Ikaduwang Gerang Pankinaban

Mga pangyayari sa Gera. Libot relo poon walang itaas: Mga tropang Tsino sa Batalyang Wanjialing, Mga Australyanong kanyon sa enot na Batalya sa El Alamein, Mga Stukang pambombang eroplano kan Aleman sa Prenterang Subangan kan Winter 1943-1944, Pwersang naval kan Estados Unidos sa Golpong Lingayen, Si Wilhelm Keitel nagpirma sa Kasuratan nin Pagsuko, an Tropang Sobyet sa Batalyang Stalingrad

Montreal Daily Star: "Germany Quit", May 7, 1945

An Ikaduwang Gerang Pankinban sarong gerang lakopan sa kinaban na nagpoon kan 1937, asin nagtapos 1945. Nadamay igdi an haros gabos kan mga nasyon. Kan nagrarom na an gera, nagresulta sa duwang grupong militar an nagraralaban, an inapod na magkakamping Mga Alyado (Allies) laban sa mga magkakamping mga Axis. Ini na an pinakamangirhat na gera sa enterong historya kan kinaban kun saen labing 100 milyon na tawo, naghahale sa sobrang 30 iba-ibang nasyon an nagkasara'pag sa laban militar. Sa siring na gerang lakopan asin kahiwas-hiwas, an mga kadaramay sa makuring laban na ini dai nang huno-huno sa pagtapsok kan gabos nindang rekurso asin kakayahan ekonomiko, industriyal asin sa siyensia ngane makaolagwad sa laban. An gera nagbunga nin grabeng kagadanan bako sana sa mga tropa militar kundi patin sa mga sibilyan arog kan nangyaring Holocaust, asin an makagiram'giram na paggamit kan armas nuklear. Mala ta ginagaom sobra sa 50 abot 85 milyon katawo an nabawian-buhay. An Ikaduwang Gerang Pankinaban iyo na daa an dingkilan na pinakamakuri sa historya kan katauhan.

Mga sarahotan kun ano ta nagputok an Gera

Dai matatawan toltol na pakasabot an Gerang ini kun dai balikan an mga pangyayaring nagtalikod.

An Enot na Gerang Pankinaban (1914-1918), na an Alemanya mansana an nagpoon kan ini linusob an Pransya paagi sa Belhika, nagtapos sa pagkadaog kan Alemanya. Sinururogan siya kan Gran Britanya, Pransya, Estados Unidos, Rusya asin iba pang kakampi. An Alemanya pinamamayohan kaidto ni Kaiser Wilhelm II, sarong lider na sobrang agit-agitan, na boot ibangon an kadakulaan kan Alemanya. Sa pagkadaog kan Alemanya, an Pransya naghagad nin kompensasyon sa destrosong sinapo asin laen pa kaini, pig'imponeran kan Alyado ini nin mga kundisyon arog kan binawe saiya an ibang teritoryo asin pigbawalan an pagdakula kan hokbong Aleman sa sobrang 100,000 na soldados. Dakul pang kundisyon an isinapaw sa Aleman asin ini napapalaman sa Tratado de Versailles na saiyang napiritan pag'oyonan asin pirmahan resulta kan saiyang kadaogan. Dakul sa Aleman minamate an kasusupgan sa pagkadaog, asin makuri an pag'isip ninda na dakulang inhustisya an ikinastigo sainda kan imponeran sinda kan nasabing tratado.

Sa siring na sitwasyon luminaog an dakulang papel kan Partido Nazi.

Si Hitler sa sarong meeting

Pakatapos kan Enot na Gerang Pankinaban, itinindog an bagong republika na inapod Weimar Republic asin salida sa gobyerno imperyal ni Kaiser Wilhelm II. Ini marhay an dalagan kuta pero nagsapo nin panganang inflation asin magagabat na mga problema sa ekonomiya. Bunga kaini an mga ibang partido pulitika nagpoon nang magboses kan kaluyahan kan gobyerno demokratiko, kan magabat na mga imposisyon kan Tratado Versailles asin nangongorog an pagtuyaw kan Partido Nazi; an sinasabi kaini an mga Hudiyo iyo an nagraratak sa pinansyal na kamugtakan kan Alemanya.

Kan 1930, nag'agi an makuring Great Depression asin an Presidente na si Hindenburg nagbado nin poderes na pang'emerhensya na haros diktador na siya ngane masuportahan an mga nagsurunod na Chancellors na sinda Brüning, Papen, Schleicher asin si Hitler. Igdi nagtapos an demokrasya liberal kan Alemanya.

Kan Enero 30, 1933, si Adolf Hitler nanombrahan Reichskanzler (Chancellor) kan naggugurang nang presidente kan republika na si von Hindenburg. Kan ini magadan, si Hitler an nagtukaw nang presidente susog sa pinagboboot kan Konstitusyon. Sa siring na pangyari, orog na natipon an poder sa kamot niya. Sarungat sa konstitusyon, si Hitler nagparapaluwas nin mga pagboot na haros diktadurya na an saiyang gobyerno. Kan taon 1933, masasabing igdi na nagpoon an Ikatolong Reich na siya an kataastaasing Poon.

An Alemanya nagtubod nanggad saiya ta pighihiling siya kan banwaan na simbolo kan nawarang poder asin orgulyo kaini, asin ipigsarig na saiya an pagbuhat kan napukan na nasyon sa kasusupgan. Masabi pa, an propaganda ni Hitler na superior an rasang Aleman na daog an ibang mga rasa, nagkabray kan hararom na pag'ooyon sa mga puso kan ordinaryong mga Aleman. Sa siring na ladawan, pano nin isog asin paabaw'abaw, dai nakagamiaw an mayoriya kan populasyon kan alemanya na sinda ginuguyod na kan saindang lider pasiring sa maringis na gera.

Pag'entra kan Hapon, an Pakikipagsaro kaini sa Alemanya

Mga soldados kan Sobyet, naglulusob sa Batalya nin Stalingrad.

Manta na nag'iinit an sitwasyon sa Europa gibo kan ginagatongan na ni Hitler an Alemanya na magbungkaras asin ipamate kaini an pwersa, an Hapon man dai na maontok magkiyaw-kiyaw sa ibang nasyon. Sinasabi kan mga historyador na saro sa magabat na rason kun ano ta an Hapon gustong manakop huli ta kulang na gayo an saindang nasyon sa mga rekursos naturales na masostener kan saindang industriyalisasyon asin boot nindang makontrol an mga lugar na pinaghahalean kan siring na mga yaman makotkot sa daga. Mala ta kan 1937, nakikigera na ini sa Tsina. Alagad, sinasabi nagpoon an Ikaduwang Gerang Pankinaban kan Septyembre 1, 1939 kan an Alemanya nagsakyada sa Polonya asin napiritan an Reyna Unido asin Pransya magdeklara nin lubos na pakigera sa enot. Kan pasara na an 1939 abot 1941, sa serye nin mga kampanya asin tratado malinaw na sinasakop o sinusupil an kahiwasan kan Europa, asin ini nakipagsaro sa Italya asin Hapon sa inapod na Axis na Pagkaburunyog.

Dangan resulta kan Pakto Molotov-Ribbentrop, kun saen sinda dai magpapaki-araman, an Alemanya asin Unyon Sobyet pigporopiridaso asin pig'anab ninda an mga teritoryo kan saindang mga kadolon: Polonya, Finlandya, Romania, asin mga Estadong Baltic. An Reyno Unido asin an Kumonwelt Briton iyo na sana sa enot an nakikipagtusay sa pwersang Axis sa Europa, na sige an pagkampanya sa Aprikang Norte asin sa Sungoy nin Aprika asin sa halawig nang Batalya sa Atlantiko. Kan Hunyo 1941, an pwersang Axis naglusob sa Unyon Sobyet asin gibo kaini nabuksan an mahiwason na teatro kan gera sa bilog na historya asin iyo man ini nagpagaot kan kadakulaan kan pwersa Axis sa sarong gerang guromon asin dai mahiling kun saen aabtan. Manta an Hapon inatake an Estado Unidos kan Desyembre 1941 na binomba kaini an Pearl Harbor asin mga kolonya kani asin nakadamay man an mga kolonyang pagsasadiri kan Reyno Unido sa Pasipiko. Masabi pa, marikas na nasupil kan Hapon an mga teritoryong ini asin nakamkam.

An pag'abante kan Axis nasumpo kan 1942 kan an Hapon nadaog sa kritikal na Batalya nin Midway, harani sa Hawaii asin man an Alemanya nadaog sa Aprikang Norte, patin na sa Laban sa Stalingrad kun saen haros binarian sinda nin talodtod. Kan 1943, huli sa serye nin pagkadaog kan tropang aleman sa Prenterang Subangan, huli man sa Pagsakyada kan Alyado sa Italya na iyo an paglukmo kaini, an mga matriumpong kampanya kan Alyado sa Pasipiko, an Axis nawa'ran nin hagaphagap sa paglusob asin logod padagos kaini na mag'atras sa gabos na prentera nin laban. Kan 1944, an Alyadong Subangan sinakyada an Pransya na okupado kan mga tropang aleman asin ini nabawe, manta an Unyon Sobyet, nabawe niya an mga nasakop na teritoryo saiya kan Alemanya asin kabaliktaran iyo na an naglaog sa Alemanya; mala ta nakaabot mismo sa pinakapusod kan Berlin sa pag'atake. Kan mga taon 1944 asin 1945 man, an Hapon nag'agi nin makuring pagkapilay sa pwersa asin nabutsan kaini an mga nasakop na teritoryo sa South Central China asin Burma asin man an Alyado pinagpulpog na husto an Pwersang Dagat kan Hapon na nagresulta sa pagkawara kaini sa kontrol an mga importanteng mga Isla sa Pasipikong Subangan.

An garo ligbos na hitsura kan buminoag an bomba atomika na hinulog sa Hiroshima asin Nagasaki, Hapon

An pagpirma nin pagsuko kan Hapon

Pagsuko

Masabi na an gera sa Europa nagtapos sa paglusob kan mga Alyadong Subangan katuwang an Unyon Sobyet, sa derotado nang Alemanya mala ta nasakop mismo an kabiserang Berlin ta nalaog enot kan mga pwersang Sobyet asin tropang Polako. Gibo kaini, mayong naginibo an Alemanya kundi magsuko na mayong kundisyon kan Mayo 8, 1945. Sa ri'gon kan Deklarasyon Potsdam kan Alyado kan Hulyo 26, 1945 na inalok nang magsuko an Hapon alagad ta ini nagsayuma na magsunod sa hinahagad na kundisyon, an Amerika logod nagpahulog nin bomba atomika kan Agosto 6 sa Hiroshima asin sunod sa Nagasaki kan Agosto 9, 1945. Sa nagdadangadang na pagsakyada kan mismong Hapon kan Alyado, an posible pang maghulog bomba atomika sa ibang parte kan Hapon, an pagdeklara na kan Unyon Sobyet nin pakigera igdi kan Agosto 9, 1945, an paglusob na kan Unyon Sobyet sa Manchuria kun saen ipignosnos na husto an pwersang militar kan Hapon, ini an mga rason na nagtolod na sa Hapon magsuko kan Agosto 15, 1945.

Huli sa mga pangyayaring ini, an Ikaduwang Gerang Pankinaban natapos man giraray.

An Ikaduwang Gerang Pankinaban (WWW II) nahira an mga relasyon pulitika asin an estruktura sosyal kan kinaban. An Pinagsarong mga Nasyon (United Nations) natogdas ngane magbusol kan kooperasyon internasyunal asin mabangga an mga diringkilan sa ngapit. Su mga matrayumpong mapangyareng mga nasyon- an Estados Unidos, Unyon Sobyet, Tsina, Reyna Unido, asin Pransya - iyo an nagin mga danay na mga kaapil sa inapod na Konseho Seguridad kan Pinagsarong mga Nasyon (United Nations Security Council). An Unyon Sobyet asin Estados Unidos nagin magkaribal na mga superpower na nagbugtak sa sitwasyon nin Gerang Malipot an pag'ansyas kan duwa, na nag'ayaw ini nin 46 na taon. Manta, an impluensya kan mga poderes Europa naghubas, asin an sinasabing dekolonisasyon kan Asya asin Aprika naparikas. Kadaklan kan mga nasyon na an saindang mga industriya nagsapong pagkarumpag luwayluway nakabawe. Integrasyon sa pulitika orog na daa sa Europa, luwayluway naman nagpoon sa katuyohan na mapondo na an mga uru-iriwal asin makamukna nin kumon na identidad.

Mga panluwas na takod

• http://www.history.com/topics/world-war-ii Kinua 10-10-13
• http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/ Kinua 10-10-13
• http://www.world-war-2.info/ Kinua 10-10-13