Jump to content

Bathala

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Makusog [itaas], Magayon [ibaba] asin an tigmamanukan (omen animal) na inaapod na bathala (tahaw) kan Philippine mythology asin folklore. An ladawang ini na nilikha sa paagi kan paggurit nin lapis asin panurat. An paggurit na ini na pinakarhay nin computer.

 

Sa katutubong relihiyon kan mga suanoy na mgaTagalog, an Bathalà/Maykapál iyo an existenciar Supremong Dios,[1] an kagmukna asin tagapadalagan kan uniberso. Siya midbid nin kadaklan asin inaapod sa modernong panahon na Batalà, sarong termino o titulo na, kan mga enot pang panahon, aplikado man sa mas dikit na persona arog kan personal na tekselaryong espiritu, tandas, kometa, asin iba pang bagay sa kalangitan na tinutubod kan amay na Tagalog na pangyayari. Pagabot kan mga misionerong Kastila sa Pilipinas kan ika-16 na siglo nag'aaboton na an Batalà / Maykapál sa Kristianong Dyós, huli kaini nakakapareho ini ki Diyós. Sa paglihis kan ika-19na siglo, an terminong Bathala biyong sinalidahan nin Panginoón (Kagurangnan) asin Dyós (Dios). Dai [2] ini piggamit sagkod na mabantog giraray an mga Pilipinong nag-adal sa mga historiyan na pinagaapod na mga salaysay an katutubong Diyos kan mga Tagalog.

Etymolohiya

[baguhon | baguhon an source]

Kadaklan sa mga iskolar nagtutubod na an Batalà (Chirino 1595 - 1602), Badhala (Plasia 1589), Batala (Loarca 1582), o Bachtala (Boxer Codex 1590) na nagpoon sa tataramon Sanskrito na bhattara o bhattaraka[3] (marangal na kagurangnan) na nagluwas bilang ika-anom na titulo na batara sa sur kan Filipinas asin Borneo. Sa , an batara boot sabihon "dios"; an kasalungat kaning pambabae na batari. Sa Malay, an betara boot sabihon "banal", asin pig'aplikar sa mas dakulang mga diyos Hindu sa Java. [4] Betara man an pinag-asumiran kan namamahala sa Majapahit.

Si Dr. Pardo de Tavera, sarong linggwista, nagsasabi na an bhattala pwedeng hale sa avatara, avatar; boot sabihon, paghilig nin dios digdi sa daga sa naheheling na porma, arog baga kan sampulong avatar ni Vishnu.[5] Segun ki John Crawfrud, gikan an tataramon na Malay na Batara sa avatar pareho sa "sense asin ortograpiya", asin prefix tangani na maikontar an ano man na pagkadios.[6]

Segun sa dating tagapakarhay ni Jose Rizal na si Rev. Pablo Pastells, S.J., na nag-imprenta liwat kan 1900 kan saiyang kapwa Jesuit, Fr. Pedro Chirino, Labor Evangelista, na enot ipinublikar kan 1663 hale sa sarong dai midbid na dokumentong may petsang Abril 20, 1572, an ngaran nin Bathala puedeng siertohon "paagi sa pagresolber kan tataramon sa pangenot na mga elemento kaiyan, si Batà asin Ala = 'Aki nin Dios, o Aki kan Dios.'" Ini an dahelan kun taano ta dai hinale kan enot na mga misyonero an mga propiong taga digdi sa ngaran na ini kan sinda magboot sainda manongod sa pagkabuhay nin Dios asin sa mga misteryo kan Trinidad, bilang nakasaad sa sarong anonymous ngunit napaka-circumstantial na relasyon na isinurat sa Maynila, kan Abril 20, 1572.[7][8]

[9]An iba pang posibleng ginikanan kan terminong Bathala o Batala iyo an tataramon na Malay na Berthala ("idol") asin an Arabiko na ekspresyong ‘Allah-ta’ala (An Diyos, maging dakila"), na iyo an pinaghalian kan ibang pangaran nin Bathala.[10]

An terminong "Bathala" sa ibang kultura

[baguhon | baguhon an source]

Sa suanoy na Bicol, an bathala na sarong menor de edad na pagkadiyos, na kinakatawan nin sarong sadit na imahen na perming dara kan mga Bicolano para sa suwerte; segun sa Bicol grammar ni Mark kan Lisbon (1628, 61), "sabi ninda na sarong anito an nagdara nin suwerte sa sarong inibahan kaini". Kaya, kun an sarong tawo na dai natamaan nin mga bagay na idinaklag sa saiya, siya na sinasabing batalaan. [11]Segun kay Ferdinand Blumentritt, an suanoy na Bicolano na bathala na sarong uri nin anghel na tagapag-ataman.[12] An kahampang kaini sa kulturang Tagalog, segun kay Isabelo de los Reyes, na an badhala na katutubo.[13]

Segun ki Andrés de San Nicolás (1664, 420), an Bathla mey kapal kaiba man sa mga dios kan Mga taong samball, na an falsong ginikanan asin malumon na mga gibo nineselebrar ninda sa nagkapirang tonot asin bersikulo siring sa mga himno, na isinurat ni William Henry Scott huli gayod sa impluwensya ng mga Tagalog sa kultura asin pagtubod kan Sambal..[14]

Diccionario Pampango del P. Beiv gaño, 1860 na tinatawan kahulogan batala bilang "sarong gamgam kun kiisay an mga Pampanga may sadiri nindang mga tanda".[15]

Segun ki Ferdinand Blumentritt (1895), an terminong "bathala" sa mga suanoy na Bisayang apod sa mga ladawan nin mga diwatas (mga dios).[16]


Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Orde, Joen Rico M.; Publishing, Ukiyoto (31 October 2020). Collected Tales And Legends From The Philippines (in English). Ukiyoto Publishing. ISBN 978-981-14-8708-8. 
  2. ↑ Reyes y Florentino, Isabelo de los (1909). La religión antigua de los Filipinos. Manila: Impr. de el Renacimiento, 1909. Page 33-34, 113.
  3. ↑ R. Ghose (1966), Saivism in Indonesia during the Hindu-Javanese period, The University of Hong Kong Press, pages 16, 123, 494-495, 550-552
  4. ↑ Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. ISBN 971-550-135-4. Page 234.
  5. ↑ de los Reyes y Florentino, Isabelo (2014). History of Ilocos, Volume 1. University of the Philippines Press, 2014. ISBN 978-971-542-729-6. Page 83.
  6. ↑ John Crawfurd (2013). History of the Indian Archipelago: Containing an Account of the Manners, Art, Languages, Religions, Institutions, and Commerce of Its Inhabitants. Cambridge University Press. pp. 219–220. ISBN 978-1-108-05615-1.
  7. ↑ Blair, Emma Helen, ed. d.1911., Robertson, James Alexander, joint ed. 1873-1939., Bourne, Edward Gaylord, 1860-1908.The Philippine Islands, 1493-1803. [Vol. 1, no. 40]. Page 70.
  8. ↑ bilang nakasaad sa isang anonymous ngunit napaka-circumstantial na relasyon na isinulat sa Maynila, noong Abril 20, 1572
  9. ↑ Potet, Jean-Paul G. (2018). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu.com, 2018. ISBN 978-0-244-34873-1. Page 162.
  10. ↑ Potet, Jean-Paul G. (2018). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu.com, 2018. ISBN. Page 162.
  11. ↑ Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. ISBN. Page 184.
  12. ↑ Blumentritt, Ferdinand (1895). Diccionario mitologico de Filipinas. Madrid, 1895. Page 15.
  13. ↑ Reyes y Florentino, Isabelo de los (1909). La religión antigua de los Filipinos. Manila: Impr. de el Renacimiento, 190. Page 122.
  14. ↑ Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. ISBN 971-550-135-4. Page 252.
  15. ↑ Reyes y Florentino, Isabelo de los (1909). La religión antigua de los Filipinos. Manila: Impr. de el Renacimiento, 1909. Page 33
  16. ↑ Blumentritt, Ferdinand (1895). Diccionario mitologico de Filipinas. Madrid, 1895. Page 15.
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bathala&oldid=271544"