Pio Valenzuela
Si Pío Valenzuela y Alejandrino (Hulyo 11, 1869 – Abril 6, 1956) sarong Filipinong doktor asin lider rebolusyunaryo. Sa edad na 23, siya nagbali sa organisasyon kan Katipunan, sarong paghiro na ipinaglalaban an katalingkasan kan Filipinas asin mapondo an pagkokolonya kan Espanyol igdi. An Katipunan na iyo saindang itinindog kan pag'iriba, iyo an namoon sa Rebolusyon Filipino. Kasaro si Andrés Bonifacio asin Emilio Jacinto, sinda nagbilog kan sekretong kamara kan organisasyon inapod na Camara Reina. Siya an namahala pagpaluwas kan publikasyon na Ang Kalayaan, na iyo an enot asin iyo-iyong publikasyon kaini.[1][2] Si Valenzuela iyo an nagkiulay ki José Rizal kan ini nadestierro sa Dapitan, na mag-ayon sa pag'aalsa kan organisasyon.[3] Siya, alagad, an saro man totoo na nagtestigo sa korte kontra ki Rizal durante kan an huri yaon sa irarom nin imbestigasyon na nagresulta sa pagkasentensya kan huri nin kagadanan.
Buhay sa Katipunan
[baguhon | baguhon an source]Siya napiling piskal kan kaayonan na sekreto kan Desyembre 1895. Pinasumpa siya kadurungan mga ibang opisyales na napili sa harong ni Bonifacio kan aldaw nin Bagong Taon kan 1896. "Dimas Ayaran" (dai madutaan) an gamit niyang alyas sa kaayonan na ini.
Pakasumpaa, siya naghubo' sa distrito nin San Nicolas sa Manila ngane maatoman niya an publikasyon opisyal kan organisasyon kun saen siya man nagsurat nin mga artikulo gamit an alyas na "Madlang-Away" (Siplingan nin Banwaan). Si Valenzuela siya kuta daa an magigin editor kaini alagad an pinili iyo si Emilio Jacinto na iyo man ngane logod an nag'asikaso sa pagpaimprenta kan publikasyon.
Si Valenzuela nagsabi na siya an nagswestyon na Kalayaan (Katalingkasan) an ipagpangaran kaini. Ngarig ribongon an mga awtoridad Espanyol, an ikinaag na editor iyo si Marcelo H. del Pilar asin Yokohama, Hapon an lugar kan publikasyon.
An enot na luwas kan Kalayaan petsado Enero 18, 1896, naiwarak kan Marso 1896 asin sangribong kopya an pinagtaltag sa mga kaapil kan Katipunan. Alagad nakapaluwas sana nin ikaduwang isyu huli ta an Katipunan nadiskubre na kan mga awtoridad. Sinasabi niyang an pinakaimportanteng naginibo kan kamarang sekreto ninda na binibilog nindang tolo kaiba si Bonifacio asin Jacinto, iyo ining napaluwas na publikasyon nin Kalayaan.
Sa sarong pagtiripon kan sekretong kamara kan Hulyo 1896, boot kuta kan kamara na maasasinar an Agustinong prayle na iyo an nagbuyagyag sa awtoridad alagad dai ninda napaotob ini. Kan nagkaharayagan na, sabi ni Valenzuela sa saiyang Memoirs na sinda Bonifacio nagpaluwas nin surat na nakalista an mga ibang mga mayayaman na Filipino na nagtatao sainda nin kontribusyon maski dai man ta makadamay lang sinda orog na ta habo man magtabang pinansyal an mga nakalista sa saindang asosasyon.
Siya myembro man sa komite na iyo an mapalusot nin armas para sa Katipunan haleng Hapon. Kairiba niya man sinda Bonifacio, Jacinto asin Procopio Bonifacio kan pinagorganisar an Konseho kan Katipunan sa Cavite. Sa sekretong pagtiripon heneral na pinaapod ni Bonifacio kan Mayo 1, 1896, sa Barrio Ugong, sa Pasig, si Valenzuela nagproponer na mag'awod nin mga kontribusyon na pambakal armas asin mga bala sa Hapon. Naaprobaran an siring alagad sa kondisyon na dapat daa ini oyonan ngona ni Rizal. Siya nagduman ki Rizal sa Dapitan alagad sabi ni Rizal dapat makua ngona an suporta kan mga mayayaman na Filipino asin dai ngona magpadagos kan rebolusyon kun dai pang hustong armas.
Amnestiya
[baguhon | baguhon an source]Kan madiskubre an Katipunan, si Valenzuela nagdulag pasiring Balintawak (parte kan Quezon City na) kan Agosto 20, 1896. Alagad, nag'ako siya kan amnestiya kan gobyerno. Pagsuko niya, dineportar siya sa Espanya, asin duman binista asin pinagpreso sa Madrid, dangan binalyo sa Malaga, asin hinubo naman siya sa sarong lugar kan Espanya sa Aprika. Nalangob siya nin duwang taon.
Karera
[baguhon | baguhon an source]Pagbalik niyang Filipinas kan Abril 1899, nagpadagos siya kan praktis niya pagka-doktor, alagad tiniklo' siya kan mga Amerikano. Pigtubodan siya na pwedeng mangalok siya nin pag'alsa tumang sa pagkolonya kan bagong mananakop. Manta napreso siya, an banwaan niyang Polo pigpili siyang presidente munisipal kaya an mga Amerikano binutsan siya ngane magkapot kan saiyang katongdan. Poon 1921-1925, siya nagtukaw bilang gobernador kan Probinsya nin Bulakan.
Amay na mga taon
[baguhon | baguhon an source]Si Pío Valenzuela namundag sa Polo, Bulacan (ngonyan siyudad nin Valenzuela) sa mga magurang niya sinda Francisco Valenzuela asin Lorenza Alejandrino, na pareho gikan sa mga pamilyang mayaman. Si Pío ikatolo sa apat na magturugang: Agustina (namundag 1861), Severo (namundag 1865) asin Tomás (namundag 1871). An ama niya hale sa mga prominenteng ginikanan asin pamilya nin mga gobernadorcillos kan Polo.
Siya pinaentra sa Colegio de San Juan de Letran. Dangan kan 1888, pinalaog siya sa Unibersidad nin Santo Tomas asin natapos niya an saiyang adal komo saro nang Licenciado en Medicina kan 1895. Nagpraktis siya sa Manila asin sa Bulacan.
Kan Hulyo 1892, kan siya estudyante medikal nag'ayon siya sa sekretong kasararoan nin Katipunan kan an huri haros sarong semanan pa sana nabibilog. Nagin siyang ugos na amigo kan kagtogdas kaini na si Andrés Bonifacio. Mala ta siya pa an nagtubong sa bunyag kan matuang aki ninda Bonifacio asin Gregoria de Jesús. Kan masulo an harong ni Bonifacio, an pamilya kaini naki-estar pa sa harong ni Valenzuela.
Mga pagromdom
[baguhon | baguhon an source]An tinubuan na banwaan niya na iyo an Polo, pigbago sa pangaran, Valenzuela kan 1960. An iba pang mga lugar asin estruktura na nagdara na kan pangaran niya:
- Pio Valenzuela Elementary School (Polo, Valenzuela)
- Pio Valenzuela Street (in University of the Philippines Diliman, Quezon City)
- Pio Valenzuela Street asin Pio Valenzuela Street Extension (Marulas, Valenzuela)
- Dr. Pio Valenzuela Street (Pariancillo Villa, Valenzuela)
An Dr. Pio Valenzuela Scholarship Program minukna kan gobyerno munisipal kan Valenzuela kan 1995 sa pagwaras nin tabang pang-edukasyon para sa saiyang mga estudyanteng nangangaipo.[4]
Sa kulturang popular
Si Valenzuela nailadawan naman sa magkapirang pelikula na nagtampok kan Rebolusyon. Siya pinagpapelan na kan mga minasunod na aktor sa pelikulang minasunod:
- 1997 - Nonie Buencamino, sa Rizal sa Dapitan.
- 1998 - Marco Sison, sa biopic Jose Rizal.[9]
- 2012 - Sonny Alcantara, sa El Presidente.[10]
- 2013 - Yuwin Cruz sa TV serye, Katipunan.[11]
- 2013 - Zieg Tercias, sa Musical 1863
Mga ladawan
[baguhon | baguhon an source]-
Harong ansestral, Pariancillo Villa, Valenzuela City -
Rebulto niya sa Museo -
Pamana Museo Valenzuela -
Pío Valenzuela
Mga iba pang ginunoan
[baguhon | baguhon an source]- [1]Buhay-buhay ni Pio Valenzuela. Kinua 04-04-18.
Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Guillermo, Artemio (2011). Historical Dictionary of the Philippines. Maryland, United States: Scarecrow Press. p. 455. ISBN 9780810875111.
- ↑ Duka, Cecilio (2008-01-01). Struggle for Freedom' 2008 Ed (in English). Rex Bookstore, Inc. p. 138. ISBN 9789712350450.
- ↑ Sibal Valdez, Maria Stella (2007-01-01). Doctor Jose Rizal and the Writing of His Story (in English). Rex Bookstore, Inc. pp. 157–158. ISBN 9789712348686.
- ↑ PIO, Administrator, Team. "Biggest Batch of Dr. Pio Valenzuela Scholarship Grantees Announced". www.valenzuela.gov.ph. Retrieved 2016-05-22.
