Santol

Santol
	Sarong ilustrasyon kan santol gikan sa Flora de Filipinas (1887-1883) ni Francisco Manuel Blanco
	Gurang na santol sa Filipinas
Sayantipiko na klasipikasyon
Kahadean:	Plantae
Klado:	Angiosperms
Klado:	Eudicots
Klado:	Core eudicots
Klado:	Rosids
Orden:	Sapindales
Pamilya:	Meliaceae
Genus:	Sandoricum
Espesyes:	S. koetjape
Ngaran binomyal
	Sandoricum koetjape; (Burm.f.) Merr.
	Natural na halimbawa kan santol sa Malesia
Sinonimo
	Melia koetjape Burm.f. (basionym); Sandoricum indicum Cav.; Sandoricum nervosum Blume;

An santol (sa Ingles, inaapod man na wild mangosteen, sandorica) (Sandoricum koetjape, syn. S. indicum asin S. nervosum; Sandoricum ternatum Blanco) iyo an apod sa tinanom asin sa prutas kaini. Saro ining tinanom na tropikal na nakukua asin lakop sa Sur-Subangan na Asya.

Ginikanan asin pagkataltag kaini

An santol tinutubod na tubong tal sa dating Indotsina asin sa Peninsular Malaysia asin napalakop na sana Indya, Borneo, Indonesya, sa Molukas, Maritius asin sa Filipinas. An tinanom na ini pigkukultibar asin pig'aataman sa mga rona' na ini asin an mga prutas kaini sa tamang panahon dagya' nanggad sa mga saodan.

Mga arapodan sa iba-ibang lugar

Burmese: သစ်တို (thi' tou / θiʔ tò)
Pranses: faux mangoustanier, santol
Khmer: ក្រពេញរាជ (krɑpɨɲ riec)
Lao: ໝາກຕ້ອງ (mȁːk tɔ̂ːŋ)
Singhalese: donka
Thai: กระท้อน (kraˈtʰɔ́ɔn).

Botanikong deskripsyon

Igwang duwang klase o kasta an bungang santol na kan enot huna duwang magkasuway na species, an giyaw asin an pula. Pareho may kublit na mahimpis. Nakakakan ini asin matagok. An kunab kaini mahamis o maalsom asin sa laog may pisog na kayumanggihon.

An tinanom na ini pwede naabot sa 150 pye na langkaw. May mga godol-godolon na dahon asin may burak na kolor rosa o berdeng-giyaw na naabot sarong sentimetro an laba.

Mga pakinabang

An bunga kaini sinasakat kun gugunoon o sinisikwit nin halabang panikwit. Pwede kakanon na dai na lutoon ta hinog naman. Pwede man na lutoon siring sa ginutaan na santol, gibohon dulse o atsarahon. An pisog mismo dai kinakakan, pwede makabalikogkog kun humuros sa halanuhan, o kun mahamil, makalabot nin bituka.

An kahoy kaining santol magayon na materyal sa konstruksyon huli ta dakul asin bakong maipo asin maray itrabaho ta bakong sobrang tagas saka magayon an supat. An tinanom mismo nataong limpoy. An ubak asin dahon kaini ginagamit man na pandapog. An ibang parte kan santol maray daa na pampakupos gatok, An kemikal na nahihiris sa kahoy may anti-kanser na bantig asin an mga hiniris sa pisog maray na panggadan sa mga insekto.

Pagtatanom

An kahoy na ini yaon parati sa mga umidong lugar na tropikal asin natalubo sa alontagang pantay sa dagat sagkod sa langkaw na naabot 3,000 pye lampas sa lebel kan dagat. Mas matubang siya sa mga hararom asin organikong daga, asin duman sa marahay na pagka'oro-oltan nin oran sa laog kan taon. Totoo, natagal man niya asin daing gayo apektado kun halawig an panahon nin tig-init. An lagwat nin pagtanom kaini dapat 20-25 pye. Nangangaipo ini nin pataba' magkaduwang beses sa taon ngane maray an pagtalubo. An tanom na pinatambo' sa pisog nabunga sa laog nin 5 o 7 taon na edad pero kun marcotted nabunga tolos sa laog sana nin 3 o 4 na taon. An santol na tinanom mabinunga. an santol na yaon na sa panahon nin pagbunga pwede magunoan nin 18,000 sagkod 24,000 na prutas taon-taon. Sa Porto Riko asin Florida an tigburungahan kaini bulan na Agosto asin Septyembre, sa Filipinas poon Hulyo sungdo' Oktobre asin sa Malaya, Hulyo, Hunyo.

Kataytayan nin mga ladawan

Nagpopompon bunga nin santol
Ginutaan na santol
Mga patamboon na santol
Bunga kan santol

Mga panluwas na takod

Toltolan

Useful Plants of the Philippines. Brown, William H. Volume 1. Dept. of Agriculture and Commerce Technical bulletin 10. Manila. 1950.
Medicinal Plants of the Philippines. Quisumbing, Eduardo. Dept. of Agriculture & Natural Resources Technical Bulletin 16. Manila. 1951.

↑ [Kasalaan nin pagpapasabot: Dae rekonosidong panbalangkay na karakter an "[". "Kasalaan nin pagpapasabot: Dae rekonosidong panbalangkay na karakter an "["."] Check |url= value (help). Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved June 19, 2011.
↑ Julia F. Morton. "Santol". Center for New Crops & Plant Products, Purdue University. Retrieved June 19, 2011.

Sarong saringsing an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.

[GRIN-1] [Kasalaan nin pagpapasabot: Dae rekonosidong panbalangkay na karakter an "[". "Kasalaan nin pagpapasabot: Dae rekonosidong panbalangkay na karakter an "["."] Check |url= value (help). Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved June 19, 2011.

[purdue-2] Julia F. Morton. "Santol". Center for New Crops & Plant Products, Purdue University. Retrieved June 19, 2011.

[1]

[2]