Kristiyano
An Kristiyano iyo an sarong persona na nagsusunod sa Kristiyanidad, sarong monolitikong relihiyon na nakabase sa buhay asin mga katukdoan ni Jesus kan Nazareth, na iyo na an mga Kristiyano nagtutubod na Ake nin Diyos asin an Mesiyas (Kristo) na pinagpropesiya sa Lumang Tipan/Bibliya sa Hebreo.
Etimolohiya
[baguhon | baguhon an source]An taramon naggikan sa Griyego Χριστιανός (christianos), gikan sa Χριστός (christos) na an kahulugan “an linahidang saro. Sa (Griyego)ng Septuahintong bersyon kan Hebreong Biblia, christos iyo an pinaggamit sa pagsalin sa Hebreo na מָשִׁיחַ (Mašíaḥ, mesiyas), na an kahulugan “[saro na iyo]ng pinaglahidan.”
An pinaka-enot na paggamit kan terminong Χριστιανός (christianos) mananagboan sa Bagong Tipan sa Mga Gibo 11:26 “an mga desipulos enot na pinag-apod na mga Kristiyano sa Antioch.” Sinda iyo an mga desipulos asin mga parasunod ni Jesukristo. An ibang duwang Bagong Tipan na naggagamit kan taramon pinag-apod man sa publikong kabistohan nin pagkatawo kan mga Hudiyo na nagsunod ki Jesus bago pa man pinag-ampon an Kristiyanidad kan mga bakong Hudiyo. An Hudiyong hade nagsabi na si Apostol Paul haros madalion nang makua an boot kan hade “na magin sarong Kristiyano” (Mga Gibo 26:28), sa panahon na idto na nangahulugan an Hudiyong Mesiyanikong sekta na nagsusunod ki Jesus. Sinurat sa 1 Peter 4:16, si Apostol Peter naghurot sa mga paratubod na pinag-abuso “nin huli ika sarong Kristiyano, dae ka magtao kaini nin panduwang kaisipan. Magin makusog sa pinagkabistohang kamugtakan na minapahiling sa pangaran na iyan!”
An pinakaamay na pinagtalang gami kan termino na luwas sa Bibliya iyo na kan si Tacitus narekord na si Nero an nagbasol sa mga “Kristiyano” kan Dakulang kasulo sa Roma kan AD 64. “Kristiyano” nangangahulugan man na sarong miyembro o tagasunod kan sarong simbahan o ibang organisadong grupo na yaon sa laog nin Kristiyanidad. Bilang tagapagladawan, an termino puwedeng minatao nin pagladawan kan anuman na bagay na asosyado sa o kaisipan na magin konsistido sa Kristiyanidad, siring sa “an Kristiyanong bagay na gibohon.”
Ano baya an sarong Kristiyano?
[baguhon | baguhon an source]An American Heritage Dictionary minakahulugan sa Kristiyano bilang “sarong tawo na nagpapahayag nin pagtubod ki Jesus bilang Kristo or pinapamuhay an estilong buhay na nakabase sa buhay asin mga katukdoan ni Jesus; sarong tawo na namumuhay na uyon sa mga katukdoan ni Jesus.”
Sarong kalakopan nin mga pagtubod asin kaugalian an mananagboan sa bilog na kinaban na yaon sa pag-iriba ninda na nag-aapod kan saindang mga sadire na mga Kristiyano. An Kredo nin Nicene an nag-establisa kan ika-4 na signo bilang sarong ekspresyon nin Kristiyanong pagtubod sa lalawgon nin mga sabi-sabi.
An 2007 na surbey sa Estados Unidos minabisto kan minasunod na limang tipikal na Amerikanong mga katergorya:
- Aktibong Kristiyano: Komitidong mag-aatendir sa simbahan, nagbabasa nin Bibliya, asin nakipaghirasan kan saiyang pagtubod na an kaligtasan minaabot sa paagi ni Jesukristo. Sinda man minatanggap sa kapamayuhan na mga posisyon sa saindang simbahan.
- Minapabistong Kristiyano: Sinda man komitido na “tinatanggap si Kristo bialng Tagapagligtas asin Kagurangnan” bilang susi sa pagigin sarong Kristiyano, pero nakatugmad sa personal na pakipagrelasyon sa Diyos asin ki Jesus labaw pa sa simbahan, nagbabasa nin Bibliya or nakipaghirasan nin pagtubod.
- Lituhikal na Kristiyano: Halangkawon an antas kan espirituwal na aktibidad, angat na pinagpapahayag sa paagi nin pag-atendir asin pagrekonosir kan awtoridad kan simbahan, asin sa paagi nin pagsisirbe kaini o sa komunidad.
- Pribadong Kristiyano: Naniniwala sa Diyos asin sa paggigibo nin mga marahayon na bagay, pero bakong sa laog kan sarong pansimbahang konteksto. Sa Amerikanong surbey, iyo ini an pinakadakula asin pinakahoben na segmento.
- Kultural na Kristiyano: Dae pinaghihiling si Jesus bilang esensyal sa kaligtasan. Sinda an bakong gayo pinagtugma an saindang mga pagtubod o kaugalian sa biblikal na mga katukdoan o mag-atendir sa simbahan. Sinda minapabor nin sarong unibersalidad na teolohiya na naghihiling sa kadakol na mga paagi sa Diyos.
An ibang bansa dae makapagpahiling nin kaparehong klase, espesyal na gayo na kun saen igwa nin aktibong persekusyon nin mga Kristiyano.
An katawohan na igwa nin sarong distinktong kamanahan asin nakaabot sa pagtubod ki Jesus mapuwede man na makabisto sa sadire na may pagkakaiba. An Mesiyanikong mga Hudiyo naniniwala na sinda sarong sekta nin Hudaismo asin na si Jesus iyo an Hudiyong Mesiyas asin an Banal na Tagapagligtas. Sinda naghihingohang mamuhay sa pagsunod sa mga natatadang aspeto kan Mosaikong Batas na mananagboan sa Torah.
An terminong bagas Kristiyano minapanungod sa katawohan na minapabisto sa Kristiyanidad para sa materyal na kapakinabangan.
Sa ibang mga lengguwahe
[baguhon | baguhon an source]Sa ibang mga Europeong mga lengguwahe an tataramon magkaparareho, siring baga sa Chrétien sa Pransiyano asin Cristiano sa Espanyol. Sa Tsinong tataramon iyo an 基督徒 (pinyin: jīdū tú), sa literal, “Parasunod ni Kristo”.
Siring na an kabistohan kan Mesiyas ki Jesus bakong akseptado sa laog kan Hudaismo, sa {{Hebrew|Hebreo]]ng Kristiyano pinag-aapod na Notzrim ("Nazarenes"), orihinal na naggikan sa pangyari na si Jesus nag-abot gikan sa siyudad nin Nazareth sa Israel. Kaya lang, an mga Mesiyanikong mga Hudiyo pinagbibisto sa modernong Hebreo bilang יהודים משיחיים (Yehudim Meshihi'im).
Sa mga Arabiyano (maski sa arinman na mga Kristiyano, Muslim o kabali sa ibang mga pagtubod), siring man sa ibang mga lengguwaheng nag-impluwensiya sa Arabikong Lengguwahe (lalo na sa Muslim na mga kultura na na-impluwensiyahan nin Arabiko arog sa liturhikal na lengguwahe kan Islam, duwang mga tataramon komon na pinaggagamit para sa mga Kristiyano: Nasrani (نصراني), and Masihi (مسيحي) na nangangahulugan na mga parasunod kan Mesiyas. Kunsoarin may sarong pagkakaiba, Nasrani minapanungod sa mga katawohan na gikan sa sarong Kristiyanong kultura asin Masihi na an kahulugan idtong mga tawo na igwa nin sarong relihiyosong pagtubod ki Jesus. Sa iba pang mga nasyon, an Nasrani may tendensiyang ginagamit sa henerikong paagi para sa mga bakong Muslim na mapuputing katawohan. An saro pang Arabikong tataramon na kun minsan ginagamit para sa mga Kristiyano, partikular sa sarong political na konteksto, iyo an Salibi; ini minapanungod sa mga Krusadores asin igwa nin negatibong mga konotasyon.
An tataramon na Nasrani iyo an heneral na pinagsabot na naggikan sa Nazareth sa paagi kan Syriac (Aramaiko). Sa ibang erya kan Arabong mundo, an tradisyon nangangaputan na ini minagikan sa nasr (”kapangganahan”, asin nangangahulugan na “mga katawohan nin kapangganahan” na minapanungod sa arinman na may na mga katrayumpuhan kan Kristiyanong relihiyon o sa inisyal na Etiopiyang Kristiyanong suporta para ki Muhammad sa amay niyang panahon na komplikto sa Arabia. An Nasrani kun minsan man pinagsasabing naggikan sa ansar, na nangangahulugan na “desipulo”. An Seryanong Malabar Nasrani o Nasranee na mga katawohan iyo an arong Kristiyano na may etho-relihiyosong grupo gikan sa Kerala, India, posibleng mga Hudiyo an etnikong pinaggigikanan.
