Habagatan Sudan
.svg)
An Habagatan Sudan, opisyalmente Republika nin Habagatan Sudan, [1] sarong nasyon sa Subangan Aprika na nalilikosan entero nin daga asin dati parte kan Republika nin Sudan. Nagsuway ini bunga kan reperendum kan Enero, 2011 kun saen haros 99% nagpahayag na boot magin independiente asin suhay na sa Republika nin Sudan. Kan Hulyo 9, 2011 pinagpangyari an independensya niya asin an enot na presidenteng nagtutukaw iyo si Salva Kiir Mayardit.
An Juba iyo an kabesera kaini asin an mga kadolon niya iyo an Etopya sa subangan; Kenya, Uganda asin an Demokratikong Republika kan Kongo sa habagatan; an Sentral na Aprikanong Republika sa solnopan; asin kan Sudan sa amnayan. An Habagatan Sudan nasasakopan man an mahiwas na ronang katangyanan kan Sudd na binibilog kan Puting Nilo, inaapod kan mga tagaduman na Bahr al Jebel.
An estadong ini dati parte kan Anglo-Ehiptong Sudan, dangan nagin parte kan Republika nin Sudan kan an katalingkasan nakamtan kan taon 1956. Pakatapos kan Enot na Gera Sibil nin Sudan, ini nagin Ronang Autonomo kan Habagatan Sudan taon 1972, asin an siring nag'ayaw nin abot 1983. Alagad, nagputok an Ika-duwang Gera Sibil sa Sudan na natapos lamang kan pigpanday asin pigpirirmahan an inapod na Komprehensibong Pag'oroyon Sa Katoninongan. An autonomiya kan Habagatan Sudan nabalik kan an Autonomong Gobyerno nin Habagatan Sudan itinogdas. Kan Hulyo 9, 2011 alas dose y may sarong minuto nin aga, bunga kan reperendum ginibo kan Enero 2011, namundag an sarong independienteng Habagatan Sudan suway sa kaenterohan na nin Sudan.[2]
Agi-agi
[baguhon | baguhon an source]Ginagaom na an populasyon kan Habagatan Sudan na rona nag'aabot sa 8 milyon [3], totoo pwede ini kuldas na maray ta pira nang dekada dai nagsensus. An ekonomiya niya rural asin nagsasarig sa pag'ooma.[3] Kan katahawan nin 2000, nagkaigwa nin pagbabago asin an urbanisadong mga lugar niya nagprogresong maray, maski ngane apektadong maray an nasyon resulta kan duwang gera sibil ta an gobyerno sudan ginera an hokbong rebelde kan Anyanya poon 1955 abot 1972 sa enot na gera sibil, dangan naman an Sudang People's Liberation Army sa ika-duwang gera sibil na haros nagdurar nin 21 taon, poon 1983. Bunga kaining mga gera nagresulta sa pag'aliwalas kan ekonomiya, an dai pagtalubo kan mga infraestruktura, asin makuring pagkaraot kan mga estruktura asin pagsuruwayan y pagdurulugan (diaspora) kan mga habitantes. Sinasabing sobra sa 2.5 milyon katawo an nagkagaradan, labi sa 5 milyon an nagkaharalean nin mga estaran asin kun saensaen napaduman.
An reperendum na ginibo kan Enero 9-15, 2011 dawa ngane nagpatibay na kan pagboot kan mga taga-habagat na magsuway sa Sudan, na kun saen si mga yaon sa luwas kan nasyon asin si mga taga-norte nagboroto man, igwa pang mga puntos na bakong malinaw. Saro kaini iyo kun panong sistema an paghihiras kan kita sa asayte na susog sa estadistika, 80% naghahale sa ronang habagat. Ini bagay na dakulang potential ekonomiko para sa lugar na ining haloy nang ro'ro'. An rona nin Abyei dai pa determinado kun saen malaog, asin saro pang reperendum hahapoton an mga habitantes igdi kun saen sinda mapasakop, sa norte o sa sur.[4]
Gobyerno
[baguhon | baguhon an source]An Interim na Konstitusyon kan Habagatan Sudan 2005 iyo an supremong ley [5] kan estadong ini. An Konstitusyon nagtogdas nin sistema presidensyal na iyo an Pamayo kan Estado, Kumandanteng Poon kan Pwersa Armada asin Pamayo kan Gobyerno. Si John Garang, an kagmukna kan Sudan People's Liberation Army, iyo an nagin enot na Presidente kan autonomong gobyerno sagkod na siya nagadan kan Hulyo 30, 2005, bunga kan paglagpak kan eroplanong saiyang sinasakyan. Si Salva Kiir Mayardit, saiyang deputy, pigpasumpa kan Agosto 11, 2005 bilang kagsangle saiya. An poder lehislatibo yaon sa gobyerno asin sa unicameral na asamblea. An Konstitusyon nagtagama man nin independienteng hudikatura, na an pinakahalangkaw iyo an Korte Suprema.
Mga tataramon
[baguhon | baguhon an source]An Habagatan Sudan binibilog nin sobra sa 200 na grupong etniko asin saro ini sa may pinakadakul na mga tataramon sa Aprika, pero totoo kadaklan man kaini saradit asin may pirang ribong mga parataram sana.
An opisyal na lenggwahe Ingles. Tinataram man an Arabe pero an inapod na Arabeng Juba tinataram sa palibot kan kabesera. An lenggwaheng may pinakadakul na parataram iyo an Dinka, sarong dyalektong tinataram nin 2-3 milyon na tawo. An Dinka sarong lenggwaheng Nilotiko naharani sa ikaduwa sa pagkadakul nin parataram, an Nuer. Iba pang mga tataramon na mayor iyo an Bari asin Otubo
Mga panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source]Gobyerno
- Government of Southern Sudan Archived 2015-12-25 at the Wayback Machine.
- Government of Southern Sudan – USA and UN Mission
- Government of Southern Sudan – UK Mission Archived 2011-02-02 at the Wayback Machine.
- Southern Sudan Legislative Assembly Archived 2012-11-17 at the Wayback Machine.
Partido Pulitika
Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ "South Sudan becomes world's newest nation". Forbes.com. Archived from the original on 12 July 2011. Retrieved 9 July 2011.
- ↑ Martell, Peter (2011 [last update]). "BBC News - South Sudan becomes an independent nation". BBC. Retrieved 9 July 2011. Check date values in:
|date=(help) - ↑ 3.0 3.1 "Background Note: Sudan" U.S. Department of State 9 November 2010 Retrieved 8 December 2010
- ↑ News, BBC (30 January 2011). "99.57% of Southern Sudanese vote yes to independence". http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12317927. Retrieved on 30 January 2011.
- ↑ "Interim Constitution of Southern Sudan of 2005". Archived from the original on 2011-07-20. Retrieved 2011-07-09.
