Tigsik
An tigsik o kansíng sa Daan na Bikol saróng suanoy na porma nin halìpot na rawitdawit na minapahilíng kan natural na talento kan mga Bikolano sa pagberso. Kompwesto iní nin duwá o abót apát na taytáy na igwáng walóng silaba o sobra pa. Lambáng sarô kainí igwáng eskimang saróng sarambít o mono-rhyme.[1] Pabiglâ na tinitìyaw o inginungusò iní sa atubangan nin pagtiripon. Iní haros makangingirít, o igwáng "piltik" sa siisáy man na pinapatamáan. Nahihimò na "sarambít" o arangay sa paririkasan na pagkawingkawíng kun mahusay an paratigsík.
An pakasabot kan tigsik sa Bikolnon na kultura
[baguhon | baguhon an source]An pagtigsík sa abatayo (urogmahan asín irinoman) naglilibot sa aragitong, natindóg dangan minatigsík asín kaipuhan tulos na masimbág kan sarô man na daíng abala. Iní dapat halìpot saná, panô nin maragsíp na subá o pagsugót. Sa siring na kamugtakan, daí pwede an halawig na pagtarám na garó na nag-uusipón, huli ta siring sa basong naglilibot, makakantiyawán an paratigsík asín mapapatukaw.
An nagtitirigsikan sa mga irinoman mayong ibáng tuyo kundî magtaó nin lingaan asín kaugmáhan sa aratubang. An magayón na tigsík minaladawan nin maliksíng pag-isip, alistong pagsubá, asín nakakakilhág na pagsugót. Iní huli ta igwáng mga pagkakataón na may dikít na pagwakî. Kumbagá, saróng pagubkás nin masilyáb na dunong. Nahihilíng an talento sa paggubkás na iyán kun biglâ napurusngák o naharakaták an pag-iriba.
Alagad, sa modernong kamugtakan sa kulturang Bikolnon haros pormang literaryo na saná iní pero pighihingowa na mabuhay sa tunay na praktis kan lumang panahón. Kun dati saróng pagbeberso kaidtóng panahón sa tiripon na itinitìyaw saná asín daí isinusurat, ngunyán ipinapalagdâ na sa libro na minaluwás garó saróng halìpot na rawitdawit na may pagkaagíd sa haiku kan Hapon. Paratì apát na taytáy na iní asín sa aktwal na tirigsíkan garó igwáng kalabaan, oróg na kun araporado an gabós na magtindóg asín magtigsík man.
Mga halimbáwà nin tigsík:
- Tigsík ko si padì,
- An boses garó na sa tabilí!
- Tigsík ko an saiyang buskáy,
- Aro-aldáw kong rinuruskáy!
- Tinitigsík ko an saimong burak,
- Mahamót asín daí pa nabùkad,
- Ingating gayo, ta tibáad may makatàmak!
- Tigsík ko an mga burát,
- Usmák na an mga ngurapak kun lasngág!
An pormang literaryong iní pambihirà huli ta daí nakukuá sa mas darakulang grupong etniko sa Filipinas. Nakagamót nanggád iní sa daan na kulturang Bikol malà ta igwá pang saróng katagâ an mga Bikolano sa pagladawan kan nasabing kaugalián nin pag-ugmá sa katiriponán. Inaapód man ining pag-aalap.[2]
Alagad, an mismong katagang "tigsik" na iyo an popular ngonyan dai masusog sa mga lumang kasuratan. An tunay na lumang kataga kan "tigsik" an gamit daa kan mga gugurang iyo an taramon na "kangsin".[3]
An pag-aalap sa kulturang kamugtakan sa Sulnopan
[baguhon | baguhon an source]Sa kulturang Sulnopan, an pag-aalap ginigibo bakô man na gayo sa pagpagubkás nin kantyáw o pangisí kundî sa pagtaóng onra asin umaw sa saróng tawo huli sa saiyang naginibohán.
Halimbawà, an saróng persona iyó an sentro nin pag-aalap sa banggíng iyán, asín an saro' man minatindóg sa "pagtaóng alap", komo sa pagpasalamat/pag-umaw sa tao asín an ibá man "minaalap" sa pag-uyon kan inot na nagtindóg asín nag-alap.
An siring na praktis gamot sa kultura asin tradisyon sa Solnopan kun saen an pag'inom nin arak rapot sa ideya nin pagselebrar asin pag'onra. Alagad, maski mayong itini'yaw na mensahe, dawa sana itinaas an baso para sa sarong tawo, saro nang pag'alap. An mensahe iyo na nagpapahiling an gabos na tiripon nin maimbong asin marhay na boot sa tawo (o bagay man ngani) na tinotonggohan kan aktong ini.
Agi-agi kaini sa kulturang Solnopan
[baguhon | baguhon an source]An kinaugalean nin pagsantik kan mga basong inoman naggikan daa sa pagha'dit na tibaad may hilo an pigtangrong arak, ta sa pagtubod na pag nagsantikan an duwang baso, mag'uurula an laog asin makasi'wag sa kapingkian na baso. Sa siring na gibo, mahahale soboot an duda na may hilo an arak. Alagad, ini daa bako man totoo. [4]
An katagang "toast" (alap) nararapot sa kustombre kan ika-17ng siglo kun saen an mga inomon (arak) dinadagdagan panamit ngani magin mas masiram. Igdi nagpoon an pagtubod na an sarong inoonrang gining (dama) na iyo an tinotonggohan kan pag'omaw, sarong nataong namit sa inomon.
An International Handbook on Alcohol and Culture nagsasabi na pag'aalap " posible daa nagpoon sa praktis nin pag'aatang kan mga gugurang na padi (kun sa Bikol, mga balyana) kasabay an pag'atang nin arak na sagrado sa mga dinidiyos, asin an mga ini pwedeng dugo mismo o arak (igdi sa pre-Hispanikong Bikol, pwede tuba o intos) sabay an pagnguso nin sarong pag'mawot na logod "magkaigwa man nin halawig na buhay o maray na salud". [5].
Mga kinakabtang sa pag'aalap
[baguhon | baguhon an source]An pag'aalap susog sa solnopan na kinaugalean, tolo an kinakabtang: an pagtiti'yaw, an pag'ooyon, asin an paglala'gok kan inomon.
_Demisted_with_DXO_PhotoLab_Clearview;_cropped_away_black_border_edge.jpg){kind=spacer}
An pag'ti'yaw
[baguhon | baguhon an source]- Sa pagti'yaw, an sarong tawo binoboses an rason nin pag'alap. Pwede daa ining simpleng maray arog kan pagkurahaw na "Cheers!", o "Here's to good friends!", o mas kumplikado arog kan pag'osipon ngona dangan tataposon sa pagtaram na pwedeng siring, "Wishing both of you a marriage that lasts forever".
- Sa pormal na tiripon, halimbawa sa Europa, an enot na pag'alap pwede ginigibo para sa Reyna ("The Queen"). Nahihiling man an praktis na ini sa mga pormal na tiripon kan mga haralangkaw na opisyales, kun saen an enot na alap pinapanongdan an Pamayo kan Estado.
An pag'ooyon
[baguhon | baguhon an source]- An katawohan na nagpapahayag nin pag'oyon sa pag'alap itinataas an saindang mga baso, sabay sa pagkurahaw o pagkimotkimot nin pag'oyon, na pwedeng inootro an pigsabi kan kag'alap (hlbw., "Cheers!") o inaandoyogan an tinaram sa pagsabing "Hear!". "Hear!" asin ini parati sinusundan nin pagpingki' kan baso sa mga basong hararani.
- Pwede ser man na enot an pagtataas kan mga baso bago an pagti'yaw nin omaw o pa'onra ta hinahalat kan maalap an gabos na makabikyaw kan saindang mga baso bago siya magpahayag kan rason nin pag'alap.
- Igwa man kan inaapod na "silent toasts" (daing pagtaram na pag'alap) asin dai ngani nin pingkian nin baso. Ini uso sa pag'onra nin sarong nagtalikod pa sana sa kinaban o para sa sarong tawo tinitingag na gayo sa pag'iriba na nagagadan pa sana.
An pag'inom
[baguhon | baguhon an source]- An pag'inom kan arak sinsabing tinatawan bagsik an pag'alap. Pwede ini sarong pagtimtim sana o tunay na pagla'gok (iniinom sagkod na maubos). Arin man sa duwa mayong partikular na doon sa mga iba-ibang kultura. Alagad, sa mga nasyon na an ginagamit saradit na baso (solyaw sana), siring sa pag'inom nin vodka sa Rusya asin sa magkapirang nasyon sa Scandinavia, may paghuna na uuboson an laog ta pinapasuwi nanggad an solyaw. Sa Hapon, Korea, asin Tsina, an mga tradisyonal na inomon arog kan gaoliang asin soju iniinom nakakaag sa mga solyaw, asin ubos-ubos sa pagla'gok ini.
Sa Hapon , an kurahaw "Kampai", sa Korea, naboses "Gunbae" asin sa Tsina o Taiwan, an tiniti'yaw "Ganbei". Ining mga taramon na ini boot sabihon mansana, "alang na baso". Kaya, la'gok talaga (sarong inoman sana) an naaangay sa siring na mga pag'alap.
- Sinasabing sa daing modo kun an saro ibugtak an baso sa lamesa na dai nag'inom. An siring na akto nagpapahiling pwede ser na nauusmakan siya kan ibinoses na pag'alap o kawasa nag'aandorog sa sarong kawsa pulitika na dai niya pig'ooyonan nanggad. An aktong ini syempre patotoo na kontra an saro sa enot na pagtaraasan kan baso na pighuhuna an gabos nag'oroyon na gayo.
- Dakul man nagtutubod na an pag'alap na mayong laog an baso sarong dimalas.
- Susog man sa publikasyon na "Protocol for the Modern Diplomat" na pinaluwas kan U.S. Department of State, Foreign Service Institute, kun an pag'alap itinao sa saro, an pig'onra dai dapat mag'inom na kumbaga pigta'wan niya an sadiri nin "pag'alap". Magtindog sana siya asin magtango' sa pagbisto kan akto o baga man pakatapos, magtao nin sadiri niyang pag'alap para sa tiripon.
- Sa ibang sitwasyon, ugale na pigtataptap an baso bago iniinom , asin ini totoo orog na sa mga inoman (bar).
- Sa ibang kultura, sa pagpingki' kan mga baso dapat magsabatan an mga mata . Kun dai ini magibo, tinutubod na an mga partisipante dadapoan nin pitong taon na kamalasan.
Mga panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source]- Mga tigsik ni Aida Cirujales-[1]
- Arts in Camarines Sur
- Pinakatrangkilong Soltero Tigsik ni Sonny Malate
Basahon man
[baguhon | baguhon an source]- Tigsik. Aida Cirujales. Pinalagda' sa Goldprint, Naga City. 2008. 110 na boklit.
Hilngon man
[baguhon | baguhon an source]Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Textulang Pinoy contest The Filipino Express Online (Pighúgot 2009-11-06)
- ↑ Alap Vocabulario de la Lingua Bicol
- ↑ Breve Noticieas acerca del origin, religion, creencias y superticiones de los antiguos Indios del Bicol, nakalakip sa Archivo del Bibliofilo Filipino, vol. 1 1895, pinublikar ni Wenceslao Retana
- ↑ http://www.snopes.com/food/rituals/clink.asp
- ↑ Padre Jose Castaño. "Breve noticia acerca del origen, religion, creencias y supersticiones de los antiguos Indios del bicol" na napalakip sa Archivo del bibliofilo filipino, vol. I, na an nagtipon man iyo si Wenceslao Retana asin ipinublikar kan Impr. de la viuda de M. Minuesa de los Rios duman sa Madrid,España, taon 1895
Sarong saringsing an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.