Mayari
| Mayori/Malayari | |
|---|---|
Lunar na dios
| |
| Simbol | Moon |
| Gender | Female (Kapampangan asin Tagalog), Male (Sambal) |
| Rehiyon | Pampanga, Southern Tagalog, Zambales |
| Personal na impormasyon | |
| Mga Magurang | Bathala |
| Mga Sibling | Apolaki (Kapampangan), Tala, asin Hanan (Tagalog) |
Sa mitolohiyang Kapampangan, Si Mayari iyo an diyosa kan bulan asin tagapamahala kan kinaban sa panahon nin banggi.[1]
Sa mitolohiyang Tagalog
[baguhon | baguhon an source]Segun sa Hiligaynon antropologist na si F. Landa Juano - sa "Mga Notang Mga Divinidad nin Filipinas" (1968) - an mga suanoy na Tagalog nagsasamba sa sarong diyosg lunar na nagngangaran Mayari na sinasabing iyo an pinakamagayon na dibinsay sa korte langitnon. Igwa siya nin duwang tugang na babae, si Hanan, an diyosa kan agang idto, asin si Tala, an diosa kan mga bituon. Sinasabing sinda an mga aking babae ni Bathala nin sarong mortal na babayi na nagadan matapos siyang mangaki sainda. Dinara ni Bathala sa langit an tulong tugang na ini asin ginibo sindang mga miyembro kan saiyang palasyo.[2] Kaya lang, mayong aram na mga rekord sa historiya o permentasyong nasambit an sarong lunar deidad (o oto) kan suanoy na Tagalog - iba pa ki Buwan asin Kúlalayíng - pinangaranan Si Mayari. Ni sarong diyos na an pangaran Hanan, na sa totoo lang iyo an Hanan dios.[3] Sa ibang mga entri niya dapit sa mga diyos-diyos na Tagalog kaiba si Mayari, dai nakakulong si Juano anoman na ginikanan ninda ni nasambit niya kun siya nakakua kan saindang osipon hale sa oral tradisyon.
Segun sa mga historiyar na Kastila an suanoy na Tagalogs rinireberentar an bulan (Buwan) bilang sarong dios, lalo na kun bago iyan (an enot na nag - uuran nin bulan), na kan panahon na idto grabe an saindang kaugmahan, asin inibadagayon ninda iyan saka dai gusto; an iba pa iyo an nagtatao kaiyan nin dakul na bulawan; an iba man para sa kadakol na paroy; an iba na tinatawan sinda kaini nin magayon na agom o nobleng agom na lalaki na may marahay na ugale asin mayaman; an ibang itinao kaiyan sa sainda paagi sa salud asin buhay haloy; hinahagad sa gabos, huli ta talagang puede nindang paniwalaan iyan.[4][5][6] Piglista kan San Buenaventura diksyunaryo an sarong pamibi na idinusay sa bulan na inisyalan durante kan bagong bulan: "Buwáñg Panginóon kó, palamánin mó akó" na minatradusir sa "Moon, Kagurangnan ko/Lady, nagpapayaman ako." Kun saro yaon sa misyon dawa gurano man kaimportante, dapat magdesinyo nanggad nin paghaman kan misyonaryo kun may mangyaring lunar eclipse. An singsing na yaon sa palibot kan bulan nagpaparisa nin pagkawara nin sarong namomoon.[7] Sa mga kasong ini, an bala inaapod na burala a titulo na iinaatribwir sa langitnon na mga bagay na pinaniniwalaan kan enot na mga tawong Tagalog na may ihinulang mga pangyayari.[8] An parte kan saindang debosyon sa bulan nagpoprotehir kaini tumang sa Laho - an halas o dragon na pinaniniwalaan na nakaatong nin bulan asin nagigin dahelan nin lubos na sili.[9] Kun an bulan natatamaan, sa pankagabsan minadudumanan kan mga tawo hale sa manlaenlaen na distrito o pasiring sa kahiwasan nin tinampo, may bagtingan, pantalyano, abp. tinahampak ninda sinda nin dakulang puwersa asin kadahasan tangani sindang maprotehiran an bulan na sinasabi nindang kinakakan o hinalon kan dragon, tigre, o buayahan. Kun boot nindang sabihon "an ekolohiya kan bulan" usong gayo sa tahaw ninda an paggamit kaining lokton, na sinasabi "Linamon laho bovan" ("Lahoh waló paghuros kan bulan"). Naniniwala an mga Espanyol na nanudan kan mga Tagalog an kaugalian na ini hali sa Sangley (Chinese).[10][11] An saro pang pangaran para sa bulan o an tamang ngaran para sa sarongto kan bulan iyo an Colalaiyong. Inapod siya kan mga Tagalog na gikan sa Laguna na ""Dalágañg núsa Buwán"" (Maiden in the Bulan), bilang apod sa ladawan na hinaman kAn anino sa bulan, na hinihiling nindang sarong lalawgon (sangmukti) nin sarong hoben na babaye (doncella).[12][13][14] An mga bulan asin an kabilogan nin bulan regular na ginigibo sa saiyang kulto paagi sa pagdolot nin rosters tanganing maglayog pasiring sa direksion nia. Inaapod man siyang "Dalágañg Binúbúnkot" (Coistered Maiden). An Bintulu iyo an tradisyon nin pagpatalsik sa sarong hoben na babae hale sa mata kan publiko tanganing gibohon siang mas kawiliwili para sa mga mangutang. [15]
Sa mitolohiyang Kapampayan
[baguhon | baguhon an source]Sa mitolohiyang Kampangan, an Bathala, an kagmukna kan kinaban, nagadan na dai naghahale nin testamento. An saiyang mga aki na sinda Apolaki Si Mayari nagkaigwa nin iriwal, huli ta an kada saro gustong mamahala sa kinaban sana. An duwa naglaban sa iriwal kan mga bagang kawayan (Zabbors), nagbalik-dagos siSi Mayari sagkod na ultimong magtama an Apolaki ki Mayri sa lalawgon asin siya nagin buta sa sarong mata. Kan maheling nia na nagsasakit an tugang niang babae, si Apolos naherak sa saiya asin nag - oyon na mamahala nin iriba sa daga alagad sa laen - laen naApolaki. Minsan siring, an saiyang liwanag nadidipisilan nin labi - labing biyo kisa sa pagkawara kan saiyang mata.[16]
Sa mitolohiyang Sambal
[baguhon | baguhon an source]Sa mitolohiyang Sambal, an Malayari pangenot na dios kan mga Sambal, na premoniya nag-eerok sa Zambales. Sia an kaglalang kan gabos na bagay, asin an daing sagkod na namamahala sa buhay asin kagadanan. Si Malayari maheherakon asin mamomoton na dios, na nagpaoran nin oran, salud, kayamanan asin abundansia sa mga maninigo kaiyan, alagad pinapadusahan an mga nag - iignoro kan saiyang mga togon.
Hilingon pa
[baguhon | baguhon an source]- Mga dios nin mitolohiya kan Filipinas
- Listahan nin lunar na mga dios
Mga toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Ramos, Maximo (1990). Philippine Myths, Legends, and Folktales. Ancient Cosmology – University of Oregon Lectures.
- ↑ Jocano, F. Landa. Notes on Philippine Divinities. Page 171.
- ↑ Galang, Zoilo M. (1950). Encyclopedia of the Philippines: Literature. E. Floro, 1950. Page 28
- ↑ The Boxer Codex Manuscript c. 1590, using the English translation by Souza & Turley.
- ↑ Plasencia, Juan de (1589). Customs of the Tagalogs (two relations).
- ↑ Jesus, Pablo de (1580). Letter to Gregory XIII .
- ↑ Far Eastern University (1967). Far Eastern University Faculty Journal, Volume 12. Page 192.
- ↑ Reyes y Florentino, Isabelo de los (1909). La religión antigua de los Filipinos. Manila: Impr. de el Renacimiento, 1909. Page 33-34, 113.
- ↑ University of Manila., 1956. University of Manila Journal of East Asiatic Studies, Volume 5. p. 52.
- ↑ Ortiz, Tomas (1731). Superstitions and beliefs of the Filipinos.
- ↑ Blumentritt, Fernando (1895). Diccionario Mitologico de Filipinas.
- ↑ Noceda, Juan José de & Sanlucar, Pedro de (1754). Vocabulario de la lengua tagala. Page 151-152.
- ↑ POTET, Jean-Paul G. (2018). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu.com, 2018. ISBN 0244348731, 9780244348731. Page 27-28, 166, 371, 516.
- ↑ Felipe Pardo, archbishop of Manila (1686-1688)Carta sobre la idolatria de los naturales de la provincia de Zambales, y de los del pueblo de Santo Tomas y otros circunvecinos.
- ↑ Cristina Blanc-Szanton (1990). "Collision of Cultures: Historical Reformulations of Gender in the Lowland Visayas, Philippines". In Jane Monnig Atkinson & Shelly Errington. Power and Difference: Gender in Island Southeast Asia
. Stanford University Press. ISBN 9780804717816.
- ↑ Ramos, Maximo D. (1990). Philippine Myths, Legends, and Folktales. Phoenix Publishing House, Inc.; reprint 1998.
