Kwartang papel kan Hapon panahon kan Ika-2ng Gerang Pangkinaban

Nagkuriyat na kwartang kenkoy sa kalye nin Rangoon, Burma

Kan magsakyada an Hapon asin manakop sa kahiwasan kan Asya, enot naglaog sa Luzon, Filipinas kan Desyembre 10, 1941 asin kan Enero 2, 1942 sayod nang nasakop an kaManilaan. Kan Agosto 1940, an Ministrong Panluwas nin Hapon na si Yosuke Matsuoka ipig’anunsyo an pagtogdas kan inapod na “Greater East-Asia Co-Prosperity Sphere” na bibilogon kan mga nasyon asin kolonya sa Asya. Ini daa sarong aripompon kan mga nasyon sa Asya na libre sa kontrol kan mga poder kan Solnopan, may sadiring gobyerno asin independiente sa mga dating nagkolonya kaini. Kaya poon linaog kan Hapon an Filipinas, nasamsam kan Hapon igdi an 20.5 milyon dolyar na kwartang Estados Unidos patin mga cash na yaon igdi sa Filipinas, patin dai mabilang na halaga nin bulyon na bulawan. Ini ginamit ninda sa pamamakal nin materyales asin makinaryang panggera, bagas , armas asin materyales kaipuhan sa saindang mga pabrika ngane masusteneran an pananakyada asin pananakop ninda sa Asya. Sa pakasamsam kan kwartang Filipinas, rinibayan ninda, asin pinalakop an kwartang opisyalmente inapod nindang mga Southern Development Bank Notes (Japanese: 大東亜戦争軍票 Dai Tō-A Sensō gunpyō, "Greater East Asia War military scrip") pinataltag kan Hapon Militar sa mga nasakop nindang mga nasyon asin kolonya. Sa Hapon, minukna an duwang banko, an Wartime Finance Bank asin Southern Development Bank. Pareho ini nagpapaluwas nin mga bonds sa pagtipon pundo. An enot nagtatao mga pasubli sa mga industriya militar, arog kan sa mga nagtotogdok bapor, naggigibo mga hydroelectric generators, asin nagpoprodusir petroleum. An ikaduwa, nataong serbisyo pinansyal sa mga lugar okupado na kan mga Hapon militar. Nangyari nanggad na an mga Southern Developpment Bank notes, na inapod igdi sa Filipinas na kwartang kenkoy iyo na an nagserbing moneda kan Hapon militar. Mala ta kan Desyembre 1942, an halagang lataw sa merkado kan mga kwartang kenkoy nag’abot 470 milyon dolyar asin kan Marso 1945, uminabot nang 13 bilyon dolyar. An siring na moneda ginibo kan Hapon may nakasurat sa atubangan “An Gobyernong Hapon” o nakabantolin an pahayag na an kwarta ginagantariyahan, asin “pagsusulian an siisayman na kagdara kan nota.”

Alagad, an gabos na kwartang kenkoy saindang pinaimprenta mayong darang halaga kan an Hapon madaog sa gera. Toni-toneladang papel na kenkoy kwarta an sinulo pakatapos kan gera. An mga soldados na Hapon sinugo na gabos na rekord sa banko dapit kan kwartang ini suloon bago an Hapon pormalmente nagsuko. Kan magsara an Ikaduwang Gerang Pankinaban, an mga nasyon asin kolonya na kun saen nawarak an mga kwartang kenkoy kan Hapon iyo an mga minasunod: Filipinas, Burma (ngonyan Myanmar, North Borneo, asin Sarawak (ngonyan parte na kan Malaysia, Singapur, Dutch East Indies (ngonyan Indonesya, ibang parte kan Oceania, saka kan Mga Isla Solomon asin Gilbert.

Sa Filipinas

Monedang papel na 500 pesos nin Hapon sa Filipinas

Igdi sa Filipinas, an enot na serye nin moneda Hapon pinaluwas kan 1942 na may denominasyon na 1, 5, 10 asin 50 pesos asin kan 1944, nagpaluwas nin nota monedang 100, dangan nota na 500. Harani na sa pagtapos kan gera, taon 1945, nagpaluwas pa nin denominasyon na 1,000 asin napaimprenta manta an mga soldados na Hapon nagdudurulag na pasiring Baguio ta luminaog na an mga soldados Amerikano sa Manila magpoon kan Pebrero 3, 1945. Huli ngane daa ta nagkukulang-kulang na sa materyales, pinalasaw na an tinta sinalakan kan duplicator fluid ngane dakul mapaluwas.

Sa Singapur, North Borneo, Malaya, Sarawak asin Brunei

Kwartang kenkoy sa Malaya asin iba pa

An mga Hapon dungan pagbomba sa Pearl Harbor saka man suminakyada sa British Malaya paagi pagbaktas sa kadagaan sa bandang amnayan asin dagos-dagos natalikopan an Singapur kan Pebrero 15, 1942 asin an mga ini hanggan Agosto 1945. Igdi an Hapon nagpaluwas nin monedang papel sa denominasyon na 1, 5, 10 asin 50 sentimo saka 1, 5 asin 10 sa dolyar. Kan 1944, huli sa inflation, nagpaluwas na nin 100 dolyar. Pagpoon numerado ini sa serye alagad hinale na sa mga nasunod na paluwas. Kan 1945, napaluwas pa otro nin 100-dolyar na nota dangan nota na may 1,000 denominasyon. Gabos ini may nakaguhit na paliwang na sadiri kan “Gobyernong Hapon” asin “pinapangakuan na susulian kun siisayman an may kapot kaini”. Sinasabing dai man nagpaluwas nin mga takal na moneda an Hapon gibo kan maipo an mga metal. Gabos na moneda pig’imprenta sa papel sana. Alagad, an Museo sa Moneda kan Bank Negara Malaysia sa Kuala Lumpur igwang saray na pattern coin nagpapatotoo na an takal na kwarta pigplano kuta dai sana nakadaragos. An naka-eksibit sarong 20 sentimo, sa barayan kaini may pangaran na MALAYSIA asin petsa 2602 (sa kalendaryong Hapon napalis ini sa 1942) Sa talikod kaini iyo an tipikal na desinyong Hapon kan saldang na may burak nin sakura, saka sa itaas kaini nakaguhit an tataramon na “20 cents”. Pigngalas ta MALAYSIA na an ginamit na dai man uso pa kaidto alagad ini palan iyo an arapodan kan Hapon duman sa rona na idto kan panahon.

Burma

Kwartang papel pinaluwas kan Hapon sa Burma

An Hapon linusob an Burma asin linaog ini kan Enero 1942. Nasakop ninda an Mandalay kan Mayo 21, 1942 na napiritan an pwersa armada kan Briton na mag’atras pasiring Indya. Kapot kan Hapon ini hanggan sa ika-duwang kampanyang kan mga Alyado kan 1944. Kan 1942, an Hapon nagpaluwas igdi nin moneda papel sa denominasyon na 1, 5 asin 10 sentimo asin 1/4 , ½, 1, 5, saka 10 Rupees.

Kan 1943 an Hapon nagpaluwas igdi nin moneda papel sa 1, 5, 10 na Rupee na may 100 na Rupee kan 1944. Ini may guhit sa laog, ibaba kan kinahon na hitsura na nagsasabing “Gobyerno kan Dakulang Imperyo nin Hapon”. An selyo sa ibabang too duman nangahulogan kan simbolo nin Ministro nin Pinansya kan Hapon.

Dutch East Indies

Kwartang papel pinaluwas kan Hapon sa Dutch East Indies

Pagrampaog kan Singapur sa pwersa kan Hapon kan Pebrero 1942, an Hapon inatake an Netherland Indies na nasakop mananggad ninda kan Marso 9, 1942 hanggan Agosto 1945. Kan 1942, tolos nagpaluwas an Hapon nin kwartang papel sa denominasyon na 1, 5, 10 sentimo asin 1, 5 asin 10 na Gulden note. An mga notang ini napapalaen ta gabos ini nakasurat sa Olandes. An mga halaga kaini iyo an Een (1), Vijf (5) asin Tien (10) asin Gulden. Gabos na notang ini may nasusurat na “De Japansche Regeering Betaalt Aan Toonder”, o boot sabihon an “Gobyernong Hapon nangangako na masuli sa pagbayad kaini siisayman an may kapot “. Denominasyon na 100 asin 1000 Roepiah pinaluwas man kan 1944, na may tataramon sa Indones na “Pemerintah Dai Nippon” (Gobyernong Hapon). Sunod nagpaluwas pa man nin serye na may mga denominasyon na ½, 1, 5, 100 Roepiah kan 1944,na may paliwanag nakasurat sa Hapon, “Dai Nippon Teikoku Seiku” (Gobyernong Imperyo kan Hapon).

Oceania

Kwartang papel kan Hapon sa Oceania

Sa Oceania, an kenkoy na kwarta pinalakop para sa paggamit sa British New Guinea, sa Solomon asin Gilbert na mga Isla asin iba pang saradit na bantayan militar kan Hapon. An mga islang ini sinikop ngane mabantayan asin makalasagan an mga darakulang nasyon yaon sakop kan Co-Prosperity Sphere. Igdi nagpaluwas an Hapon nin 1 asin ½ shilling na nota gamit para sa mga teritoryong ini. Pighuna na an pagpa’imprenta kaini pangandam sa paglusob sa Australya. Alagad, mayo man nin humot an Hapon na siring.

Propaganda

Bilang pagpaluyang boot asin pagtuya-tuya sa gobyernong Hapon , an Estados Unidos nagpa’imprenta nin mga kwartang Rupee sa denominasyon na 5 na may mga mensahe sa lenggwaheng Kachin (sarong Burmes na tataramon) : “ an Gobyernong militar kan Hapon pigordenan an mga soldados kaini na gastoson nang todo an monedang papel na ini sa pagbakal mga kakanon o anopaman. Alagad, kamo mga Kachin madali sanang magdisponer kan kwartang papel na ini alagad ini mayong tunay na halaga asin masakitan kamong ibakal ini nin mga kakanon asin mga ibang pangangaipo. Dai nindo ini gamiton ta madadaya sana kamo!”

Mga pekeng nota

An Amerika man nagpaimprenta man nin mga pekeng Hapon moneda na papel sa tuyong pagraot kan mga ekonomiya local sa mga nasakop kan Hapon asin man sa pagtabang sa mga gerilya. Si Heneral McArthur, inordenan an Office of Strategic Services magpaimprenta kaini asin ipalakop sa Filipinas. Sa swerte, nakadukay nin papel sa Amerika na hale sa tinanom na tubong Hapon asin kan maubos na an papel, ibinalyo sa Australya an operasyon. Kaya, kan 1943, nakadamot si MacArthur nin mga minasunod na pekeng mga nota: limang milyon na 10-peso nota, tolong milyon na 5-pesong nota, asin saro may kabangang milyon na 1-pesong nota, asin limang gatos na ribong 50 sentimo. An mga pekeng nota pigprodusir man kan Commonwealth Bank of Australia , mala ta may nadukayan na mga pasinurat-suratan kan Netherlands Indies Commission sa Gobernador, Commonwealth Bank of Australia kan Oktobre 5, 1942 kun saen naghahagad nin haros 70,000 pekeng kwarta sa iba-ibang mga denominasyon. An hagad nasundan pa pakalihis tolong bulan, asin nasabi kaini na epektibong panlaban sa gera asin naubos na su enot na pinadara.

Pagtapos kan Gera

Kwartang hapon may timbreng JAPWANCAP

Kan matapos an gera, igwang kasararoan nagbutwa inapod na "The Japanese War Notes Claimants Association of the Philippines, Inc." (JAPWANCAP). Ini natogdas kan Enero 8, 1953 sa mawot na mabalukat kan gobyerno Estados Unidos o kan Filipinas maski ibang parte lamang kan halaga kan kwartang kenkoy. Alagad, an paghingoa kan organisasyon nagtapos sa mayo ta dai man inonra kan Korte maski ini nagsangat kaso laban sa E.U. kan 1967. Siring man gabos na kaso laban sa Hapon dapit sa pagbalukat kan kwartang kenkoy mayo man kinaabtan huli ta an Tratado sa San Francisco pinirmahan kan Septyembre 1951 kan Hapon, nagtaong restitusyon bako sa indibidwal kundi sa lebel nasyunal.

Mga panluwas na takod

• [1] Historya kan moneda nin Hapon sa panahon nin gera. Kinua 10-06-15.
• [2] Istorya manongod sa panahon kan gera. Kinua 10=06=15.
• [3]Websityo manongod sa kwartang papel sa Filipinas kan Ika-2nd Gera. Kinua 10-06-15.
• [4] Archived 2015-03-13 at the Wayback Machine. Mga kwartang kenkoy. Kinua 10-06-15.
• [5] Archived 2015-10-25 at the Wayback Machine.Kwartang papel kan mga gerilya. Kinua 10-06-15.
• [6] Money Museum kan Filipinas. Kinua 10-06-15.