Kenneth L. Hale

Si Kenneth Locke Hale (Agosto 15, 1934 – Oktobre 8, 2001) sarong Amerikanong lingwista kan Massachusetts Institute of Technology na nagsibot pag'adal kan manlaenlaen na mga lenggwahe orog na idtong dai pa nagka'aradalan asin mga namimiligrong mga saradit na tataramon kan mga tinubo kan Norte Amerika, Sentral Amerika asin Australya. Sa mga tataramon na inadalan ni Hale kaiba an Navajo, O'odham, Warlpiri, Ulwa, asin dakul pang iba.

Buhay-buhay

Si Hales namundag sa Evanston, Illinois. Kan siya edad anom, an saiyang pamilya naghubo sa sarong rantso harani sa Canelo, sa habagatan kan Arizona. Estudyante siya sa University of Arizona poon 1952 asin nakua niya an PhD sa Indiana University Bloomington kan 1959 (tesis, A Papago Grammar). Nagtokdo siya sa University of Illinois sa Urbana-Champaign kan 1961-63 asin sa University of Arizona, Tucson kan 1963-66. Poon 1967 nagkapot siya nin mga toka surunodsunod sa Massachusetts Institute of Technology sagkod na siya nagretiro kan 1999.

Si Hale bistong gayo bilang sarong polyglot na may pambihirang abilidad mag'adal nin mga bagong tataramon na abang rikas asin pagkahusay sa saiyang bilog na buhay. Kan aki pa ngane siya, palaen pa kan Ingles, siya nakanood magtaram Espanyol asin Tohono O'odham. Nano'dan niya an Jemez, asin Hopi sa saiyang mga kaklase sa haiskul asin Navajo sa kasaro niya sa kwarto sa University of Arizona. Mala ta nagin siyang matalasay magtaram nin Warlpiri na tinokdoan niya an saiyang mga aki na sinda Ezra asin Caleb na makanood magtaram Warlpiri kan siya magpuli haleng Australya. Si Ezra nagtaram kan saiyang pahumale sa nagagadan pa sanang ama sa tataramon na Warlpiri.

Pigmarhay niyang turukdoan an mga tinubong parataram nin linggwistika ngane sinda makapartisipar sa pag'adal kan saindang lenggwahe. Sa mga estudyante, iyo sinda Ofelia Zepeda sa lenggwaheng Tohono O'odham, si LaVerne Masayesva Jeanne sa lenggwaheng Hopi, si Paul Platero, MaryAnn Willie, asin si Ellavina Tsosie Perkins sa Navajo, saka si Jessied Little Doe Baird sa Wampanoag. Si Hale nagtukdo man sa Navajo Language Academy summer school maski na kan mga ultimong taon na siya naghehelang na.

Kan 1999, siya naako sa National Academy of Sciences.

Si Hale pigpaorog na gayo an importansya kan mga dai biristong lenggwahe sa adal linggwistka ta sabi niya kadakul mga penomena sa linggwistika na dai madudukayan kun an pagpara'adalan sana iyo an mga mayor na lenggwahe nin kinaban. Saiyang paki'asusangan na arinman na lenggwahe, may milyon na parataram o sampulo lang iyan, pwedeng magtao nin hararom na pagkasabot sa lantad nin linggwistika. Si Hale kampyon sa pag'andurog sa mga parataram kan mga minoriyang lenggwahe, asin bako sana kan saindang tataramon; kaya siya naapod kan saiyang kakosa sa MIT na si Noam Chomsky bilang iyo an "boses kan mga dai nakakaboses."

Mga nano'dan na tataramon

Si Hale tataong magtaram sa 50 lenggwahe.

Tatao siyang magtaram kan, bako sanang magkapirang lenggwahe nin mga Indyan na arog kan Hopi asin Navajo asin Wopanaak, kundi pati Espanyol, Basque, Gaelic kan Irish, Olandes, Hapon, Welsh kan Britanya, Lardil kan Australya, asin dakul pang iba na an iba ngane mga tataramon na pawara na.

An saiyang sinasabi na "...pag mawara daa an sarong lenggwahe, nawawara an sarong kultura, an sarong yaman intelektwal, sarong obra nin sarong artista". Garo arog mansana daa yan, sabi niya, na "naghulog ka nin sarong bomba sa Museo nin Louvre."