Hilingon an source kan Durian

{{Speciesbox
| name = Durian
| image = Durian.jpg
| image_caption = An durian
| image2 = Durian in black.jpg
| image2_caption = An durian, binaak
| display_parents = 2
| taxon = Durio
| authority = [[Carl Linnaeus|L.]]
| type_species = ''[[Durio zibethinus]]''
| type_species_authority = L.
| synonyms = ''Lahia'' <small>Hassk.</small><ref name="GRIN">{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/genus.pl?4046 |title=''Durio'' L. |work=[[Germplasm Resources Information Network]] |publisher=[[United States Department of Agriculture]] |date=2007-03-12 |accessdate=2010-02-16}}</ref>
| subdivision_ranks = Species
| subdivision = Igwa nin halos 30 bistadong espesye (hilingon an ''[[List of Durio species]]'')
}}
[[File:Durian_young_plant.jpg|right|250px|thumb|Hubin pang durian]]
An '''durian''' o '''duryan''' (/ˈdjʊriən/) (sci. name, ''Durio zibethinus'') prutas kan nagkakahoy na tinanom na naabot langkaw na 50 metro. Ini inapod na durian, hale sa Malayo-Indones na lenggwahe na duri o mga tunok na nakapalibot sa bunga kaini. Igwang 30 species kaini sa genus na Durio, na an siyam kaini igwang bungang pwedeng kakanon, asin igwa man ining sobrang 300 na variety sa Tailandya. Sinasabi na an Durio zibethinus iyo mansana an species na makukua sa merkado internasyonal; an ibang species tinitinda sana man sa mga lokal na rona. Ginatos man an patamboon kaini (cultivar) asin depende na lang sa mga kunsomidor an ginugusto nindang itanom ta sa pagtubod mas masiram, asin mas mahal an presyo sa saod.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref><ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

Hinihiling kan mga taga [[Sur-subangan na Asya]] na "hade nin mga prutas", an durian nabibistong gayo sa pagkadakula kan bunga, makasumo-sumo' na parong, asin mahibog na ubak na patos sa tunok. An prutas naabot 30 sentimetro (12 pulgada) asin 15 sentimetro (6 na pul) sa diametro. Naabot saro abot tolong kilogramo (2 abot 7 libra) sa gabat. An porma kaini pwedeng matilabaon o bilogon, an kolor kan patos berde o kayumanggihon, asin an laman malungsi na giyaw o namumula, depende sa species. 

An bungang durian palibhasa may mga matagas na tunok pwedeng ikadisgrasya sa tawo kaya ini sa ibang lugar sinasalo nin hikot ngane dai makahulog sa payo nin mga tawo.

==Medisinang sa gugurang==


Sa [[Malaysia]], an ginagang dahon saka gamot pigreresita sa kalentura asin an tagok kan dahon piglahid sa angog kan may kalentura.<ref>{{cite journal |author1=Burkill, I.H.  |author2=Haniff, M. | year = 1930 | title = Malay village medicine, prescriptions collected | journal = Gardens Bulletin Straits Settlements | issue = 6 | pages = 176–177 }}</ref>

Sa mga gugurang na pagtubod sa Asya asin sa mga pagbulong kan mga Intsik,, an durian nakakapainit sa hawak sagkod na garanoton an magtomar kaini. An metodong tradisyonal ngane dai mangyari, magkaag daa nin tubig sa patos kan durian na kinaros na an laog, asin ini inomon. An bados daa saka an may halangkaw na presyon nin dugo dai dapat magkakan nin durian.<ref>{http://www.nytimes.com/2007/04/08/world/asia/08durian.html?_r=0</ref> An mga taga Java man pigtutubod na an durian nakakaorog sa urag nin tawo sa seks. An kasabihan sa Indones na ''durian jatuh sarung naik'', na boot sabihon "an durian narikdag, an tapis nataas" may pakahulogan kaini sa pagkikirag.  An mga patanid manongod sa prutas na ini na nakakapukaw nin hugophugop sa laman nabantog na gayo sa Sulnopan mala ta an Swisong pilosopo na si [[Herman Vetterling]]  nagtuyaw dapit sa erotika kan bungang ini kaamayi pa kan ika-20 siglo.

==Nutrisyonal na halaga kan durian==

An durian pano nin  bitamina asin mga mineral. Igwa ini nin bitamina C, folic acid, thiamin, riboflavin, niacin, B6 asin bitamina A. Mga mineral na arog kan potassium, iron, calcium, magnesium, sodium, zinc, phospuros makukua man sa prutas na ini. May protina asin phytonutrients man ini.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref><ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref><ref>http://www.stylecraze.com/articles/amazing-benefits-of-durian-fruit/Kinua{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 01-9-16</ref>

==Mga pakinabang sa buhay-bagsik nin tawo==

An durian soksok na gayo sa fiber o awat kaya an siring napaorog sa pagbulos kan mga tagok na pandihestyon asin gastriko na natabang na gayo sa magian na paguudo asin mawara an pagtutubol. An paglinig kan mga bara sa bituka na an siring naresulta sa pagbu'dal, sobrang duros sa tulak, kalambre asin indihestyon nalilikayan na gayo sa pagkakan kan prutas na ini. Ini nasagang man sa posibleng kanser sa colon o sa rectal na kabtang kan organo.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

Mayaman man na pagkukuanan nin potassium an durian. Ta sinasabing an potassium kaipohan na gayo sa balanse nin asin saka kan fluid sa selula kan hawak, an lebel kan elementong ini madeterminar kan lebel man kan presyon nin dugo sa pagbulos kaini sa bilog na hawak. Pag dagya an potassium, an mga tubo na dinadalaydayan kan dugo naluag asin natugak, na napababa sa pagkakidit kan sistema cardiovascular na an siring linilikay an hawak sa posibleng helang na atherosclerosis, atake sa puso, asin stroke. An pagbaba man kan stress sa mga ugat asin arteryo napadugang man kan pagbulos kan dugo na mayaman sa oxygen pasiring sa hutok, asin an mga adal nagpapahiling daa na an dagdag na lebel nin potassium nakakatabang sa pagtoon sa memorya, bagay na rinarayo an tawo sa helang na Alzheimer's asin dementia. Sinasabi pa man na an durian may kalidad na panlaban sa pagugurang(anti-aging) asin sa insomnia o dai pagkaturog na toltol.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

Saro pang nadiskubre na an durian talagang nakakapukaw, nakakapakusog sa sekswal na kakayahan nin tawo. An prutas man na ini pano-pano sa mga bitamina asin mga nutrients, organiko kemikal na an mga ini nasirbeng mga antioxidant naglalaban sa sinasabing free radicals na iyo an nagraratak sa DNA kan tawo na nabunga sa pagbutwa nin mga maykanser na tumor.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

Palibhasa an durian dagya sa elementong magnesium, potassium, manganese, asin copper, asin an mga ini nangangawat sa pagsustenir kan pagkagadot asin pagkatibay kan mga tu'lang. An potassium dagdag na naparikas sa pagsaromsom kan mga nutrient kaipohan kan mga selula na orog nataong magayon na pagkusog asin paghigot kan tulang. Mga  bagay na ini syempre irinarayo an tawo sa osteoporosis o an pagtapo' kan mga tu'lang.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

==Patanid==

An durian sana daa pano man nin fat o taba tolo kadakul sa ibang mga prutas, kaya idtong may problema sa pagtataba, dai dapat magpasobra pagparakakan nin durian.<ref>https://www.organicfacts.net/health-benefits/fruit/health-benefits-of-durian.html Kinua 01-9-16</ref>

==Pigbabawal huli sa nakakasumo' na parong==

[[File:Singapore MRT Fines.jpg|right|thumb|250px|Paisi, nakapaskel sa eropwerto kan Singapur]]

An durian ipinagbabawal sa mga publikong lugar sa [[Singapur]] asin iba pang nasyon,  huli sa saiyang inaalisngaw na parong na nakakaagid daa sa sinaralak na parong kan udong orig, sibulyas asin turpentina. Kaya apesar ini popular na prutas, ini dai tinutugot na darahon sa mga dinadayo nin dakul na tawo arog kan otel, subway, eropwerto, o tren.<ref>http://www.thetraveltart.com/smelly-durian-fruit-banned-singapore-metro-hotels/ Kinua 01-9-16</ref>

==Kataytayan nin mga ladawan==

<gallery>
Durian stall.JPG|Tindahan durian sa [[Malaysia]]
Durian customer.jpg|Pigpaparong kan mabakal
Boym-durian-Lach-and-Kley-3-4-369.png|Kaamayi pa kan 1655, si Michał Boym, sarong Heswita sa Tsina, pig'osip an pambihirang durian sa Europa
Durian tree in malaysia.jpg|Hubin pang tinanom na durian sa [[Malaysia]]
Durian flower.jpg|Burak kan durian
Dahon nin durian.jpg|thumb|Dahon nin tinanom na durian
</gallery>

== Toltolan ==
{{reflist}}{{Saringsing}}
[[Kategorya:Mga prutas gikan Asya]]
[[Kategorya:Mga bungang tropikal]]
[[Kategorya:Mga tinanom na medisinal]]
[[Kategorya:Mga prutas]]