Paragamit:ShiminUfesoj/kartong-baybay
Paragamit:ShiminUfesoj/tinagalog
Phonology of Standard Bikol
CONSONANTS: /p b t d k g m n ng r s w y h l ʔ/ The voiceless stops / p t k / are unaspirated. Velar-nasal /ng/ occurs word initial. Consonant /r/ is a single-tap /r/. Glottal stop /ʔ/ precedes words vowel initial.
VOWELS: / i e a o u / Vowel /i/ has two allophones [i] as in "beat [i] as in "bit" Vowel /a/ has a single allophone /a/ as in "tot," "father" Vowel /u/ has two allophones /u/ similar to "book" /o/ similar to "bought" but shorter and made higher and farther back.
Since /e/ does not contrast minimally with /i/ it could also be presented as an allophone of /i/. In the dialects that use /e/ (many areas substitute /i/ for /e/) the sound is usually represented by "e" in the orthography: KAHERAK (pity), MAHALE (go out).
Since /u /, similar to "boo ", does not contrast minimally with allophones [u] or [o], then it too could be presented as a third allophone of /u/. This sound [u] is generally required when the accepted orthography uses "u:" DAKOL (much, many), GULPI (plenty), UTANG (borrow).
STRESS; Bikol. differentiates between strong stress and weak stress. In the following grammatical description strong stress is marked ( ´ )
- (ˆ) signals strong stress followed by a glottal stop:
- SIRÂ (fish)
- SAKÔ (mine)
( ` ) signals primary stress on the penultimate syllable and a glottal stop on the marked syllable:
- NAMONDÙ (got sad)
- NABUTÀ (went blind)
Mga partikulo
[baguhon | baguhon an source]Siring man sa dakol na mga tataramon na Filipino, mayaman man an Bikol sa set kan mga partikulo nin diskurso.
- bagá – nagpapahayag nin pagdududa o pag-aatubili
- bayâ – nagtatao nin tyansa sa sarong tawo; pirit nin paggalang
- daa – (Tagalog: daw) pag-quote sa impormasyon gikan sa sarong pangaduwang mapagkukuanan
- daw – (Tagalog: ba/kaya) partikulong interogatibo
- garo – (Tagalog: mukhang, parang) pagkakahawig o pagkakaarog. Ingles: "It looks like, it's as if."
- gáyo – "eksakto"
- daing gáyo – "dae eksakto, dae totoo"
- gayód / nanggayod – (Tagalog: bakâ) "inda, Ingles: maybe, could be"
- giráray / liwát – (Tagalog: [m]uli) Ingles: "again"
- kutá-na / kutâ – "Umaasa ako (sarong bagay na piggibo / dae nangyari" ; "Kung lamang ... "(kondisyon kan nakalihis na mga kaganapan)
- lang / lámang / saná – (Tagalog: lang), Ingles: "only, just"
- lugód – Nag-aasa na mangyayari an sarong bagay, o pagpapahayag nin pagsuko
- man – (Tagalog: din, rin) "also" o "ever" (arog kan ano man o 'whatever' asin siisay man o 'whoever')
- mú-na / ngó-na – (Tagalog: muna) "enot" o "yet"
- na – (Tagalog: na) "ngunyan" o "tapos"
- naman – (Tagalog: naman) "utro, Ingles: again"
- nanggad / mananggad – (Tagalog: talaga, nga) "really, truly, absolutely" (nagdadagdag nin kanultulan)
- nyako – "simbag ko, sabi ko"
- ngani – nagpapahayag nin kapalaran ("mayong magiginibo") o sarong pakiulay para sa iba na dae piriton
- ngantig – Nag-uulat an sarong bagay na pigsabi sa sarong ikatlong tawo
- ngapit – "pagkatapos," "kun sakaling," "sa panahon / mantang" (haloy kan panahon)
- ngaya – pagkamagalang sa paghiling ng impormasyon ("so," "let's see")
- pa – (Tagalog: pa) "Ingles: still"
- palán – (Tagalog: pala) nagpapahayag nin sorpresa o biglaang pagsasakatuparan
- po – (Tagalog: po) palatandaan nin paggalang; "tabí" sa pirang diyalekto Kan Bikol
- túlos / túlos-túlos – (Tagalog: agad-agad) "dali-dali, ngunyan na"
Diyalekto
[baguhon | baguhon an source]| Estandarteng Bikol | Bacon^ | Sorsogon^^ | Gubat^^^ |
|---|---|---|---|
| kawat | kawat | kanam | uyag |
| nuarin | nuarin | san-o | suarin |
| sisay siisay |
sisay | sin-o | sin-o |
| tawo | tao | hatag | hatag |
| tataramon | taramon | surmaton | surmaton |
| samo/niamo | samo | namon | saamon |
| nguhod | tugang | manghod | kamanghod |
| kaulay | kaistorya (-han) | kaistorya (-han) | kaistorya (-han) |
| duman | duman | kadto | kadto |
| amay | atab | atab | atab |
| kaag | kaag | butang | butang |
| magabat | magabat | magub-at | magub-at |
| batag | batag | saging | saging |
| apod | apod | tawag | gahoy |
| poon | poon | batog | batog |
| kadaklan | kadakulan | kadamuan | kadaghanan |
| aki | aki | batit | bata |
| bako | bako | dili | diri |
| kakan | kaon | kaon | kaon |
- ^ - Amihanang Sorsogoanon
- ^^ - Katagawang Sorsogoanon
- ^^^ - Habagatang Sorsogoanon
Numeral Cardinal numbers
1 isara (ono)
2 darwa (dos)
3 tatlo (tris)
4 apat (koatro)
5 lima (singko)
6 anem (sais)
7 pito (syiti)
8 walo (otso)
9 siam (noibi)
10 sampolo (dyis)
11 sampolo ig isara (onsi)
12 sampolo ig darwa (dosi)
13 sampolo ig tatlo (trisi)
14 sampolo ig apat (katorsi)
15 sampolo ig lima (kinsi)
16 sampolo ig anem (disisais)
17 sampolo ig pito (disiyiti)
18 sampolo ig walo (disiotso)
19 sampolo ig siam (disinoibi)
20 darwampolo (bainti)
21 darwampolo ig isara
22 darwampolo ig darwa
23 darwampolo ig tatlo
24 darwampolo ig apat
25 darwampolo ig lima
26 darwampolo ig anem
27 darwampolo ig pito
28 darwampolo ig walo
29 darwampolo ig siam
30 tatlompolo (trainta)
31 tatlompolo ig isara (traintay ono)
40 apat nga polo, apat ka polo (koarinta)
41 apat nga polo ig isara (koarintay ono)
50 limampolo (singkointa)
51 limampolo ig isara (singkointay ono)
60 anem ka polo (sisinta)
61 anem ka polo ig isara (sisintay ono)
70 pitom polo (sitinta)
71 pitom polo ig isara (sitintay ono)
80 walompolo (otsinta)
81 walompolo ig isara (otsintay ono)
90 siam ka polo (nobinta)
91 siam ka polo ig isara (nobintay ono)
100 sanggatos (sintos)
101 sanggatos ig isara, sanggatos mi isara
200 darwa ka gatos (dos syintos)
300 tatlo ka gatos (tris syintos)
400 apat ka gatos (koatro syintos)
500 lima ka gatos (singko syintos)
600 anem ka gatos (sais syintos)
700 pito ka gatos (syiti syintos)
800 walo ka gatos (otso syintos)
900 siam ka gatos (noibi syintos)
1,000 saka ribo (mil)
1,001 saka ribo ig isara, saka ribo mi isara
2,000 darwa ka ribo
3,000 tatlo ka ribo
4,000 apat ka ribo
5,000 lima ka ribo
6,000 anem ka ribo
7,000 pito ka ribo
8,000 walo ka ribo
9,000 siam ka ribo
1,000,000 milion, saka milion