Liliosa Hilao
| Liliosa Hilao | |
|---|---|
| Kamundagan | Marso 14, 1950 Bulan, Sorsogon, Philippines |
| Kagadanan | Abril 5, 1973 (edad 23) Quezon City, Philippines |
| Nasyunalidad | Pilipino |
| Trabaho | Estudyanteng parapahayag, Aktibista |
| Midbid bilang | Inot na bilanggo na ginadan sa kulungan durante kan Batas Militar sa Pilipinas[1] |
Si Liliosa Hilao (Marso 14, 1950 – Abril 5, 1973) sarong Pilipinang estudyanteng aktibista, asin ginigirumdom bilang inot na bilanggong pulitikal na ginadan sa kulungan durante kan Batas Militar sa Pilipinas.[2] Estudyante sya nin Communication Arts sa Pamantasan ng Lungsod ng Maynila.[3]
Personal na buhay
[baguhon | baguhon an source]Namundag Liliosa Hilao kan Marso 14, 1950. Ikapito sya sa syam na aki asin igwa nin pitong tugang na babayi asin sarong tugang na lalaki.[4]
Konsistent honor student si Hilao kan elementarya asin hayskul.[3]
Ekstrakurikular na mga aktibidad
[baguhon | baguhon an source]Nagin editor si Hilao kan pahayagan kan unibersidad na Hasik.[3] Nagin presidente sya kan communication arts department. Nagin representante man sya sa student central government kan PLM.[3] Apwera kaiyan, nagin sekretarya sya kan Women's Club of Pamantasan. Nagin myembro man sya kan mga College Editors Guild of the Philippines. Minukna nya man an Communication Arts Club sa saiyang unibersidad.[3]
Midbid si Hilao na hilangon, kaya nungka syang nakabali sa mga protesta kan estudyante. Alagad hinayag nya an saiyang mga opinyon sa mga pyesa na ginibo nya para sa pan-estudyanteng pahayagan sa PLM. Kabali sa nagkapira nyang nasurat an "An Vietnamization of the Philippines" asin "Democracy is Dead in the Philippines under Martial Law." Nagparisa an mga pyesang ini kan saiyang panindog dapit sa Batas Militar.[5]
Pag-aresto asin Pagkagadan
[baguhon | baguhon an source]
Pag-aresto ki Liliosa
[baguhon | baguhon an source]Sinakyada kan Philippine Constabulary an harong kan mga Hilao kan Abril 4, 1973. Nagpabisto sinda na kabtang kan Philippine Constabulary Anti-Narcotics Unit (CANU). Nagpabisto an sarong lalaki na an ngaran Lt. Arturo Castillo bilang pamayo kan nananakyadang grupo. Sigun sa opisyal na surat kan pamilya ni Hilao, solamenteng Philippine Constabulary ID sana an ipinahiling na pruweba kan saindang akusasyon. Mayong warrant o search order na ipinahiling sa pamilya sa kabilugan kan pagsakyada. Mayo pa kan oras na idto si Hilao. Nag-abot sana sya kan mamatanga na. Pag-abot nya, pinasapo si Liliosa nin grabeng kadahasan ni Lt. Castillo. Sigun sa opisyal na surat, pauro-utro syang binugbog ni Lt. Castillo. An mga myembro kan pamilya napugulan na magpurbar magsaliot huli ta sinda hinuma kan grupo. Pagkaaga kan Abril 5, 1973, pinosasan si Liliosa asin dinara kan CANU sa opisina ninda sa Camp Crame tanganing usisaon.
Pag-aresto ki Josefina
[baguhon | baguhon an source]Inaresto man an tugang ni Hilao na si Josefina. Dinara ini sa Camp Crame. Nahiling ni Josefna si Hilao alagad dai tinugutan na makipag-ulay digdi. Alagad nahiling ni Josefina na malalata asin duguan an nagkapirang kabtang kan lalawgon ni Hilao, sarong indikasyon na sya pinasasakitan asin inabuso durante kan saiyang pagpirmi duman.[6]
Pagkagadan
[baguhon | baguhon an source]Kan Abril 7, tulong aldaw pakalihis maaresto si Liliosa, nakaresibi nin apod si Mrs. Si Alice Hilao Gualberto, saro sa saiyang mga tugang na babayi. Ipinaaram saiya na si Liliosa nasa kritikal na kamugtakan asin nakaratay ini sa Camp Crame Station Hospital huli sa seryosong mga danyos. Sa huri manunumpungan nya si Hilao sa emergency room kan Station. Dispigurado an lalawogon ni Hilao. May nagkapirang sayod na lugad asin lata na nahiling sa bilog nyang hawak. Kabali digdi an nagkapirang marka nin dagom sa walang takyag sagkod braso, asin igwang "baak sa saiyang halanuhan". An mga medikal na aparato na gamit ni Liliosa garo baga dai naggaganang tultol. Mayo nin medikal na tawuhan na nagbabantay saiya. Sigun sa opisyal na surat kan pamilya, an kwarto kun sain sya pigbugtak parong na marhay formalin. Si Alice, na nahiling si Liliosa nin pirang minuto, dinara tulos sa CANU Office. Nahiling nya duman si Josefina. Sa huri, ipinaaram sainda ni Lt. Castillo na si Liliosa gadan na.[6]
Sa necropsy report kan Philippines Constabulary Crime Laboratory ilinista na cardio-respiratory arrest an dahilan kan saiyang pagkadadan.[6] Pagkagadan nya, nagtao an Philippine Constabulary nin halagang 2,200 pesos sa pamilya ni Liliosa para sa gastos sa pagpalubong. An pamilya nagsayumang gamiton an kwarta.[6]
Piglalakaw ni Hilao na magin cum laude bago sya gadanon.[3] Pagkagadan nya, sarong bakanteng tukawan an itinagama para saiya durante kan seremonya. Tinawan man sya nin posthumous cum laude honors.[3]
Kinaluwasan
[baguhon | baguhon an source]Sigun sa mga awtoridad, naghugot si Hilao sa paagi nin pag-inom muriatic acid. Pigdeklara nindang sarado na an kaso. Alagad an saiyang mga katuod asin pamilya dai nagtutubod na an militar mayong kaginibuhan sa saiyang pagkagadan.[3]
Pakalihis kan People Power Revolution kan 1986 asin kan pagpatalsik ki Presidente Marcos, nagkapirang kaso an sinangat sa presidente huli kan tortyur. Kabali sa mga kasong ini an sinangat nin sarong paryente ni Hilao, na subuot si Hilao ginadan pakatapos na sya "bugbugon, luguson, asin bubuan muriatic acid."[7]
Inot an kasong ini sa Estados Unidos na nagdara sa sarong dating presidente nin ibang nasyon sa paglilitis, minsan ngani natugdas na an hurisdiksyon sa Alien Tort Stute kan 1789.[8] Kan 1986, binasura sa primero kan korte an kaso; sinusugan kaini an "act of state doctrine". Nagtatao an aktang ini nin immunity sa sarong pamayo nin estado o sa sarong presenteng presidente. Kan maaraman an pagbasura kan kaso, nagsangat an gubyerno kan Pilipinas nin lagom kan amicus curiae tanganing piriton an mga korte kan US na sakupon an kaso. Linabanan kan gubyerno an hingako kan depensa na "mayo sindang aram" o na "dai ninda aram su mga pan-aabuso sa kaparatan pantawo." Regular na nagpadara an gubyerno nin mga dokumento tumang sa mga paghihingakong ini. An mga dokumentong ini mga apdeyt sa mga panggagadan asin pagpapasakit sa mga pulitikal na bilanggo na regular na nareresibi ni Marcos kan sya presidente pa.[9]
Kan 1996, nadesisyon katapos-tapusi pabor ki Hilao an Court of Appeals kan Southern California. Pinatawan kan korte nin haros $2 bilyones an pamilya ni Marcos huli sa mga danyos na nagin dahilan kan haros 10,000 na biktima nin pagbalgar sa karapatan pantawo. Sigun ki Davis, pakagibuha kan desisyon, itinago kan pamilyang Marcos an saindang pagsasadiri sa paagi nin pagbugtak kaini sa gibo-gibong mga korporasyon.[8]
Alagad pinagdedebatehan pa man giraray an posibilidad kun baya an mga kasong ini sakop kan mga korte kan US.[7] Dugang pa, urog na kwestyonable an kakayahan kan Korte Suprema kan Pilipinas. Sigun ki Tate asin Haynie, kapot sa liog kan mga crony ni Marcos an Korte Suprema.[10] Pinapangaputan ni Tate sagkod ni Haynie na igwa nin supisyenteng dahilan asin ebidensya na nagpapahiling na takot an nagkapirang huwes para sa "Supreme Court's institutional survival, if not their personal safety, as a result of the president's potential wrath."[10]
Legasiya
[baguhon | baguhon an source]Naghingua an mga aktibista kan 1980 na salidahan an mga daan na modelo nin kakabayihan sa Pilipinas. An mga aktibistang ini nagtaong suporta sa mga babaying rebolusyonaryo na nagtumang sa Espanya asin sa mga pulitikal aktibista na nakipaglaban sa Rehimen na Marcos. Mantang ginagaba an daan na mantra na linalauman an mga babae na akuon "life of suffering", tinulod kan mga aktibisa an bagong mantra na "Hindi kailangan magtiis" asin "Know yourself, trust yourself, respect yourself." Partikularmente, an dating papel ni Maria Clara, Sisa, asin Juli minidbid bilang mga stereotype na kaipuhan na salidahan pabor sa mga kababayihan na rebolusyonaryo asin pulitikal na aktibista arog ni Liliosa Hilao.[11]
Yaon an ngaran ni Liliosa Hilao sa Wall of Remembrance kan Bantayog ng mga Bayani para sa mga martir asin bayani kan Batas Militar.[12][13]
May kalyeng inginaran saiya sa Bulan, Sorsogon, kun sain sya namundag.[12]
Mga tultulan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Montalvan, Antonio, II. "Remember Liliosa Hilao as we vote".
- ↑ Montalvan, Antonio, II. "Remember Liliosa Hilao as we vote".
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Medina, Kate Pedroso, Marielle. "Liliosa Hilao: First Martial Law detainee killed".
- ↑ Hilao - Gualberto, Alice (2017). Liliosa Hilao. Philippines: Ateneo de Naga Press.
- ↑ http://www.bantayog.org/?p=1059
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 “Appendix A: The Case of Liliosa Hilao and the Hilao Family,” Arkibongbayan.org (2008): 101.
- ↑ 7.0 7.1 Debra Cassens Moss, “Marcos Suits: Plaintiffs claim torture by former Philippines president,” American Bar Association (1989): 44.
- ↑ 8.0 8.1 Doug Davis, “Speaking Truth to the Power in the Philippines,”Haverford Fall (2015): 39-43.
- ↑ Mendoza, Meynardo. "Is Closure Still Possible for the Marcos Human Rights Victims?" Social Transformations: Journal of the Global South 1, no. 1 (2013): 115-137.
- ↑ 10.0 10.1 C. Neal Tate and Stacia L. Haynie, “Authoritarianism and the Functions of Courts: A Time Series Analysis of the Philippine Supreme Court, 1961-1986,” Law & Society Review (1993): 735.
- ↑ Mina Roces and Louise Edwards, “Women’s Movements in Asia - Feminisms and Transnational Activism” Routledge (2010): 42.
- ↑ 12.0 12.1 Malay and Rodriguez (2015). Ang Mamatay nang Dahil sa 'Yo: Heroes and Martys of the Filipino People in the Struggle Against Dictatorship 1972-1986 (Volume 1). Ermita, Manila, Philippines: Historical Commission of the Philippines. ISBN 9789715382700. OCLC 927728036.
- ↑ "Martyrs and Heroes". Bantayog ng mga Bayani. Retrieved April 4, 2018.