Nzinga kan Ngogo asin Matamba

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Nzinga
Posthumous lithograph of Njinga of Ndongo and Matamba by Achille Devéria, 1830s, after a portrait on parchment stored in a convent in Coimbra. National Portrait Gallery, London
Queen of Ndongo
First reign1624–1626
Suminunod kiNgola Mbandi
Sinundan niHari a Kiluanje
Second reign1657–1663
Suminunod kiNgola Hari
Sinundan niBarbara
Queen of Matamba
Panahon kan Kapanyarihan1631–1663
Suminunod kiMwongo Matamba (sv)
Sinundan niBarbara
Iminundagc. 1583
Kabasa, Kingdom of Ndongo
Nagadan17 December 1663 (aged 79–80)
Kabasa, Kingdom of Ndongo
Bilog na Pangaran
Njinga Mbande
HarongGuterres[nangangaipo nin toltolan]
AmáNgola Kilombo Kia Kasenda
InáKangela

Nzinga Ana de Sousa Mbande Nzhinga/nɪziːŋgə/ (c. 1583 – 17 Disyembre 1663) sarong pamayo sa timog-kanlurang Aprika na nagpamayo bilang reyna kan Ambundu Kingdoms kan Ndongo (1624–1663) at Matamba (1631–1663), na mahiling sa presenting aldaw northern Angola [1]. Ipinangaki sa naghaharing pamilya kan Ndongo, ang saiyang ama na si Ngola Kilombo Kia Kasenda ang hari kan Ndongo.

Si Njinga nag - ako nin militar asin politikal na pagsasanay kan sia aki pa, asin nagpaheling sia nin abilidad sa paglapastangan sa mga krisis sa politika bilang embahador sa Imperyo nin Portugues. Kan 1624, nangagin siyang makapangyarihan sa Ndongo pakagadan kan tugang niyang si Mbandi. Siya namahala sa panahon nin marikas na pagtalubo kan negosyong pangoripon asin pag - asosyar kan Imperyong Portuges sa South West Africa.[2] An mga Portuges nagdeklara nin gera sa Ndongo kan 1626 asin pag'abot 1628, an hukbo ni Nujinga makuri an pagkalungkas asin sinda nadestierro. Sa paghanap nin mga kaalyado, naagom niya si Imbalawarlord Kansu. Ginagamit an bagong alyansang ini tanganing itogdok liwat an saiyang mga hukbo, dinaog nia an Kahadean ni Matamba poon 1631 sagkod 165. Kan 1641, naglaog siya sa paki-ulay sa <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_West_India_Company" rel="mw:ExtLink" title="Dutch West India Company" class="cx-link" data-linkid="139">Dutch West India Company</a> na nakapwesto an Luanda hale sa Portuges. Sa pag'oltan kan 1641 asin 1644, an Njinga nakareklatar nin darakulang parte kan Ngogo. Sa kalabaan kan mga Olandes, nadaog niya an Portuges sa magkapirang laban alagad dai nakalusot an Fortress of MassanganoKan 1648, an Portuges pigbawi an Luanda, na igwang Olandes naghahale sa Angola. Padagos na nakipaglaban si Njinga sa mga Portuges sagkod nagpirma an tratado nin katoninongan kan 1656.[3] An hukbo ni Njinga ginatos na ribong bihag an ipinabakal kan reyna nin haros 200,000 na oripon sa Portugues.[4]

Sa mga siglong poon kan siya magadan, orog na binibisto an Njunga bilang mayor na pigura sa historya sa Angola asin sa mas mahiwas na kulturang <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Creole" rel="mw:ExtLink" title="Atlantic Creole" class="cx-link" data-linkid="150">Atlantic Creole</a>. Siya natatandaan huli sa saiyang impluensya, kan saiyang kadonongan pulitikal asin diplomatiko, asin kan mga taktika niya militar.

Pangaran[baguhon | baguhon an source]

Midbid siya sa manlainlain na pangaran sa Kimbundu asin Portuges, na igwang tradisyunal na mga nasyunal arog kan 'Njingha', Nazingha, asin Nijungha.[5] Pig-indepikar man kan mga dokumentong pangkoliyal, kaiba an saiyang mga manuskrito, an ngaran bilang '''Singa''', Ginga, Zingua, Zhinga, asin Sima.[6] An saiyang Kristiyanong pangaran na Anna de Sousa itinao kan siya mabawtismuhan, kaiba si "Anna" pagkatapos kan saiyang Portuges na diyosgina asin "de Sociza" hali sa dating-gobernador kan Angola, João Correia de Suuza.[7][8]

Bilang tagapamahala kan Ndongo asin Matamba, siya inapod na Ngola Nazinga. Sa Portuges, inaapod siyang Rainha (Queen) Nzinga/Zinga ⁇ Ganga. Pigsasayod kan presenteng ortograpiyang Kimbundu an saiyang pangaran bilang Njunga Mbandi, na may "j" bilan saróng boses na pan-iskraro o "soft j" arog kan yaon sa Portuges asin Pranses, asin mayong untok ⁇ . Ang estatuwa ni Njinga sa Knaxixi square, Luanda, inaapod siyang "Mwene Najunga Mbande".

Ka amayi kan Buhay[baguhon | baguhon an source]

Si Nzinga namundag kan mga 1583 sa pamilyang hade kan <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Ndongo" rel="mw:ExtLink" title="Kingdom of Ndongo" class="cx-link" data-linkid="171">Ndongo</a>, sarong kahadean na <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ambundu" rel="mw:ExtLink" title="Ambundu" class="cx-link" data-linkid="172">Ambundu</a> sa sentral Aprikang Solnopan. An saiyang ama iyo si Kolbo ki Asa Kasenda, kagmana kan trono nin Ndongo, asin an ina niya iyo si Kengela ka Nakombe, na agom concubine.[9] Pagkalihis nin sampulong taon, nakoronahan si Kilo <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ngola_(title)" rel="mw:ExtLink" title="Ngola (title)" class="cx-link" data-linkid="176">ngola</a>. Bilang bako siang direktang paramana, si Nzinga nakaresibi nin mahiwas na atension hale sa Kilombo na dai nagigin dahelan nin iriwal kan mga pamilya. Siya sinanay bilang sarong parapakilaban, na sobrang marhay sa laban taxe combat, asin nagpartisipar sa legal saka war counsels, pati man sa mga mahalagang ritwal.[10] Nakanood man siyang magbasa asin magsurat sa Portugues gikan sa pagbisita sa mga misyonero.[11] An Nzinga, arog kan ibang mga haralangkaw na indibidwal sa nagkapirang sosyedad nin Aprikano kan panahon na idto, pareho may kasaroan na lalaki asin babae. An saiyang paborito iyo si Kia Ituxi, na kung saen nagkaigwa siya nin aking lalaki.[12]

Hilingon pa[baguhon | baguhon an source]

  • Listahan kan mga Namamahala sa Matamba
  • Listahan kan mga Ngolas nin Ndongo
  • Listahan nin mga babae na nangenot sa rebelyon o pagrebelde
  • Si Nzinga a Nakuwu
  • Pungo Andongo
  • Dhomey Amazons (bilog na restoran militar na nakipaglaban sa Pranses)
  1. ↑ Elliott, Mary; Hughes, Jazmine (19 August 2019). "A Brief History of Slavery That You Didn't Learn in School". The New York Times. Archived from the original on 20 August 2019. Retrieved 20 August 2019.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  2. ↑ Snethen, J (16 June 2009). "Queen Nzinga (1583–1663)". BlackPast. Archived from the original on 15 October 2019.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  3. ↑ Elliott, Mary; Hughes, Jazmine (19 August 2019). "A Brief History of Slavery That You Didn't Learn in School". The New York Times. Archived from the original on 20 August 2019. Retrieved 20 August 2019.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  4. ↑ "Enslaved: Peoples of the Historical Slave Trade". enslaved.org (in English). Retrieved 2023-12-24. 
  5. ↑ Wallenfeldt, Jeff (2010). Africa to America: From the Middle Passage Through the 1930s (in English). Britannica Educational Publishing. p. 65. ISBN 978-1-61530-175-1. 
  6. ↑ Wallenfeldt, Jeff (2010). Africa to America: From the Middle Passage Through the 1930s (in English). Britannica Educational Publishing. p. 65. ISBN 978-1-61530-175-1. 
  7. ↑ Williams, Hettie V. (2010). "Queen Nzinga (Njinga Mbande)". In Alexander, Leslie M.; Rucker, Walter C. (eds.). Encyclopedia of African American History. 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 9781851097746.
  8. ↑ Stapleton, Timothy J. (2016). Encyclopedia of African Colonial Conflicts [2 volumes] (in English). ABC-CLIO. p. 58. ISBN 978-1-59884-837-3. 
  9. ↑ "Queens of Infamy: Njinga". Longreads (in English). 3 October 2019. Retrieved 30 May 2020. 
  10. ↑ Heywood (2017) p. 65
  11. ↑ Williams, Hettie V. (2010). "Queen Nzinga (Njinga Mbande)". In Alexander, Leslie M.; Rucker, Walter C. (eds.). Encyclopedia of African American History. 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 9781851097746.
  12. ↑ Heywood (2017) p. 65
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nzinga_kan_Ngogo_asin_Matamba&oldid=272506"