Jump to content

Diyalekto

Baguhon an mga link
Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

An terminong diyalekto (gikan sa Latin na dialectus, dialectos, gikan sa Suanoy na Griyegng kataga na διάλεκτος, diálektos "diskurso", gikan διά, diá "sa paagi" asin λέγω, légō "nagtataram ako") ginagamit sa duwang daing kaarog na paagi tanganing upang sumangguni sa duwang magkakalain na klase nin pangyayari sa tataramon:

  • An sarong paggamit minatukdo sa sari-saring tataramon na sarong katangian kan sarong partikular na grupo nin mga nagtataram kan tataramon na idto.[1] Sa irarom kan depinisyon na ini, an mga diyalekto o pagkakalain-lain kan sarong partikular na tataramon na haraning naitatakod asin, kabali kan saindang pagkakalain, parating lagpas na nasasabutan, lalo na kun harani sa lambang saro sa pagpapadagos kan diyalekto. Pirming ipigbubugtak an termino sa mga panrehiyon na korte nin pagtataram, alagad an sarong diyalekto, pwede man matukdo nin lain pang mga karasunan, arog kan tipo sa sosyodad o etnisidad.[2] An sarong diyalekto na naitatakod sa sarong sakto na tipo nin sosyodad pwede na apodon na sosyulekto, mantang an sarong diyalekto na naitatakod sa sarong partikular na grupo nin etniko pwede apodon na etnolekto, asin an sarong heograpikal/panrehiyon na diyalekto pwedeng masabing sarong rehilekto[3] (kaiba an mga alternatibong termino 'rehiyonalekto',[4] 'heolekto',[5] at 'topolekto'[6]). Segun sa depinisyon na ini, an anuman na pagkakalain-lain kan sarong naitao na tataramon, pwede maitipo bilang "sarong diyalekto", kabali an anumang estandardisadong pagkakalain-lain. Sa kasong ini, an pagkakalain sa tanga kan "estandardisadong tataramon" (boot sabihon, an "estandarteng" diyalekto kan sarong isang partikular na tataramon) asin an "dai-estandardisadong diyalekto" (bernakular) na diyalekto kan parehas na tataramon pirming arbitraryo asin base sa mga salik pansosyudad, pampulitika, kultural, o pagsasaalang-alang sa uusipon o pagwarak asin katanyagan.[7][8][9] Sa kaarog na paagi, an mga depinisyon kan mga terminong "tataramon" asin "diyalekto" pwedeng magsalak asin pirmi na napapairarom sa debate, na igwang pagkakalain-lain sa tanga kan duwang pagpapakasaboot sabihon na pirmi na pinagbabasehan kan dak-makatwiran o sosyopolitikal na motibo.[10] An terminong "diyalekto" kung minsan ay pinaghihigpitan tanganing matawan nin depinisyon na "dai-estandarteng pagkakalain-lain", partikular sa mga pagkakataon na bakong espesyalista asin mga tradisyon nin linggwistiko na bakong Ingles.[11][12][13][14]
  • An iba pang paggamit kan termino na "diyalekto", na tukoy sa mga pagkakataong kolokyal sa pirang mga nasyon arog kan Italya[15] (hilingon an dialetto[16]), Pransya (hilingon an mga patois) asin an Pilipinas,[17][18] an nagdadara nin sarong mapanraot na depinisyon asin naipapahiling an pampolitika asin pansosyudad na kamugtakan kan sarong tataramon na bakong pangnasyon sa sarong pangnasyon na tataramon. Sa madaling sabi, an mga "diyalekto" na ini, bakong mga aktwal na diyalekto sa parehas na depinisyon arog kan sa inot na paggamit, huli ta an mga ini, nagpoon sa tataramon na nangingibabaw sa politika asin baga bakong saro sa mga sari-sari kaini, alagad nag-uswag ini sa sarong suway asin kahilerang paagi dangan pwede nang haros na maglaog sa estandarte kan manlainlain na paninindogan para sa sarong suway na tataramon. Sa balyo kaini, an mga "diyalekto" na ini pwedeng pirmi na makauusipon na kognado asin nagheheras nin mga genetikong gamot sa parehas na kag-aki kan mga tataramon bilang an nangingibabaw na tataramon pangnasyon sa manlainlain na lebel na sarong kapwang pagkakasabutan. Sa puntong ini, bakong arog kan sa inot na paggamit, dai binibisto an nasyunal na tataramon na sarong "diyalekto", huli ta ini an nangingibabaw na tataramon sa sarong partikular na estado, maging sa mga terminong prestihiyo sa tataramon, kamugtakan sa sosyodad o politika (hal. opisyal), pahahadi o pagwarak, o gabos na nasambit. An terminong "diyalekto" na ginamit sa arog kaining paagi, nagpapahiwatig nin sarong pampolitikang konotasyon, na ginagamit kan kadaklan tanganing manukdo sa mga hababang-prestihiyo na tataramon (anuman a saindang totoong lebel kan tahang sa nasyunal na tataramon), mga tataramon na dai nin suporta sa institusyon, o an mga binibisto na "bakong angkop para sa pagsusurat".[19] An pagkakakaag na "diyalekto" patok man na ginagamit tanganing sumangguni sa mga dai nakasurat o dai nakakodigong tataramon kan mga nag-uuswag na nasyon o mga nakasuway na lugar,[20][21] kun sain an terminong "tataramon na bernacular" urog na pig-uuyunan kan mga lingguwista.[22]

Mga toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Oxford Living Dictionaries – English. Archived 2019-03-30 at the Wayback Machine. Retrieved 18 January 2019.
  2. ↑ Merriam-Webster Online dictionary.
  3. ↑ Wolfram, Walt and Schilling, Natalie. 2016. American English: Dialects and Variation. West Sussex: John Wiley & Sons, p. 184.
  4. ↑ Daniel. W. Bruhn, Walls of the Tongue: A Sociolinguistic Analysis of Ursula K. Le Guin's The Dispossessed (PDF), p. 8 
  5. ↑ Christopher D. Land (21 February 2013), "Varieties of the Greek language", in Stanley E. Porter, Andrew Pitts, The Language of the New Testament: Context, History, and Development, p. 250, ISBN 978-9004234772 
  6. ↑ Christopher D. Land (21 February 2013), "Varieties of the Greek language", in Stanley E. Porter, Andrew Pitts, The Language of the New Testament: Context, History, and Development, p. 250, ISBN 978-9004234772 
  7. ↑ Chao, Yuen Ren (1968). Language and Symbolic Systems. CUP archive. p. 130. ISBN 9780521094573. 
  8. ↑ Lyons, John (1981). Language and LinguisticsFree registration required. Cambridge University Press. p. 25. language standard dialect. 
  9. ↑ Johnson, David (27 May 2008). How Myths about Language Affect Education: What Every Teacher Should Know. p. 75. ISBN 978-0472032877. 
  10. ↑ McWhorter, John (Jan 19, 2016). "What's a Language, Anyway?". The Atlantic. https://www.theatlantic.com/international/archive/2016/01/difference-between-language-dialect/424704/. Retrieved on 19 July 2016. 
  11. ↑ Benedikt Perak, Robert Trask, Milica Mihaljević (2005). Temeljni lingvistički pojmovi (in Serbo-Croatian). p. 81. 
  12. ↑ Schilling-Estes, Natalies. (2006) "Dialect variation." In R.W. Fasold and J. Connor-Linton (eds) An Introduction to Language and Linguistics. pp. 311-341. Cambridge: Cambridge University Press.
  13. ↑ Sławomir Gala (1998). Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii (in Polish). Łódzkie Towarzystwo Naukowe. p. 24. ISBN 9788387749040. 
  14. ↑ Małgorzata Dąbrowska-Kardas (2012). Analiza dyrektywalna przepisów części ogólnej kodeksu karnego (in Polish). Wolters Kluwer. p. 32. ISBN 9788326446177. 
  15. ↑ «The often used term "Italian dialects" may create the false impression that the dialects are varieties of the standard Italian language.» Martin Maiden, M. Mair Parry (1997), The Dialects of Italy, Psychology Press, p.2
  16. ↑ «Parlata propria di un ambiente geografico e culturale ristretto (come la regione, la provincia, la città o anche il paese): contrapposta a un sistema linguistico affine per origine e sviluppo, ma che, per diverse ragioni (politiche, letterarie, geografiche, ecc.), si è imposto come lingua letteraria e ufficiale». Battaglia, Salvatore (1961). Grande dizionario della lingua italiana, UTET, Torino, V. IV, pp.321-322
  17. ↑ Peter G. Gowing, William Henry Scott (1971). Acculturation in the Philippines: Essays on Changing Societies. A Selection of Papers Presented at the Baguio Religious Acculturation Conferences from 1958 to 1968. New Day Publishers. p. 157. 
  18. ↑ Maiden, Martin; Parry, Mair (1997). The Dialects of Italy. Routledge. p. 2. ISBN 9781134834365. 
  19. ↑ Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago (2007). Filipino is Not Our Language: Learn why it is Not and Find Out what it is. p. 26. 
  20. ↑ Fodde Melis, Luisanna (2002). Race, Ethnicity and Dialects: Language Policy and Ethnic Minorities in the United States (in English). FrancoAngeli. p. 35. ISBN 9788846439123. 
  21. ↑ Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and PhoneticsFree access subject to limited trial, subscription normally required (in English) (6 ed.). Blackwell Publishing. p. 142–144. ISBN 978-1-4051-5296-9. 
  22. ↑ Haugen, Einar (1966). "Dialect, Language, Nation" (in en). American Anthropologist. American Anthropologist New Series, Vol. 68, No. 4 68 (4): 927. doi:10.1525/aa.1966.68.4.02a00040. 

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diyalekto&oldid=261340"