Adyong (bapor)

An adyong^[1], (inaapod man sa Javanese na 'djong' asin 'junk' sa Ingles) sarong klaseng bapor na suanoy, naggigikan asin enot na ginigibo sa Java popular gamiton kan mga Javanese asin kan mga Malayong marinero kan mga enot na panahon. An katagang 'adyong' orihinal sinusurat na "jong",^[2]^[3] alagad an "djong" sarong pakasurat na pinalakop kan mga Olandes sa mga kolonya.

An adyong gamit na pampasahero asin pangkargamentong sasakyan-dagat. An mga ini nakakaabot sa Ghana asin pa ngani sa Brazil kan mga antigong panahon.^[4] An kargamentong gabat na kaya kaini naabot 400-500 deadweight tons,^{[note 1]} na nagkakawat sa 85-2000 mga tonelada. Kan kapanahonan kan Majapahit an mga sasakyan-dagat na ini inuusar komo boka de gera, alagad, mas ini nagagamit bilang panghakot nin kargamento.

Marinero asin nabigasyon

An Arkipelagong Nusantara nabantog bilang pagibohan kan mga darakulang adyong. Kan an mga Portuges na mga marinero nakaabot sa katubigan kan Sur-subangan na Asya kaamayi kan mga 1500, nahiling ninda an lugar na ini dominado kan mga bapor na adyong nin mga Javanese. An ruta sa pagkokomersyo kapot nanggad kan si mga Javanese, ruta kun saen an negosyo sa rekado, sa pag'ultan nin Moluccas, Java asin Malacca sinda an nangangawat asin nagkokontrol. An pwertong siyudad nin Malaka praktikalmente nagin siyudad na Javanese. Kadakul mga negosyanteng Javanese asin mga kapitan marinero an nag'erok duman asin iyo an nagkokontrol kan komersyong internasyonal. Kadakul na mga matitibay na mga panday na Javanese an naggigiribo kan mga adyong sa mga astillera kan pinakadakulang pwertong siyudad nin Sur-subangan na Asya.

Sa paglalayag, an mga Malay nin Indonesya magsadiring maka'imbento kan layag nin adyong,^[5]^{: Script error: The function "hyphen2dash" does not exist.} gibo hale sa sinirikmat na banig asin tinaliskogan kan mga bala' nin kawayan, sikyera na mas amay bago magtongtong an 1 BC. Kan kapanahonan na kan Dinastiyang Han (206 BC sundo 220 AD) an mga Tsino nag'uusar na kan siring na mga layag, na nanu'dan ninda sa mga marinerong Malay na nakakagabay sa kosang Habagatan ninda. Maliban pa kan layag na ini, an mga Malay na marinero naggagamit man kan inapod na balance lugsails (tanja sails). An pagkamukna kaining mga layag na siring bagay na napagian sa paghanggilid ninda sa kosang sulnopan nin Aprika na madalion sana huli sa abilidad kaini na maglayag songsong sa duros.^[5]^{: Script error: The function "hyphen2dash" does not exist.}^[6]^{: Script error: The function "hyphen2dash" does not exist.}

Panghakot asin panggerang sasakyan-dagat

An adyong malinaw na sarong Javanes na sasakyan-dagat asin naimbento sa lugar ninda kaamayi kan ika-1 BC, mala ta an mga Bikolnon sinubli mansana an katagang adyong sa Javanes na jong. Alagad an hapot, ano ining adyong nanu'dan man gibohon igdi sa ronang Kabikolan? Bakong harayo lamang na eksperto naman an mga preHispanikong Bikolnon paggibo kaini mala ta kadakul na klaseng pandagat arog kan sala, bidok, pangga asin lapid na arog man kadakula sa karakuwa an dati nang ginigiribo ninda dai pa natongtong an ika-17ng siglo. ^[7]. asin abot sa saradit na baroto arog kan sibid-sibid asin dahong. Mala ta pag'abot kan mga Espanyol, nagkaag man sinda nin mga astillera igdi sa Dalupaon, Pasacao, sa Isla nin Bagatao, Sorsogon asin sa Masbate saka Albay man, sa pagbilog nin mga galyon, na nabyahe abot Mehiko, sa pagtubod kan mga Kastila na mahusay an mga panday Bikolnon sa paggibo nin mga pandagat na sasakyan.^[8]

Mga nota

↑ An toneladang nasasambit iyo an inapod na DWT o deadweight tonnage, sukol na kun gurano kagabat an kayang agodon kan bapor na ini.

Toltolan

↑ adyong.Vocabulario de la lengua bicol.Navio grande, como fragata, boklit 67. [1]. Kinua 08-24-21.
↑ Company, Houghton Mifflin Harcourt Publishing. "The American Heritage Dictionary entry: junks". ahdictionary.com. Retrieved 2020-10-12.
↑ "junk | Origin and meaning of junk by Online Etymology Dictionary". www.etymonline.com (in English). Retrieved 2020-10-12.
↑ Cartas de Afonso de Albuquerque, Volume 1, p. 64, April 1, 1512
↑ ^5.0 ^5.1 Johnstone, Paul (1980). The Seacraft of Prehistory. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0674795952.
↑ Shaffer, Lynda Norene (1996). Maritime Southeast Asia to 1500. M.E. Sharpe.
↑ https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/aqa2025.0001.001/454?q1=lapid&view=image&size=200. Kinua 08-28-21.
↑ Astillera sa galyon sa Bicol.[2]Kinua 08-28-21.

Sarong tamboan an artikulong ini. Makakatabang ka sa Wikipedia sa pagpoon kaining pahina.

[5] An toneladang nasasambit iyo an inapod na DWT o deadweight tonnage, sukol na kun gurano kagabat an kayang agodon kan bapor na ini.

[1] yong.Vocabulario de la lengua bicol.Navio grande, como fragata, boklit 67. [1]. Kinua 08-24-21.

[2] Company, Houghton Mifflin Harcourt Publishing. "The American Heritage Dictionary entry: junks". ahdictionary.com. Retrieved 2020-10-12.

[3] "junk | Origin and meaning of junk by Online Etymology Dictionary". www.etymonline.com (in English). Retrieved 2020-10-12.

[:5-4] Cartas de Afonso de Albuquerque, Volume 1, p. 64, April 1, 1512

[Johnstone_1980-6] 5.0 ^5.1 Johnstone, Paul (1980). The Seacraft of Prehistory. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0674795952.

[:8-7] Shaffer, Lynda Norene (1996). Maritime Southeast Asia to 1500. M.E. Sharpe.

[8] ttps://quod.lib.umich.edu/p/philamer/aqa2025.0001.001/454?q1=lapid&view=image&size=200. Kinua 08-28-21.

[9] Astillera sa galyon sa Bicol.[2]Kinua 08-28-21.

[1]

[2]

[3]

[4]

[note 1]

[5]

[6]

[7]

[8]