Tomasitos
An mga Tomasitos (Ingles: Thomasites) iyo idtong naglilimang gatos (500) na mga Amerikanong maestro asin maestra na sinobol sa Filipinas kan gobyerno Amerikano kan 1901 nganì magtokdô sa mga Filipino.
Sinda nagarabot sa nacion kan Agosto 23, 1901. Sainda nagpoon an sistemang edukasyon na pampubliko, orog na sa katuyohan na matàwan halakbang na adal an mga Pilipinong paratokdô kun pâno an paggamit kan tataramon na Ingles bilang iyo an medium sa pagtokdô. Masabi na poon 1863, nakaag na an pampublikong edukasyon elementarya kan mga Kastila huli sa sarong dekreto. Alagad, orog na pinalakbang asin pinagantad an sistemang edukasyon pampubliko kan mga Tomasitos asin ginagamit nang tataramon sa pagtokdo an Ingles.
An taramon na "Tomasitos" halì sa pigsakayan kan mga ini. Sarong sasakyan pandagat, an pangaran USS Thomas, (apod dati,Minnewaska),an nagdara sainda sa pampang kan Solâ nin Manila. Igwa na totoo nin duwang grupo nin mga Amerikanong mga maestro nag'arabot bago an mga lunad sa USS Thomas, alagad nabansagan na an gabos na ining amay nagarabot huli ta an bapor na ini iyo an may dara kan pinakadakulang aripompon nin mga maestro na nag'abot sa Filipinas. Si mga nag'arabot pa nganeng huri inaapod man na mga Tomasitos.
Si mga Tomasitos, 400 lalaki asin 160 mga babae naglayag sa Pier 12 kan San Francisco kan Hulyo 23, 1901 na nag'agi sa kadagatan Pacifico pasiring Sur-subangan na Asya. An gobyerno kan Amerika naggastos nin mga $105,000.00 para sa ekspidisyon. Dakul pang nagsurunod kaining mga maestrong Amerikano kan 1902, kaya nag'abot na an bilang na 1,074 kan mga paratokdong Amerikanong nagpasiring sa Filipinas.
Mga Amerikanong soldados enot na mga paratokdô
[baguhon | baguhon an source]Bago pa nag'arabot an mga sakay sa bapor na USS Thomas, an mga soldados kan Estados Unidos nagporoon nang tokdoan an mga Pilipino kan tataramon na Ingles, kaya sinda kumbaga an enot na nagkaag kan tugmadan kan sistemang eskwelahan pampubliko sa Filipinas. An mga Amerikanong soldados enot nagbukas nin eskwelahan pampubliko sa Isla kan Corregidor, pakarogbâ ni Almirante George Dewey kan flota armada kan Espanyol sa Solâ nin Manila kan Mayo 1, 1898. Mga amay pa nin pirang semana bago an mga Tomasitos, sarong grupo man nin 48 mga paratokdong Amerikano an nagdatong sa Filipinas sakay sa bapor na Sheridan.
Kan manombrahan ni Pres. William McKinley si William Taft komo pamayo kan Komisyon na responsable sa pagpadagos kan pino'nan na trabaho edukasyonal kan mga soldados, an Komisyon ni Taft tolostolos pinasar an Akto Edukasyon Nu. 34 kan Enero 21, 1901 na iyo an nagtogdas kan Departamento nin Pampublikong Instruksyon. An Departamentong ini an natokahan na magmuknâ kan sistema eskwelahan pampubliko sa bilog na Filipinas. An Komisyon ni Taft nagboot pa man nin dagdag na pagtaltag kan sangribong (1,000) edukador haleng E.U. pasiring Filipinas.
Mga lokoy (toka) kan mga Amerikanong paratokdô
[baguhon | baguhon an source]Kan sinda duwang aldaw nakwarantin pagdatong nindang Agosto 21, 1901, an mga Tomasito pinalogsad na sa bapor. Nag'estar ngona sinda sa Linikosan na Intramuros kan Manila dangan itinaltag para sa kun anong mga lokoy ninda, sa mga minasunod na probinsya: Albay, Catanduanes, Camarines Norte, Camarines Sur, Sorsogon, Masbate, Samar, Batangas, Zambales, Aparri, Jolo, Negros, Cebu, Dumaguete, Bataan, Batangas, Pangasinan asin Tarlac.
An kurikulum kan 1902-1935
[baguhon | baguhon an source]An mga Tomasitos nagtorokdô kan mga siring na subject: Ingles, pagbasa, gramatika, heograpiya, matematiks, mga kurso heneral, kurso sa paghanapbuhay, paghaharong asin arte sa paghaharong (pagtahi, pagborda, asin pagluto), manual trading, pagdrowing mekanikal, pagdrowing sa kamot, asin atletiks (besbol, track and field, panlaog na besbol asin basketbol)
Pamana kan mga Tomasitos
[baguhon | baguhon an source]An mga Tomasitos nagin libyano sa pagpoon huli sa mga ambag na trabaho kan Hokbong Amerikano. Dangan sinda iyo na an nagtorogdok kan eskwelahan elementarya asin mga institusyon edukasyonal arog kan Philippine Normal School asin kan Philippine School of Arts and Trades (PSAT) kan 1901, kan Tarlac High School kan Septyember 21 1902 asin kan Quezon National High School (ngonyan, Tayabas High School), kan taon man 1902.
Sinda man an nagbukas liwat kan Philippine Nautical School na tinogdas kan taon 1839 kan mga Espanyol. Labi sa sanggatos kan mga Tomasitos an nagpirirmi na igdi sa Filipinas pakatapos kan saindang lokoy nin pagtokdô. Sinda an naghira kan Filipinas na magin iyo an ikatolong pinakadakulang nasyon sa bilog na kinâban na tataong magtaram Ingles. Masabi na sinda an sinundan kan nagdatong na mga bolunter na Peace Corps kan huring mga aldaw.
Huli sa matagom na ambag ninda sa lantad nin Edukasyon Pilipino, an Thomasites Centennial Project minuknâ sa sanggawad kan American Studies Associations in the Philippines, kan Philippine-American Educational Foundation, kan Embahada kan Estados Unidos igdi sa Manila, asin kan iba pang mga kultural asin edukasyonal na kaburunyogan igdi sa Filipinas.
Duwang bagay an importanteng maray na natanom sa agimadmad kan mga Pilipino kaining mga paratokdong Amerikano: na an edukasyon bakô sana para sa mga ilustrado asin mayayaman, na an tataramon na Ingles mahalagang maray na dila sa pag'adal kan kabatiran nin kinâban.
Panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source]- Istorya manongod sa mga Tomasitos- [1]
- The Philippine Education Magazine, vol. 24, No. 10. p.567/p. 594.-[2]
Ginonoan
[baguhon | baguhon an source]- Mga Thomasites Archived 2009-09-30 at the Wayback Machine.
- Retrato sinapi sa JMagreda blogspot Archived 2009-08-19 at the Wayback Machine.