Tataramon na Dargwa
Nakadirekta digdi an "Dargi". Para sa mga lugar sa Iran, hilingon an Dargi, Iran.
| Dargwa | |
|---|---|
| дарган мез dargan mez | |
 | |
| Katutubo sa | Rusya |
| Rehiyon | Dagestan |
| Katutubo | 590,000 Dargins (2010 census)[1] |
Katutubong mga parataram | 490,000 (2010 sensus)[1] |
| Siriliko | |
| Opisyal na kamugtakan | |
Opisyal na tataramon sa |  Dagestan |
| Mga kodigo nin tataramon | |
| ISO 639-2 | dar |
| ISO 639-3 | dar (iyo man an Mga tataramon na Dargin) |
| Glotologo | darg1241sout3261 |
An Dargwa (дарган мез, dargan mez) iyo an sarong Amihanan-Subangan na Kawkasyano na pigtataram kan Darginon sa republika kan Rusya na Dagestan. Ito an panliteratura asin panginot na diyalekto kan dialect continuum na minabilog sa Mga tataramon na Dargin.[2] An apat na iba pang mga tataramon sa dialect continuum na ini iyo an (Kajtak, Kubachi, Itsari, asin Chirag) na minsan pigkokonsiderar na mga baryant kan Dargwa. Napagdesisyunan ni Korjakov (2012) na an Habagatan-Sulnopan na Dargwa, urog na harani sa Kajtak kisa sa Amihanan-Katahawan na Dargwa.[3]
Naggagamit an Dargwa nin Iskriturang Siriliko.
Susog sa 2002 Census, igwa nin 429,347 na parataram kan Sentrong Dargwa sa Dagestan, 7,188 sa kataid kaining Kalmykia, 1,620 sa Khanty–Mansi AO, 680 sa Chechnya, asin dakol pa sa gatos sa iba pang mga parte kan Rusya. Mga numero para sa diyalektong Lakh na ipigtataram sa katahawan na Dagestan[4], maabot sa 142,523 sa Dagestan, 1,504 sa Kabardino-Balkaria, 708 sa Khanty–Mansi.Plantilya:Verify source
Sitwasyon nin linggwistika[baguhon | baguhon an source]
An Dargin o Dargwa iyo an pangaduwang pinakakaraniwang tataramon sa Dagestan asin marhay na itinutugdas sa pang-araaldaw na buhay. Ini an tataramon kan eskwelahan asin igwa man na mga pahayagan, libro asin mga programa sa radyo sa tataramon na ini. Arog pa man kaito, pinagsuway-suway ini sa sarong serye nin mga diyalekto na masakit masabutan sa lambang saro, na binabanga pa ngani kan pirang parasaligsig sa apat na grupo na igwang kagsarong independiyenteng tataramon (kabali an, halimbawa, Cubachin ); nakasusog qn nakasurat na tataramon sa diyalektong Akushin, na pigtataram sa palibot kan baryo nin Akuscha.
Pagsurat[baguhon | baguhon an source]
Nakabase an pagsusurat bago an 1928 sa Arabic (bagaman kadtong 1860s asin 70s, igwang mga pagpupurbar na gamiton an Cyrillic), kadtong 1928–1938 sa Latin, poon 1938 base sa mga graphiko na Ruso gamit an sarong kadagdagan na sign I asin kadakol na digrapo tanganing tukduon an mga partikular na ponema kan mga tataramon kan Dagestan.
Palatanugan[baguhon | baguhon an source]
Mga katanog[baguhon | baguhon an source]
| Labial | Dental | Postalveolar | Palatal | Velar | Uvular | Pharyngeal/ Epiglottal |
Glottal | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | |||||
| Nasal | m | n | ||||||||||||
| Plosive | voiced | b | d | ɡ | ɢ | ʡ | ||||||||
| voiceless | p | pː | t | tː | k | kː | q | qː | ʔ | |||||
| ejective | pʼ | tʼ | kʼ | qʼ | ʡʼ | |||||||||
| Affricate | voiced | d͡z | d͡ʒ | |||||||||||
| voiceless | t͡s | t͡sː | t͡ʃ | t͡ʃː | ||||||||||
| ejective | t͡sʼ | t͡ʃʼ | ||||||||||||
| Fricative | voiceless | f | s | sː | ʃ | ʃː | ç | x | xː | χ | χː | ʜ | ||
| voiced | v | z | ʒ | ɣ | ʁ | ʢ | ɦ | |||||||
| Trill | r | |||||||||||||
| Approximant | w | l | j | |||||||||||
- An mga ponema na naka-bulawan, yaon sa estandarteng panliteratura na diyalekto kan Dargwa alagad mayo sa ibang (mga) diyalekto.
- An mga ponema na naka-pink, yaon sa pirang (mga) diyalekto kan Dargwa alagad mayo sa estandarteng panliteratura na diyalekto.
- Medyo malibog an pinaghalian sa paggamit kaini kan terminong "laryngeal" para sa sarong ipinapabugtak na kolum kan mga katanog na kinakabalihan kan parehas na "voiced" asin "glottalized" plosive. Dai pwedeng gamiton an sarong tingog na glottal plosive, nin huli ta dahil kaipuhan na isara an glottis, asin nangangaipuhan nin pagsasarado an sarong ejective consonant sa itaas kan vocal tract. Nakabinbin an paglilinaw, an row na ini, na-transcribe dgdi bilang sarong epiglottal column asin sarong glottal stop, na parehas na madudukayan sa kadakol pang iba na mga tataramon na Subangan na Kawkasyano.
Mga patanog[baguhon | baguhon an source]
Nagpapahiling an tataramon na Dargwa nin limang patanog na tanog /i, e, ə, a, u/. An mga patanog na /i, u, a/ pwedeng i-pharyngealize bilang /iˤ, uˤ, aˤ/. Pwedeng igwa man na pharyngealized mid-back na patanog [oˤ] bilang pagsasagibo kan /uˤ/, na nangyayari sa diyalektong Megeb.[5]
Ortograpiya[baguhon | baguhon an source]
An sa ngunyan na alpabeto nin Dargwa nakabase sa Siriliko arog kan minasunod:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | Гӏ гӏ | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з |
| И и | Й й | К к | Къ къ | Кь кь | Кӏ кӏ | Л л | М м | Н н | О о | П п | Пӏ пӏ |
| Р р | С с | Т т | Тӏ тӏ | У у | Ф ф | Х х | Хъ хъ | Хь хь | Хӏ хӏ | Ц ц | Цӏ цӏ |
| Ч ч | Чӏ чӏ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Gramatika[baguhon | baguhon an source]
Panhiro[baguhon | baguhon an source]
TAM[baguhon | baguhon an source]
Mga pormang asertibo (may kasagkudan)[baguhon | baguhon an source]
| KATEGORYANG TAM | BOOT SABIHON | ASPEKTO | MODIFIER | PREDICATIVE MARKER | NEGATION | EHEMPLO |
|---|---|---|---|---|---|---|
| DERIVED FROM THE PROGRESSIVE STEM ( BASIC STEM + -a) | ||||||
| Present | 1. all types of present situations including actual and habitual situations, 2. historic present, 3. close future: the speaker‘s intention | IPF | [-ti] | PERSON / PRESENT (–da/–di/–ca=b) | reduplication or negative auxiliary | anwar-ri kaRar luk’-a–ca=b (Anwar is writing a letter) |
| Past Progressive | a progressive situation in the past | IPF | -ti | PAST (–di) | it uč’-a-Ti–di (He was reading) | |
| DERIVED FROM THE PRETERITE STEM ( BASIC STEM + -ib/-ub/-ur/-un): | ||||||
| Aorist | any completed action in the past | PF | - | PERSON (–da/–di) | negative auxiliary | |
| Imperfect | unspecified imperfective meaning in the past (both durative and multiplicative situations) | IPF | - | PERSON (–da/–di) | hin ha.ruq-ib | |
| Perfect | perfect (a completed action whose results are still presently actual) | PF | - | PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) | jabu-l hin d=er{-ib–ca=d (The horse has drunk up the whole of the water) | |
| Pluperfect | a completed action in the past preceding another past action | PF | -li | PAST (–di) | ||
| *Evidential Present | 1. inference from non-trivial results of a situation that still exist at the moment of speech 2. subject resultative: | IPF | - | PERSON/PRESENT (–da/–di/–ca=b) | jabu hinni b=u{-ib–ca=b (The horse has had a drink of water) | |
| *Evidential Past | 1. inference from non-trivial results that existed in the past subject resultative in the past | IPF | -li | PAST (–di) | ||
| Resultative | resultative (state of the patient) | - | -li | PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) | jabu mura-l b=uK-un-ni–ca=b 'The horse has eaten its fill of hay.‘ | |
| Experiential | experiential | - | -ci | PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) | ni}a-la }a=b b=uZ-ib-ti–ca=b d=eqel juz-i d=elk'-un-ti ̳There have been in our village those who had written many books'. | |
| Habitual Past | a habitual action in the past | IPF | -a-d-i, -a-T-i, -iri/-ini or -aj | no separable predicative morphemes | reduplication | harzamina b=urs-iri di-la waba-l 'My mother used to tell (this story).‘ |
| DERIVED FROM THE OBLIGATIVE STEM ( BASIC STEM + -an): | ||||||
| Future | all types of future situations | IPF | - | PERSON/FUTURE(–da/–di/-ni) | negative auxiliary | |
| Obligative Present | a situation that the speaker believes necessary to be realized | IPF * | - | PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) | negative auxiliary | |
| Obligative Past | an irreal situation that the speaker believes necessary to have been realized in the past | IPF * | - | PAST (–di) | ||
| DERIVED FROM THE HYPOTHETICAL STEM ( BASIC STEM + -iZ-): | ||||||
| Hypothetical Present | a possible action in the future | - | - | PERSON(–da/–di) | reduplication or negative auxiliary | |
| Hypothetical Past | a past situation that did not take place, but is treated by the speaker as having been possible under certain conditions | - | - | PAST (–di) | ||
| Irrealis | used in the apodosis of the irreal conditional clauses | IPF | - | PAST (–di) | reduplication | |
Litegaturang Dargwa[baguhon | baguhon an source]
An sarong bilang nin mga parasurat asin makata na nagsurat nin panliteratura na tataramon na Dargin:
- Abdullaev, Saygid Nukhkadievich (1903-1952)
- Abu-Bakar, Akhmedkhan Abakarovich (real family Abakarov) (1931-1991)
- Aliev, Khabib Mikailovich (1940-1992)
- Bagandov, Gazimbeg Kurbanovich (1941-1994)
- Vagidov, Abdulla Magomedovich (1940)
- Gazi, Amir Radjabovich (real family name Gazimagomedov) (1940)
- Gamidov, Magomed Halimbekovich (1930)
- Hasanov, Ilyas Gadzhimagomedovich (1934)
- Iminagaev, Aziz (1892—1944)
- Rasulov, Magomed-Rasul Rasulovich (1936)
- Mungi, Ahmed (1843—1915)
- Nurov, Rabadan (1889—1942)
- Rabadanov, Suleiman Rabadanovich (1932)
- Rashidov, Rashid Medzhidovich (1928)
- Blind Sacrifice (1848—1922)
- Shapieva, Umurahil Magomedovna (1924)
- Yusupov Gazimagomed Jabrailovich (1941—2015)
Mga pinagkuanan[baguhon | baguhon an source]
- ↑ 1.0 1.1 Dargwa sa Ethnologue (18th ed., 2015)
- ↑ Forker D (2019). A grammar of Sanzhi Dargwa (pdf). Berlin: Language Science Press. doi:10.5281/zenodo.3339225
. ISBN 978-3-96110-197-9.
- ↑ Yu. B. Korjakov, 2012. Leksikostaticeksaya klassifikatsiya Darginskix Jazykov. An papel na ipinahiling sa Moscow Seminar sa mga tataramon na Nakh-Dagestanian na pigpakarhay ni Nina Sumbatova.
- ↑ Echols, John (Jan–Mar 1952). "Lakkische Studien by Karl Bouda". Language (Linguistic Society of America) 28 (1): 159. doi:.
- ↑ Daniel, Michael; Dobrushina, Nina; Ganenkov, Dmitry (2019). The Mehweb language: Essays on phonology, morphology and syntax. Berlin: Language Science Press.
- ↑ Nina R. Sumbatova, Rasul Osmanovič Mutalov. "A Grammar of Icari Dargwa". Lincom GmbH, 2003
Mga panluwas na takod[baguhon | baguhon an source]
- An online dictionary of Sanzhi Dargwa (in Dictionaria), by Diana Forker
- Appendix:Cyrillic script
- tataramon na Dargin (sa Ruso
- Consonant System ng North-East Caucasian Languages
- Dargwa basic lexicon sa Global Lexicostatistic Database
 |
An pagpupurbar nin Tataramon na Dargwa kan Wikipedia sa Wikimedya Inkubator |
Plantilya:Mga tataramon kan Rusya Plantilya:Mga tataramon na Amihanan-Subangan na Kawkasyano Plantilya:Mga tataramon kan Kawkasyano