Jump to content

Gapas

Baguhon an mga link
Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

An Gapas sarong malumhok, malumoy na staple fiber na nagdadakula sa sarong boll, o proteksiyon na kaha, sa palibot kan mga tulang nin mga tinanom na koton kan genus na Gossypium sa pamilyang mallow na Malvaceae. An hibla haros purong cellulose, asin pwedeng maglaog nin sararadit na porsyento nin mga wax, taba, pektin, asin tubig. Sa irarom kan natural na mga kondisyon, an mga bol nin gapas, magpapalangkaw nin dispersal kan mga tulang.

An tinanom sarong natibong palumpong sa tropikal asin subtropikal na mga rehiyon sa bilog na kinaban, kabali an mga Amerika, Aprika, Ehipto asin Indya. An pinakadakulang pagkakaiba-iba kan mga espesye nin wild cotton, mahihiling sa Mexico, na sinusundan kan Australya asin Aprika.[1] An gapas an solomenteng pinaamo sa Luma asin Bagong Kinaban.

An hibla parating minaitok sa torsido na piggamit tanganing maghimo nin malumoy, makahangos, asin pusog na tela. Midbid sagkod sa suanoy na panahon an paggamit nin gapas para sa tela; nahiling sa Sibilisasyon kan Lambak nin Indus an pragmento nin hibla nin gapas na may petsang ikalimang milenyo BK, pati na nanggad an mga labi kan tela na napetsahan kadtong 6000 BK sa Peru. Bagaman nilinang gikan pa kadtong inot na panahon, an pag-imbento kan gapas na gin na ini iyo an nagpababa sa halaga kan produksyon na nagbugtak sa halawigan na paggamit kaini, asin ini an pinakahalawig na piggagamit na natural na hibla na tela sa pagbado sa ngunyan.

An sa ngunyan na mga pagtatantya para sa produksyon sa kinaban, iyo an dai malagpas sa 25 milyon na mga tonelada o 110 milyon mga bale taun-taon, pigbibilang para sa 2.5% kan tanuman nin daga sa kinaban. An Indya iyo an pinakadakulang pagibuhan nin gapas sa kinaban. An Estados Unidos iyo an pinakadakulang tagaluwas sa laog kan kadakol na taon.[2]

Andam nang anihon an gapas sa Andhra, habagatan na Indya

Mga tipo

[baguhon | baguhon an source]

Igwang apat na komersyal na nagdakula na espesye, pinaamo gabos kadtong inot na panahon:

  • Gossypium hirsutum – gapas sa kabukidan, katutubo sa Katahawan na Amerika, Mehiko, Karibeyan asin kahabagatan na Florida (90% nin produksyon sa kinaban)
  • Gossypium barbadense – midbid sa extra-long staple cotton, katutubong sa tropikal na Habagatan na Amerika (8% kan produksyon sa Kinaban)
  • Gossypium arboreum – poon kan gapas, katutubong sa Indya asin Pakistan (mas mababa sa 2%)
  • Gossypium herbaceum – Levant cotton, katutubong sa Kahabagatan na Aprika asin Arabian Peninsula (mas mababa sa 2%)

Nilinang man an mga hybrid na mga barayti.[3] An duwang Bagong Kinaban na mga espesye nin gapas, minatukdo sa kadaklan kan modernong produksyon nin gapas, alagad halawigan na piggagamit an duwang espesye kan Gurang na Kinaban bago an 1900s. Mantang an mga hibla nin gapas, natural na nangyayari sa mga arok na puti, kayumanggi, rosas asin berde, An mga hadit na mahawahan an henetika kan puting gapas an nagtulod sa kadakol na lugar na nagtatanom nin gapas na ipagpangalad an pagdakula kan mga igwang kolor na tipo kan gapas.

Mga toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ The Biology of Gossypium hirsutum L. and Gossypium barbadense L. (cotton). ogtr.gov.au
  2. ↑ "Natural fibres: Cotton" Archived 3 September 2011 at the Wayback Machine., International Year of Natural Fibres
  3. ↑ Singh, Phundan. "Cotton Varieties and Hybrids" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2022-10-09. Retrieved 2021-11-14. 

Mababasa pa lalo

[baguhon | baguhon an source]
  • Beckert, Sven. Empire of Cotton: A Global History. New York: Knopf, 2014.
  • Brown, D. Clayton. King Cotton: A Cultural, Political, and Economic History since 1945 (University Press of Mississippi, 2011) 440 pp. ISBN 978-1-60473-798-1
  • Ensminger, Audrey H. and Konlande, James E. Foods and Nutrition Encyclopedia, (2nd ed. CRC Press, 1993). ISBN 0-8493-8980-1
  • USDA – Cotton Trade
  • Moseley, W.G. and L.C. Gray (eds). Hanging by a Thread: Cotton, Globalization and Poverty in Africa (Ohio University Press and Nordic Africa Press, 2008). ISBN 978-0-89680-260-5
  • Riello, Giorgio. Cotton: The Fabric that Made the Modern World (2013) excerpt
  • Smith, C. Wayne and Joe Tom Cothren. Cotton: origin, history, technology, and production (1999) 850 pages
  • True, Alfred Charles. The cotton plant: its history, botany, chemistry, culture, enemies, and uses (U.S. Office of Experiment Stations, 1896) online edition
  • Yafa, Stephen H. Big Cotton: How A Humble Fiber Created Fortunes, Wrecked Civilizations, and Put America on the Map (2004) excerpt and text search; also published as Cotton: The Biography of a Revolutionary Fiber. New York: Penguin USA, 2006. excerpt

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]
An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Gapas.
Hilingon an gapas sa Wiksunaryo, an libreng diksyonaryo.
An Wikiquote igwa nin mga pagsambit na relatibo sa: Gapas
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gapas&oldid=259135"