Hilingon an source kan Danaw nin Biwa

{{short description|Pinakadakulang danaw sa Hapon}}
{{about|danaw sa Hapon|album ni Wadada Leo Smith|Lake Biwa (album)}}
{{Infobox body of water
|name=Danaw nin Biwa
|native_name= 琵琶湖
|image=Lake biwa.jpg
|caption=An danaw nin Biwa sa kalawakan
|image_bathymetry=
|caption_bathymetry=
|coords={{coord|35|15|18|N|136|04|48|E|region:JP_type:waterbody|display=inline,title}}
|pushpin_map=Hapon#Hapon Prepekturang Shiga
|location= [[Prepekturang Shiga]], [[Hapon]] 
|type=[[Suanoy na danaw]], [[Danaw|tektoniko]], [[tubig-tabang]]
|inflow=118 na mga salog
|outflow=[[Salog nin Yodo|Salog nin Seta]]
|catchment={{cvt|3174|km2}}
|basin_countries=Hapon
|length={{cvt|63.49|km}}
|width={{cvt|22.8|km}}
|area={{cvt|670.3|km2}}<ref name=Tabata2016/>
|depth={{cvt|41|m|ft}}
|max-depth={{cvt|104|m|ft}}<ref name=Tabata2016/>
|volume={{cvt|27.5|km3}}<ref name=Tabata2016/>
|residence_time=5.5 na taon
|shore={{cvt|235.2|km}}
|elevation={{cvt|85.6|m|ft}}
|frozen=
|islands=[[Isla nin Chikubu|Chikubu]], [[Takeshima (Shiga)|Takeshima]], [[Okishima (Shiga)|Okishima]] (nairukan)
|cities=[[Higashiōmi]], [[Hikone, Shiga|Hikone]], [[Kusatsu, Shiga|Kusatsu]], [[Maibara, Shiga|Maibara]], [[Moriyama, Shiga|Moriyama]], [[Nagahama, Shiga|Nagahama]], [[Ōmihachiman]], [[Ōtsu]], [[Takashima, Shiga|Takashima]], [[Yasu, Shiga|Yasu]]
|extra={{Designation list
|embed=yes
|designation1=Ramsar
|designation1_offname=Biwa-ko
|designation1_date=June 10, 1993
|designation1_number=617<ref>{{Cite web |title=Biwa-ko |website=[[Ramsar Convention|Ramsar]] Sites Information Service |url=https://rsis.ramsar.org/ris/617 |access-date=25 April 2018}}</ref>
 }}
}}
[[File:20091015琵琶湖.jpg|thumb|240px|right|pang-ereng tanawon kan Danaw nin Biwa]]

An {{nihongo|'''Danaw nin Biwa'''|琵琶湖|Biwa-ko}} iyo an pinakadakulang [[tubig-tabang]] na [[danaw]] sa Hapon. Interong mahihiling ini sa [[Prepekturang Shiga]] (sulnopan-katahawan na [[Honshu]]), amihanan-subangan kan dating kapitolyo syudad na [[Kyoto]].<ref>{{cite encyclopedia |url=http://universalium.academic.ru/236944/Biwa,_Lake |title=Biwa, Lake |encyclopedia=Academic Dictionaries and Encyclopedias}}</ref> Sarong [[suanoy na danaw]] an Danaw nin Biwa, lapas sa 4 na milyong taong gulang.<ref name=Tabata2016/> Pigtatanya ining ika-13 pinakagurang na danaw sa kinaban.<ref name="marine-rutgers">{{cite web |title=Ancient lakes of the world |format=website |url=https://marine.rutgers.edu/~cfree/ancient-lakes-of-the-world/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200209063201/https://marine.rutgers.edu/~cfree/ancient-lakes-of-the-world/ |archive-date=February 9, 2020 |publisher=Christopher M. Free |access-date=20 January 2020}}</ref> Huli ta sa karanihan kaini sa [[Kyoto]], parating nabutwa an mga pagtukdo sa Danaw nin Biwa sa literaturang Hapones, partikular sa mga rawit asin sa mga makasaysayan na salaysay kan mga labanan.

==Pangaran==
Naitugdas an pangaran na ''Biwako'' kan [[panahon nin Edo]]. Igwang manlainlain na mga teorya manungod sa ginikanan kan pangaran na ''Biwako'', alagad sa pangkagabasan, tinutubudan na pinagaranan ini ta sa pagkakahawig kan korte kaini sa instrumentong may kuwerdas na inaapod na ''[[biwa]]''. Nagtao si Kōsō na sarong nakanuod na monghe kan [[Enryaku-ji]] kan ika-14 na siglo nin senyales sa pinaghalian kan pangaran na ''Biwako'' sa saiyang pagsurat: "An danaw iyo an [[Purong kadagaan]] kan diyosang si [[Benzaiten]] huli ta nag-iirok siya sa [[Isla nin Chikubu]] asin kaarog sa ''biwa'' an korte kan danaw, na saiyang paboritong instrumento."<ref>Yoshihiro Kimura (2001). ''Biwako -sono koshō no yurai-'' [Lake Biwa, the origin of its name]. Hikone: Sunrise Publishing. {{ISBN|4-88325-129-2}}</ref>

Midbid kaidto an danaw sa {{nihongo3|Dagat nin tubig-tabang|淡海|Awaumi}} o an {{nihongo3|Dagat nin tubig-tabang na harani [sa Kapitolyo]|近淡海|Chikatsu Awaumi}}. Kan dai naghaloy, nabago an pagsayod kan ''Awaumi'' sa makabagong ''Ōmi'' arog kan sa pangaran nin [[Probinsya nin Ōmi]]. Inaapod man an danaw na {{nihongo3|Danaw nin "[[Sadit na grebe|Sadit na Grebe]]"|鳰の海|Nio no Umi}} sa literatura.

==Hiwas asin paggamit==
Maabot sa {{convert|670|km2|sqmi|abbr=on}} an hiwas kan danaw.<ref name="seasonal">{{cite journal |last1=Kunimune |first1=Yoshio |last2=Mitsunaga |first2=Yasushi |last3=Komeyama |first3=Kazuyoshi |last4=Matsuda |first4=Masanari |last5=Kobayashi |first5=Toru |last6=Takagi |first6=Tsutomu |last7=Yamane |first7=Takeshi |title=Seasonal distribution of adult crucian carp nigorobuna Carassius auratus grandoculis and gengoroubuna Carassius cuvieri in Lake Biwa, Japan |journal=Fisheries Science |date=2011 |volume=77 |issue=4 |pages=521–532 |doi=10.1007/s12562-011-0354-7 |s2cid=44186839}}</ref> An sararadit na salog, minasulog hali sa nakapalibot na mga bukid pasiring sa Danaw nin Biwa, asin an panginot na luwasan kaini iyo an [[Salog nin Seta]], na dai nahaloy, naging Salog Uji, na pinagsaro sa Katsura asin Kizu tanganing maging [[Salog nin Yodo]] asin minasulog sa [[Dagat Panlaog nin Seta]] sa [[Suba nin Osaka]].

Ini an nagsisirbing reservoir para sa mga syudad kan [[Kyoto]] asin [[Otsu, Shiga|Ōtsu]] asin sarong importanteng mapagkukuanan para sa mga karani na industriya nin tela. Nagtatao ini nin inumon na tubig para sa mga 15 milyong tawo sa [[rehiyon nin Kansai]]. Sarong lugar an Danaw nin Biwa nin pangakian kan mga sirang tubig-tabang, kabali na an [[trout]], asin para sa industriya nin [[marikultura|kulturang hiyas ]].

Itinindog an [[Kanal kan Danaw nin Biwa ]] kan huring parte kan 1890s asin dai nahaloy, pinalawig sa panahon kan [[panahon nin Taishō]] na may dakulaon na papel na ginampanan sa pagpapasigla giraray kan industriyal na buhay kan Kyoto, pagkatapos kan matarik na pagbaba kasunod sa paglipat kan kabisera sa Tokyo.

An Danaw nin Biwa, irukan kan kadakol na sikat na baybayon sa kalabaan kan amihanan-sulnopan na baybayon, urog na an halimbawa, Baybayon nin [[Shiga, Shiga|Shiga]] asin [[Istasyon nin Ōmi-Maiko|Omi-Maiko]]. Interesado man an [[Mizunomori Water Botanical Garden]] asin an [[Museo kan Danaw nin Biwa]] sa [[Kusatsu, Shiga|Kusatsu]].

Nangyayari an Daralaganan sa Danaw nin Biwa sa Ōtsu, an syudad sa kahabagatan na puro kan danaw, taun-taon poon pa kan 1962.

==Natural na kasaysayan==
[[File:Silurus biwaensis1.jpg|thumb|An [[Silurus biwaensis|higanteng hito sa Danaw nin Biwa]] iyo an pinakadakulang mandaragit na sira sa danaw asin dai mahahanap sainman.]]

An Lake Biwa sarong [[tektoniko]] an pinaghaliam asin saro sa [[Suanoy na danaw|gurangon na marhay na danaw]] sa kinaban, napetsahan ini haros 4 milyon taon na an nakakaagi.<ref name=Tabata2016>Tabata, R.; Kakioka, R.; Tominaga, K.; Komiya, T.; Watanabe, K. (2016). ''[http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ece3.2070/full Phylogeny and historical demography of endemic fishes in Lake Biwa: the ancient lake as a promoter of evolution and diversification of freshwater fishes in western Japan.]'' Ecology and Evolution 6(8): 2601–2623.</ref> An halabang daing patod na edad na ini an nagtaong dalan para sa sarong kamangnomangno na magkakalain na [[ekosistema]] na nag-uswag sa danaw. Nakadokumento an mga naturalista nin lagpas sa 1000 espesye asin [[pang-irarom na espesye]] sa danaw, kabali an haros 60 na mga [[endemismo|endemiko]].<ref name=Tabata2016/> Importanteng lugar an Danaw nin Biwa sa [[Anatidae|mga gamgam na pantubig]]. Haros 5,000 na mga gamgam na pantubig an nadayo sa Biwa kada taon.

Igwang 46 na subong nin espesye asin pang-irarom na espesye nin sira sa danaw,<ref name=fish>Kawanabe, H.; Nishino, M.; and Maehata, M., editors (2012). ''Lake Biwa: Interactions between Nature and People.'' pp 119-120. {{ISBN|978-94-007-1783-1}}</ref> kabali an 11 na espesye asin 5 pang-irarom na espesye na endemiko o haraning-endemiko.<ref name=Tabata2016/> An mga endemiko na espesye iyo an limang [[cyprinids]] (''[[Carassius cuvieri]]'', ''[[Gnathopogon caerulescens]]'', ''[[Ischikauia steenackeri]]'', ''[[Opsariichthys uncirostris]]'' asin ''[[Sarcocheilichthys biwaensis]]''), sarong [[Cobitidae|true loach]] (''[[Cobitis magnostriata]]''), duwang [[gobies]] (''[[Gymnogobius isaza]]'' asin ''[[Rhinogobius biwaensis]]''), duwang [[Siluridae|silurid catfish]] (''[[Silurus biwaensis]]'' asin ''[[Silurus lithophilus|S. lithophilus]]'') asin sarong [[Cottidae|cottid]] (''[[Cottus reinii]]'').<ref name=Tabata2016/><ref name=fish/> Endemiko man an [[Biwa trout]] sa danaw, alagad pinaninindugan kan pipira na ini sarong pang-irarom na espesye nin laganap na [[masu salmon]] imbes na sarong suway na espesye.<ref name=Tabata2016/><ref name=fish/> An natatadang endemiko na sira iyo an mga pang-irarom na espesye kan ''[[Nigorobuna|Carassius auratus]]'', ''[[Cobitis minamorii]]'', ''[[Sarcocheilichthys variegatus]]'' asin ''[[Squalidus chankaensis|Squalidus (chankaensis) biwae]]''.{{Efn|Maninigo na dai mamidbidan an pagkakalain kan mga pang-irarom na espesye, halimbawa kan sa ngunyan na [[FishBase]].}}<ref name=Tabata2016/><ref name=fish/>

Harong man an Danaw nin Biwa kan dakulang bilang nin [[molluscs]], kaiba an 38 na mga [[susong tubig-tabang]] (19 endemiko) asin 16 na mga [[bivalve]] (9 endemiko).<ref>Segers, H.; and Martens, K; editors (2005). ''The Diversity of Aquatic Ecosystems.'' p. 46. Developments in Hydrobiology. Aquatic Biodiversity. {{ISBN|1-4020-3745-7}}</ref>

Dai pa man nahaloy, sobrang nagdusa an [[biodibersidad]] kan danaw nin huli ta sa [[Mga nagsasakyada na espesye|pagsakyada kan mga wakang na sira]], an [[itom na bass]] asin an [[bluegill]]. Prinisentar an Bluegill sa [[Imperador kan Hapon|Imperador]] dangan pinabutas sa danaw bilang pinagkukuanan nin pagkakan kan lain pang sira. Pinamidbid man an itom na bass na sarong [[Pagsisirang libangan|sirang isport]]. Kan Hulyo 2009, sarong [[largemouth bass]] na may gabat na {{convert|10.12|kg|lboz|abbr=on}} an [[Pagsisira|nadakop]] sa danaw ni Manabu Kurita. Ini opisyal na nasertipika kan [[International Game Fish Association]] (IGFA) tanganing ibugkos an largemouth bass [[world record]] na kaso sana ni George Perry sa laog kan ako 77 taon.<ref>{{Cite web |url=https://igfa.org/igfa-world-records-search/?search_type=CommonNameSummary&search_term_1=Bass%2C+largemouth |title=IGFA World Records |access-date=April 3, 2019}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.gameandfishmag.com/editorial/10-biggest-largemouth-bass-world-records-ever/193273 |title=Game & Fish |date=May 12, 2015 |access-date=April 3, 2019}}</ref>

==Arkeolohiya==
An lugar nin Awazu na sarong nakalubog na [[Shell midden]], sarong importante na [[lugar nin arkeolohikal]] kan [[panahon nin Jōmon]]. Nagbalik ini sa kapinunan kan Initial na panahon nin Jōmon]] (ca. 9300 [[Before Present|BP]]). Mahihiling ini harani sa kahabagatan na puro kan danaw nin Biwa, harnai sa [[Ōtsu|Kahokoman nin Otsu]], sa irarom na 2 sagkod 3 metro hali sa ibaba.<ref name="books.google.ca">Francesco Menotti, Aidan O'Sullivan, [https://books.google.com/books?id=hGS5PkLz0oYC&pg=PA181 The Oxford Handbook of Wetland Archaeology.] OUP Oxford, 2013. {{ISBN|0199573492}} p.181</ref>

Ipinapahiling kan lugar an paggamit kan mga mapagkukuanan nin pagkakan nin tinanom asin hayop kan [[Mga tawong Jōmon]]. Ipinapahiling man na inio an importante kan pagkonsumo nin nut sa panahon na ini.

An Shell Midden No. 3, napetsahan sa [[Panahon nin Jōmon#Katahawan na Jōmon (3520–2470 BKE)|panahon nin katahawan na Jōmon]]. Sarong kasaganaan nin mga [[horse chestnut]] an nadiskubre digdi (mga 40% kan saindang kabilugan na pigtatanyang diyeta). Ipinahihiwatig kaini na, sa huring yugtong kaini, pinagkaekpertuhan an sarong sopistikadong teknolohiya sa pagproseso tanganing mahali an mapanraot na [[asidong taniko]], asin gibuhon ining ligtas para sa pagkakan.<ref name="HabuMatsui2011">{{cite journal |last1=Habu |first1=Junko |last2=Matsui |first2=Akira |last3=Yamamoto |first3=Naoto |last4=Kanno |first4=Tomonori |title=Shell midden archaeology in Japan: Aquatic food acquisition and long-term change in the Jomon culture |journal=Quaternary International |volume=239 |issue=1–2 |year=2011 |pages=19–27 |url=http://scholar.berkeley.edu/junkohabu/files/jqi-shellmidden-habu_et_al._2011.pdf |issn=1040-6182 |doi=10.1016/j.quaint.2011.03.014|bibcode=2011QuInt.239...19H }}</ref>

An Ishiyama, saro pang arog kaitong lugar kan [[Panahon nin Jōmon#Amay na Jōmon (5000–3520 BKE)|panahon nin amay na Jōmon]] sa Danaw nin Biwa.<ref name="books.google.ca"/>

==Batas sa kapalibutan==
Minasakop sa Danaw nin Biwa an manlainlain na batas:

===Pag-iwas sa yutropikasyon===
Sa nibel nin prepektural, pinagpusog an Eutrophication Control Ordinance kadtong 1979. Tinutulod kaining kontrolon an paggamit kan mga sintetikong deterhento kan mga kumpanya asin residente asin masunod sa matagumpay na kampanya kan mga namamanwaan na midbid sa Soap Movement, na nagbutwa hali sa mga pugro nin mga parabakal nin kababayehan kadtong 1970s.<ref>Kira, T., Ide, S., Fukada, F., Nakamura, M. (2005) [https://www.ilec.or.jp/wp-content/uploads/pub/05_Lake_Biwa_27February2006.pdf Lake Biwa: Experience and Lessons Learned Brief.] International Lake Environment Committee Foundation, Shiga, Japan.</ref>

Pinapusog an batas tanganing malikayan an [[yutropikasyon]] kadtong 1981 asin inot na inimplenta kadtong Hulyo 1, 1982; Kun baga, inaapod an aldaw na ini na "{{nihongo|Aldaw kan Danaw nin Biwa|びわ湖の日|Biwako no Hi}}". Nagtugdas an batas nin mga panuytuyan para sa mga nibel nin [[nitroheno]] asin [[posporus]] para sa agrikultura, pang-industriya, asin mga pinaghahalian nin tubig sa bahay na minahali sa danaw. Pinangaladan man ninda an mga tawo na maggamit asin magpabakal nin mga sintetikong [[detergent]] na naglalaog nin posporus.

===Proteksyon sa basang daga ===
Ipigdisegnar an danaw bilang [[UNESCO]] Ramsar Wetland (1993) susog sa [[Konbensyon nin Ramsar]]. An mawuton kan tretato na ini iyo an protektahan asin makahustong gamiton an importasyon nin internasyonal na [[marsh|basang daga]]. Sa ngunyan, yaon sa irarom kan tretato na ini an Kushiro marsh ([[:ja:Kushiro Marsh | Kushiro Marsh]], Kushiro Shitsugen) kan Hapon.

===Konserbasyon kan Reed Vegetation Zone===
An mga kolonya nin [[Phragmites|Tambo]] sa baybayon an nagtatao sa Danaw nin Biwa nin katangian kaining tanawon. Igwang importanteng papel an mga tambo sa paglilinig kan tubig iyo man an pagtatao nin istaran para sa mga gamgam asin sira. Kadtong inot na panahon, may darakulang lugar nin mga tambo sa baybayon kan Danaw nin Biwa, na nadayag, dai pa man nahaloy kan mga survey nin lokal na gobyerno na nagpundo sa kabanga an pagdakula ta sa paglaog kan pag-uswag. Igwang bisa poon pa kan 1992 an Shiga Ordinance na ini para sa Konserbasyon kan Reed Vegetation Zones tanganing protektahan, palaguon, asin gamiton an mga katre nin tambo.

==Galerya==
<gallery>
File:Biwako Quasi-National Park Omihachiman06n3200.jpg|An danaw nin Biwa sa Chomeiji-cho, [[Ōmihachiman]]
File:三井寺疎水 - panoramio.jpg|Lake Biwa Canal
File:Mangetsuji Otsu Shiga02n4500.jpg|An templo nin [[Mangetsu-ji]], saro sa walong mga tanawon kan  Omi
File:Michigan - Lake Biwa, Japan - DSC07330.JPG|Sarong baroto nin kaugmahan gikan sa daungan nin [[Ōtsu]]
File:Chikubujima.jpg|[[Isla nin Chikubu]]
File:Biwa Lake.jpg|Pagsirang kan saldang sa Danaw nin Biwa
File:Port_of_imazu01s3200.jpg|An daungan nin [[Imazu, Shiga|Imazu]], [[Takashima, Shiga|Takashima]]
File:Nagahama_port01s3872.jpg|Daungan nin [[Nagahama, Shiga|Nagahama]]
File:Two Views of Lake Biwa 2022 Jan 2.webm| Sarong maniyebe na Danaw nin Biwa na mahihiling gikan sa bintana kan eroplano asin sarong bakong maniyebe na Danaw nin Biwa na mahihiling hali sa sarong lantsa, 2022
File:Kusatsu Reisho Tokaido.jpg|[[Hiroshige]]
File:Biwako-from-Kitahira-Toge-Pass-2014-Luka-Peternel.jpg|An Danaw nin Biwa gikan sa Kitahira-Tōge Pass
</gallery>

==Hilingon man==
* [[Walong mga tanawon kan Omi]]
* [[Linyang Biwako]]
* [[Biwako Quasi-National Park]]
* [[Biwa, Shiga|Biwa town]], sarong banwaan sa amihanan na baybayon kan Danaw nin Biwa asin ipinangaran sa Danaw nin Biwa an pangaran kaini.
* [[Danaw nin Hamana]], sarong danaw sa [[Prepekturang Shizuoka]], an lumang pangaran kaini iyo an "harayong dagat na tubig-tabang".
* [[Takeshima (Shiga)|Isla nin Takeshima]]

==Mga tala nin pagpapaliwanag==
{{notelist}}

==Mga toltolan==
{{Reflist}}

==Mga panluwas na takod==
{{commons category|Lake Biwa}}
{{Wikivoyage|Lake Biwa}}
{{NIE Poster|year=1905|Biwa}}
* [https://web.archive.org/web/20041205015048/http://www.pref.shiga.jp/biwako/koai/english/eng_top.htm Departamento kan Danas nin Biwa asin Kapalibutan, Prepekturang Shiga]
* [https://web.archive.org/web/20110722112154/http://www.lberi.jp/root/en/ Institusyon nin Pagsaligsig sa Kapalibutan kan Danaw nin Biwa]
* [http://www.biwahaku.jp/english/ Museo kan Danaw nin Biwa]
* [https://web.archive.org/web/20070929092157/http://www.wetlands.org/reports/spec.cfm?site_id=210 sityo nin deytabeys kan Ramsar]
* [http://en.biwako-visitors.jp/ go.biwako - Pangurang na pagbaklay sa Prepekturang Shiga, Hapon]
* [http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/lake_biwa.cfm Danaw nin Biwa (World Wildlife Fund)]
* [https://web.archive.org/web/20080227184438/http://opuscula.elte.hu/OF/Review%20of%20Criodrilidae_proof.pdf Pagsusuri kan Criodrilidae (Annelida: Oligochaeta) kaiba an Biwadrilus hali sa Hapon]
* [https://web.archive.org/web/20060423035951/http://home.biwa.ne.jp/live-biwako.html Live Webcam kan Biwako]
* [https://www.pbs.org/wgbh/nova/satoyama/ Japan's Secret Garden NOVA / PBS]
*[http://www.fishing-worldrecords.com/scientificname/Silurus%20biwaensis/show Fishing World Records]

{{Lakes of Japan}}
{{Authority control}}

[[Category:Mga suanoy na danaw]]
[[Category:Mga ekorehiyon kan Tubig-tabang|Biwa]]
[[Category:Mga danaw kan Hapon|Biwa]]
[[Category:Mga lugar nin Ramsar sa Hapon|Biwa]]
[[Category:Mga pormang daga kan Prepekturang Shiga]]
[[Category:Panahon nin Jōmon]]
[[Category:Ōmihachiman, Shiga]]