Samkhya

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

An Samkhya o Sankya (Sanskrito: सांख्य, IAST: sāṃkhya) sarong dualistikong eskwelahan nin pilosopiyang Indiyano.[1][2] Minamansay kaiyan an katunayan na kompwesto nin duwang independienteng prinsipyo, an puruṣa (agimadmad o espiritu); asin prakṛti, (naturalesa o bagay, kaiba an isip asin emosyon nin tawo).

An Puruṣa iyo an saksi-agimadmad. Absoluto ini, independiente, talingkas, lapwas sa persepsyon, halangkaw sa arin man na eksperiensya kan isip o sentido, asin impossible na iladawan sa paagi kan mga kataga.[3][4][5]

An Jiva ('sarong nabubuhay') iyo an estado kun saen an purusha binugkos sa prakriti.[6] Igwa nin interplay kan duwa an eksperyensya nin tawo, an purusha bilang may pagkaisi sa manlaenlaen na kombinasyon nin mga kognitibong aktibidad.[6] An katapusan kan bugkos kan purusha sa prakriti inaapod na katalingkasan o kaivalya (isolation).[7]

An mga pinakagurang na napalaman sa Samkhya pwedeng iyo an teistiko o bakong teistiko, alagad kaiba an klasikong sistematisasyon kaini kan kaamayan kan enot na milenyo CE an eksistensya nin sarong dios nagin mayo nin importansya.[8][9][10] An Samkhya makusog na may kinaaraman sa eskwelahan nin Yoga kan Hinduismo, na huli kaini ini an teoretikal na pundasyon, asin ini naimpluwensya sa ibang eskwelahan kan pilosopiyang Indiyan.[11]

Toltolan[baguhon | baguhon an source]

  1. "Samkhya", American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition (2011), Quote: "Samkhya is a system of Hindu philosophy based on a dualism involving the ultimate principles of soul and matter."
  2. "Samkhya", Webster's College Dictionary (2010), Random House, ISBN 978-0375407413, Quote: "Samkhya is a system of Hindu philosophy stressing the reality and duality of spirit and matter."
  3. Sharma 1997, pp. 155–7.
  4. Chapple 2008, p. 21.
  5. Osto 2018, p. 203.
  6. 6.0 6.1 "Samkhya | Definition, Doctrines, Philosophy, & Buddhism | Britannica". www.britannica.com (in English). Retrieved 2023-01-01. 
  7. Gerald James Larson (2011), Classical Sāṃkhya: An Interpretation of Its History and Meaning, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120805033, pages 36-47
  8. Michaels 2004
  9. Sen Gupta 1986
  10. Radhakrishnan & Moore 1957
  11. Roy Perrett, Indian Ethics: Classical traditions and contemporary challenges, Volume 1 (Editor: P Bilimoria et al.), Ashgate, ISBN 978-0754633013, pages 149-158