Biag ni Lam-ang

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Si Lam-ang, ilustrasyon saiya na nag'aapod sa mga hayop na magtabang saiya sa batalya

An Biag ni Lam-ang (lit. An Buhay ni Lam-ang) sarong epikong istorya kan Banwang Iloko naggigikan sa rona' nin Ilocos, Filipinas. Ini maunabihan huli ta iyo an pinakaenot na Filipinong epikong banwa na natala sa pormang nakasurat, asin saro sa epikong banwa na dokumentado durante kan kolonyal Espanyol na peryodo, kasabay kan epikong Ibalong nin mga Bikolano.[1] Ini nanotaran na sarong epikong banwa hale sa mga banwang kapatagan na sinasabing mga "Kristiyano" na (an mga Ilokano),[2] asin may mga elemento nakaramas sa pag'iistorya kaini.[1]

Historiograpya[baguhon | baguhon an source]

Bilang literaturang pataram, an rawitdawit pigtutubod na naggikan pa sa pre-kolonyal na panahon, na nagtalubo mantang pinasa-pasa sa masurunod na kapagarakian.[1]

Si Pedro Bucaneg, soboot iyo an nagdikta ngani ini maisurat.[3]Plantilya:Better source Alagad bakong malinaw kun ining "transkripsyon", pigtutumoy sarong kopyang eksistido kan tekstong Biag ni Lam-ang. An ibang teksto, arog kan yaon sa ibro ni Celedonio Aguilar na Readings in Philippine Literature nagsasabi na ini daang transkripsyon ginibo kan 1640[4]— panahon na haloy na ngani bago kaini na tinutubod si Bukaneg gadan na.[5] Imbes, si historyador na E. Arsenio Manuel pighayag na an enot na nakasurat na dokumentasyon kan Biag Ni Lam-ang an kaggibo iyo an kura paroko kan munisipalidad nin Narvacan, si Fr. Gerardo Blanco asin an publisista asin folkloristang si Isabelo de los Reyes. Si Fr. Blanco an nagpadara kan teksto kan rawitdawit ki De Los Reyes, asin dangan ini an nagpublikar kan teksto, sa Iloko, kaabay nin palis na prosa sa Espanyol, sa saiyang publikasyon, El Ilocano, 1889 sundo 1890.[1]

Naratibo[baguhon | baguhon an source]

Estruktura literaryo[baguhon | baguhon an source]

  • Prologo: an pagkamundag ni Lam-ang (taytay 5–108)
  • Paghanap sa Ama (taytay 109–370)
    • Pag'aandam (taytay 109–192)
    • Kaulangan: Burican (taytay 193–261)
    • Trayumpo (taytay 262–315)
    • Pagbalik sa Sadiring Lugar (taytay 315–370)
  • Paghanap nin Agomon (lines 455–1300)
    • Pag'aandam (taytay 455–586)
    • Kaulangan: Sumarang asin Saridandan (taytay 587–724)
    • Bangkete sa Pagkasal (taytay 725–1286)
    • Pagbalik sa Sadiring Lugar (taytay 725–1286)
  • Epilogo: An kagadanan asin pagkabuhay-liwat kan heroe (taytay 1301–1477)[6]

An Ekstra-ordinaryong pagkamundag ni Lam-ang[baguhon | baguhon an source]

Si Lam-ang sarong napapalaen na linalang, na kan siya namundag, nakakataram na tolos, kaya nakapili siya kan pangaran na boot niyang darahon mala ta nagboot siya sa mga tawo na iyo an iapod saiya.

An paghanap sa ama ni Lam-ang[baguhon | baguhon an source]

An mga adbentura niya nagpoon kan siya naghanap sa saiyang ama, si Don Juan, na nagbyahe para sa sarong inatubang na batalya alagad dai na buminalik. Mga siyam na bulan haros, si Lam-ang pigsulok an kakadlanganan sa paghanap ki Don Juan na sinabi daa duman ini nagpasiring. May pagkagamiaw na an saiyang aking pambihirang linalang, an saiyang ina na si Namongan tinugotan siyang magbyahe sa paghanap sa ama dawa husto na sana an paglulugo-lugo.

Nahiling ni Lam-ang an saiyang ama na pinugotan asin an payo itinaldok sa rasok. Manta na an mga parapugot nagrurukyaw, sa makuri niyang kaanggotan, saiyang pig'angat gabos sinda sa duelo. An mga parapugot binatikal siya kan saindang mga garod na saiya mansanang sinalo asin todong ibinaratikal sa saiyang mga kalaban. Nadaog niya sinda, ginaradan niya sinda gabos asin binitbit niya payo kan saiyang ama sa kapatagan.

Pakababa niya sa kapatagan, siya nag'isip na magparigos sa Salog Amburayan, kun saen mga daraga duman tinarabangan siyang magparigos. An ugsong niya labis na kahi'bog asin sobra kaati na an gabos na mga sira, mga buyod asin iba pang mga hayop nagsurumo-sumo' asin nagkagaradan kan makabuntog sa saiyang ipinarigos na tubig.

An pag'ilusyon ki Ines Kannoyan[baguhon | baguhon an source]

Kan siya nagpuli na, si Lam-ang napag'isip na ilusyonan saiyang nahulogan boot, si Ines Kannoyan na nag'eestar sa Calanutian (Kanluit). [7] Maski habo saiya an ina nin Ines, saiyang masugsog na sundon an saiyang namomo'tan na nagin saro naman na adbentura sa saiyang buhay. Saiyang inatubang an saro sa nag'iilusyon ki Ines asin iba pang mga mampak, asin gabos ini saiyang nadaog asin nagadan. Nagtatabang sa saiya iyo an mga alag niyang ayam saka lalong na may pambihirang kabatiran. An lalong kun magpalak-palak an pakpak asin ta an harong nagagaba'. An penomenang ini natikbahan an ripondipon, orog na si Ines. Dangan an ayam ni Lam-ang basta bumatok, an harong man na nagaba natindog giraray. Naagda kan pamilya ni Ines sa pangodtohan, si Lam-ang pinangalas an mga magurang ni Ines kan saiyang yaman asin ta pagbalik niya duman saiyang pigregalohan an pamilya nin duwang bulawan na bapor.

An pagkagadan ni Lam-ang asin pagkabuhay-liwat[baguhon | baguhon an source]

Kan si Lam-ang nagadan ta nasiba nin dakulaon na sira, an mga tu'lang ni Lam-ang tiniripon asin ta siya nabuhay-liwat paagi sa tabang kan saiyang may-salamngkang mga alag. Si Ines sinugo kan lalong na patoson mga tu'lang sa saiyang patadyong mantang an lalong nagkupa-kupa kan saiyang pakpak asin an ayam nag'agrotong. Bigla, sa sarong kimat, si Lam-ang nabuhay liwat, maogmang nakasaro siya giraray saiyang agom.

Mga mauunabihan na mga tema asin mga elemento sa pag'iistorya[baguhon | baguhon an source]

Mga elementong makangirit[baguhon | baguhon an source]

An Biag ni Lam-ang, maski tagob nin aksyon asin trahedya, igwa man nin elementong makangirit. Sarong prominenteng halimbawa iyo idtong tagbo kan si Lam-ang papuli na sa saiyang harong. Nag'agi siya sa Salog Amburayam (na ini an pinakdakulang salog sa Ilokos sarabiPlantilya:Who) asin siya naka'isip magparigos. An ugsong asin dugo na nagbulos sa saiyang hawak nakagadan sa mga sira, aniit, asin buyod. Sa pagparigos niya, siya tinabangan nin mga daraga.

Mga elementong Katoliko Romano[baguhon | baguhon an source]

An osipon dapit ki Lam-ang, mangta na sige an papasa-pasa sa mga henerasyon komo literaturang pataram asin pigrekord sa peryodo nin kolonyal Espanyol, dai gayod malikayan na mga elemento gikan Katoliko Romano makakalaog asin makakaramas sa istorya, siring kan pagkarasalan ni Lam-ang asin Ines sa Simbahan Katoliko bilang ini sarong sakramento. An Folkloristang si Mellie Leandicho Lopez nagnotar na an "mga huring bersyon kan epiko nag'iba na sa mga lumang teksto huli kan mga dugang na elemento hale sa Kristiyandad asin Espanyol sa mga adbentura kan heroeng kultrural na si Lam-ang."[2]

Mga Impluwensya nin mga epikong Hindu[baguhon | baguhon an source]

Hilngon man: Indian cultural influences in early Philippine polities, Indian culture, Indosphere, Greater India, and Ramayana

Maski ngani an ibang mga adal nagsasambit sana kan impluwensya nin Simbahan Katoliko sa epiko, ibang mga libro nagseswestyon na toonan man atensyon[8] na an epiko pwedeng nalahidan immpluwensya kan Mahabharata asin kan Ramayana.

An antropologo asin historiograpong Filipino na si F. Landa Jocano nagsasaysay na an mga impluwensyang Hindu pwede nag'abot sa Filipinas paagi kan mahiwas asin lakopan na komersyo kan mga kulturang lokal sa Imperyong Majapahit durante kan ika-14 sundo ika-16 na siglo,[2][9][10] dawa totoo an ibang iskolar arog ki Juan R. Francisco asin Josephine Acosta Pasricha nagpahayag na pwede mas amay pang panahon an paglaog na impluwensyang Hindu, na pwede ngani sa ika-9 sundo ika-10ng siglo AD.[2]Plantilya:R/superscript

Adaptasyon[baguhon | baguhon an source]

Kan 2012, sarong pelikulang adaptasyon kan istorya ni Lam-ang an ginibo. Titulado Lam-Ang, an pelikula pigpapelan ninda Rocco Nacino asin Rochelle Pangilinan. Orihinalmente kuta sarong serye sa TV, alagad pigdesisyonan na gibohon na sanang pelikulang adaptasyon ni Gabriel Lorenzo Quizon logod.[nangangaipo nin toltolan]

Kan 2018, Biag ni Lam-Ang pig'ilustrar na sarong naratibong single-panel ni Jill Arwen Posadas para sa Ang Ilustrador ng Kabataan na eksibisyon, Enchantment.[11]

Kan 2021, an episodyo 3 kan revival kan Legends of the Hidden Temple ipigsaysay an istorya Lam-Ang.[12]

Hilinga man[baguhon | baguhon an source]

Toltolan[baguhon | baguhon an source]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Manuel, E. Arsenio (1963). "A Survey of Philippine Folk Epics". Asian Folklore Studies 22: 1–76. doi:10.2307/1177562. https://asianethnology.org/downloads/ae/pdf/a140.pdf. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Lopez, Mellie Leandicho (2006). A Handbook of Philippine Folklore. Diliman, Quezon City: University of the Philippines Press. ISBN 9789715425148. 
  3. ↑ Zaide, Gregorio F. (1970). Great Filipinos in History. Manila: Verde Bookstore. 
  4. ↑ Aguilar, Celedonio (1994). Readings in Philippine Literature. Manila: Rex Bookstore. ISBN 9789712315640. 
  5. ↑ Hill, Percy A. (June 1931). "Pedro Bukaneg—A Philippine Moses". Philippine Magazine. Vol. 28 no. 1. Manila: Philippine Education Co. pp. 32, 42–43. Retrieved 2017-10-11. 
  6. ↑ Flores, Randolf C. (2007). "Literary Unity and Structure of the Ilocano Epic, Biag ni Lam-ang". Diwa: Studies in Philosophy and Theology 32 (1 & 2): 25–38. https://www.scribd.com/document/382773856/Diwa-Studies-in-Philosophy-and-Theology-32-2007. 
  7. ↑ Yabes, Leopoldo Y. (May 1931). "The Heroine of the Ilocano Epic, "The Life of Lam-ang"". Philippine Magazine. Vol. 31 no. 1. Manila: Philippine Education Co. Retrieved 2015-08-17. 
  8. ↑ Halili, Maria Christine (2004). Philippine History. Manila: Rex Bookstore. p. 46. 
  9. ↑ Osborne, Milton (2004). Southeast Asia: An Introductory History (Ninth ed.). Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. ISBN 1-74114-448-5. 
  10. ↑ Jocano, F. Landa (2001). Filipino Prehistory: Rediscovering Precolonial Heritage. Quezon City: Punlad Research House. ISBN 971-622-006-5. 
  11. ↑ "PressReader.com - Your favorite newspapers and magazines". www.pressreader.com. Retrieved 2021-02-17. 
  12. ↑ "Legends of the Hidden Temple – 'The Llocano Legend of Lam-Ang'". WUPA. October 18, 2021. Retrieved October 29, 2021. 

Mga panluwas na takod[baguhon | baguhon an source]

Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biag_ni_Lam-ang&oldid=233400"