[2000]], kun sain naidugang pa an diyalektong Partido sa kagsarong (11) diyalekto na nainot nang iklinasipikar ni Mcfarland (1974), an '''diyalektong Buhinon''' kabilang sa grupong '''Southern Coastal and Inland Bikol'''. Kaiba sa grupong ini an lima (5) pang diyalektong Rinconada, Buhinon, Libon, West Miraya asin East Miraya.<ref>Lobel, Jason William, Tria, Wilmer Joseph S., and Carpio, Jose Maria Z. ''An satuyang tataramon / A Study of the Bikol Language'' Naga City, Philippines: Lobel & Tria Partnership, Co.: Holy Rosary Minor Seminary (2000) </ref> ==Bilang sarong suway na tataramon== [[File:Bikol_languages.jpg|150px|thumb|Sakop kan tataramon na Buhi Bikol sa palibot kan Danaw nin Buhi]] Susog sa pag-adal nin [[Jason Lobel]], tinàwan kan Ethnologue nin identipikasyon na ISO 639-3 na "ubl" an '''Buhinon Bikol''' kan [[2009]]. Igwa ining kasanglíng apod na Buhi Bikol asin Buhinon. Ginagamit ini kan 73,600 na parataram kan [[2009]] sa banwaan nin Buhi. Klasipikado ini sa '''Inland Bikol''' kabilang an mga tataramon na [[Rinconada Bikol]], [[Libon Bikol]], Mt. Iriga Agta, [[Libon Bikol]], [[Bikol Sulnopan na Albay|West Albay Bikol]] asin [[Miraya Bikol]]. Sa ginibong pag-adal ni Dominga Portugal kan [[2000]], nakalikom siya nin 108 tataramon na Buhinon na magkaagid para sa 71 kahulogan kaiba an mga [[rapsak na tataramon]].<ref>Portugal, Dominga L. J. ''Buhi dialect (Boînen)'' San Francisco: D. J. Portugal Publications (2000) </ref> Kabali man an mga rapsak na tataramon sa pag-adal ni Jason Lobel kan [[2005]] sa ''The Angry Register of the Bikol Languages of the Philippines'' kun sain iklinasipikar kaini bilang '''diyalekto '''an Buhi Bikol kan '''Southern Bikol''' o haros siring sa ''Interior Bikol'', ''Inland Dialect'' asin ''Inland Bikol ''na sakop.<ref>Lobel, Jason William. ''The Angry Register of the Bikol Languages of the Philippines'' University of Hawai‘i (2005)</ref><ref>Hsiu-chuan Liao and Carl R. Galvez Rubino, eds. Current issues in Philippine linguistics and anthropology: Parangal kay Lawrence A. Reid. Manila: LSP and SIL. pp. 149-166 (2005)</ref> Kan 2009, idinokumento ninda Nilo Borromeo asin pag-iriba an 207 na tataramon sa Buhinon.<ref>Buhi’non (Bikol) Digital Wordlist Vol. 3, No. 2 (December 2009), pp. 213-225 </ref> Bago kan mga ini, may nainot nang pag-adal si Yukihiro Yamada kan [[1972]] sa mga bokabularyo sa Buhi Bikol asin an librong <em>Boinen, Tao ag Sasabyen </em>ni Judith Noble-Claveria. An gibo ni Yamada, sarong Hapones, susog sa bokabularyo ni Valerio Yaguel, sarong propyeng Buhinon siring ninda Portugal asin Claveria.<ref>Yamada, Yukihiro. ''A Buhi Bikol vocabulary'' Bulletin of the Faculty of Education, Kochi University, No. 24, Series I. Kochi: Faculty of Education, Kochi University (1972)</ref><ref>Claveria, Benjamin A. ''Our Buhi Language'' [http://buhiclaveria.tripod.com The Claveria Heritage] (pighugot 2014-04-19)</ref> ===Mga prominenteng parataram=== Duwa sa mga midbid na tao na nakakataram nin Buhinon iyo sinda Rez Cortez na sarong aktor sa pelikula asin si Victor Wood na sarong parakanta. ==Literatura== Kan 2016, ipinublikar an ''KAAYUPAN'', sarong surusadiring publikasyon ni [[Ryan Cuatrona]] na pagpalis sa tataramon na ini kan mga pabula ni Esopo. Ibinungsod an babasahon sa [[Better Living Through Xeroxography Naga]] kan Disyembre 10, 2016 sa Anthosia Cafe sa [[Syudad nin Naga]]. ==Bokabularyo== {| class="wikitable" |- ! Bikol Buhi !! Bikol Sentral |- | ʔaˈko || akó |- | ʔiˈka || iká |- | ʔiˈja || siyá |- | kiˈta || kitá |- | siˈra || sindá |- | ʔamwaˈdi (literal na ‘Ining ini (harani sa parataram)’;<br/> cf. [ʔaˈdi] ) || iní |- | ʔamwaˈʔan ( literal na ‘Uning uni (harani sa pinapadarahan)’; <br/> cf. [ʔaˈʔan] ) || uni |- | diˈdi || d(igdí) |- | ʔadˈto (harayuon gikan sa parehas na parataram asin pinapadar(a)han) || dumán |- | siʔiˈsai || si isáy |- | ʔoˈno || áno |- | saʔˈri || sàin (kun matukdô nin direksiyon) <br/> háin, nasàin (kun mahanap nin bagay/gamit/tao) |- | kinaʔoˈno || nùarin |- | paʔoˈno || pâno |- | ʔinˈdiʔ || dài |- | ŋaʔˈmin || gabós, ánas |- | mariˈɡən^ || dakól |- | naŋaɡˌkapiˈra || nagkapirá |- | ʔaɡˈbai || (ka)dikít, (ka)dìit |- | ʔiˈba || ibá |- | ʔәˈsad^^|| sarô |- | doˈwa || duwá |- | toˈlo || tuló |- | ʔәˈpat || apát |- | liˈma || limá |- | dakəˈɣəʔ || dakulà |- | ʔalaˈbaʔ || halabà |- | maʔiˈwas || mahiwas, halakbáng |- | maiʔˈbәɡ || mahìbog |- | mabәʔˈɡat || magabát |- | saˈdai || sadít, sadáy |- | ʔaliʔˈpot || halìpot |- | piɡiˈpit || piot, hayàpit |- | maniˈpis (kahibugan talaga; e.g. manipis na libro; manipis na buhok) || mahimpís, manipís |- | babaˈji || babayi |- | laɣaˈki || lalaki |- | taˈwo || tawo |} * ^- intensifier; 'Napaka' pag igwang kaibang saróng pang-uri o pantipo; '(Ka)dakol' pag kaiba an saróng numero kan pangngaran. * ^^ - naproprodusir kan parataram iyo an [ʔiˈsad] ==Toltolan== <small>{{reflist|2}}</small> ==Mga panluwas na takod== *[https://livingdictionaries.app/boienen-old-buhi-langua/about Boie'nen (Old-Buhi Language)] *[http://buhiclaveria.tripod.com/language.htm Our Buhi Language] ni Benjamin A. Claveria *[https://marayum.ph/front_matter/bikol-boienen-english/ Old Boie'nen Dictionary Project] *[http://buhiclaveria.tripod.com/yamada A Buhi Bicol Vocabulary ni Yukihiro Yamada] sa websayt na [http://buhiclaveria.tripod.com The Claveria Heritage] *[http://www.ethnologue.com/language/ubl Buhi Bikol] sa [http://www.ethnologue.com Ethnologue][[Kategorya:Mga tataramon sa Bikol]] *[https://www.facebook.com/groups/1403229279894975 Banwaang Mauyay] - sarong grupo nin parataram sa Buhi Bikol sa [http://www.facebook.com Facebook] *[http://www.youtube.com/watch?v=YXqZB2J8oxk Buhi, Banwaan Ko BANWAAN] (tataramon asin musika ni Bides asin dugang na rap ni Reddzmack) - sarong kanta sa [http://www.youtube.com Youtube] *[http://www.youtube.com/watch?v=HjE3axlw2Mg Sarong klasikong kantang Buhinon] sa sa [http://www.youtube.com Youtube] {{Mga tataramon na Filipino}} {{Mga tataramon kan Filipinas}} {{Mga tataramon na Bikol}} {{tataramon-saringsing}} [[Kategorya:Mga tataramon sa Bikol]]
Sumaryo:
Sa pagpublikar sa mga pagbabago, nag-uuyon ka sa
Terms of Use
, asin nag-uuyon ka man na mayong bawian na iluwas an mga pagbabago mo sa irarom kan
Lisensiyang CC BY-SA 4.0
asin sa
GFDL
. Nag-uuyon ka man na husto na an sarong hyperlink o URL para sa atribusyon sa irarom kan lisensyang Creative Commons.
Ikansela
Tabang sa pagbago
(mabukas sa bagong window)
Wikidata entities used in this page
Buhi Bikol
: Sitelink, Title, Statement: P2192, Description: bcl
Mga padron na ginamit sa pahinang ini:
Plantilya:Allow wrap
(
baguhon
)
Plantilya:Both
(
baguhon
)
Plantilya:Column-count
(
baguhon
)
Plantilya:Country data Philippines
(
baguhon
)
Plantilya:Country flagicon2
(
baguhon
)
Plantilya:Endangered Languages Project
(
baguhon
)
Plantilya:Flagicon
(
baguhon
)
Plantilya:Font color
(
baguhon
)
Plantilya:Hlist
(
baguhon
)
Plantilya:If empty
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox
(
hilingon an source
) (medyo protektado)
Plantilya:Infobox Tataramon
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox language/family-color
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox language/genetic
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox language/linguistlist
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox tataramon
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox tataramon/family-color
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox tataramon/genetic
(
baguhon
)
Plantilya:Infobox tataramon/linguistlist
(
baguhon
)
Plantilya:Longitem
(
baguhon
)
Plantilya:Main other
(
baguhon
)
Plantilya:Mga tataramon kan Filipinas
(
baguhon
)
Plantilya:Mga tataramon na Bikol
(
baguhon
)
Plantilya:Mga tataramon na Filipino
(
baguhon
)
Plantilya:Navbar/styles.css
(
baguhon
)
Plantilya:Navbox
(
baguhon
)
Plantilya:Navbox with collapsible groups
(
baguhon
)
Plantilya:Nowrap
(
baguhon
)
Plantilya:Reflist
(
baguhon
)
Plantilya:Str len
(
baguhon
)
Plantilya:Tataramon-saringsing
(
baguhon
)
Plantilya:Trim
(
baguhon
)
Module:Arguments
(
baguhon
)
Module:Endangered Languages Project
(
baguhon
)
Module:If empty
(
baguhon
)
Module:Infobox
(
baguhon
)
Module:InfoboxImage
(
baguhon
)
Module:List
(
baguhon
)
Module:Navbar
(
baguhon
)
Module:Navbox
(
baguhon
)
Module:Navbox with collapsible groups
(
baguhon
)
Module:String
(
baguhon
)
Module:TableTools
(
baguhon
)