Zoroastrianismo

An Zoroastrianismo (Ingles: Zoroastrianism) na inaapod man na Mazdaismo asin Magianismo iyo sarong relihiyong base sa mga katukduan kan propetang si Zoroaster na bistado man bilang Zarathustra sa Avestan. Ini iyo nagligad na saro sa pinakadakilang mga relihiyon.

Ini iyo pigtutubudang na itinogdas kaidtong mga panahong bago an ika-6 na siglo BCE sa subangang parte kan Dakulang Iran. Sa Zoroastrianismo, an kagmoknang si Ahura Mazda iyo purong mabuot asin mayong karautan na naghahale sa saiya. Kaya sa Zoroastrianismo, an kabuotan asin karautan iyo may duwang mga ginikanan na iyo an maraot (druj) na mawot na gabaon an pigmokna ni Mazda (asha) asin ang mabuot iyo mawot na i-mantinir ini.

Uusipon

Ang Zoroastrianismo iyo itinogdas kan Propetang si Zoroaster (o Zarathustra) sa suanoy na Iran.^[1] An eksaktong petsa kan pagkakatogdas kaini ni Zoroaster iyo dae masiguro. An mga klasikong parasurat arug ni Plutarch iyo nagrekomenda nin petsa bago an 6000 BCE.^[2] An mga petsang pigrekomenda sa manlainlaing mga panitikang pang-skolar iyo magkakaiba sa tahaw kan 1800 BCE asin 600 BCE.^[3] An taramong Lumang Avestan kan mga gathas na pigtutubudang mismong isinurat ni Zoroaster iyo napakaharani sa Sanskrit nin rigveda na nagrekomenda nin petsa na pig-eestima puon 1400 BCE.

Si Zoroaster iyo ipinangaki sa Bactria asin ikatolo sa limang magturugang na lalake. Siya iyo nagin saserdote asin daa nagpahiling nin sarong talento sa pag-aataman sa mga tawo asin baka. An buhay ni Zoroaster iyo nabago kan siya iyo pigtawan nin diyos na si Ahura Mazda nin sarong bisyon. An sarong espiritong nagngangarang "Mabuot na Isipan" iyo nagpahiling sa saiya asin pig-sugo siyang skontrahon an mga alay na madugo nin mga tradisyonal na kulto kan Irani asin magtabang sa mga pobre. Si Zoroaster iyo nagpuon magtukdo na may sarong supremang diyos na "tatao na kagurangnan" na si Ahura Mazda na kagmokna kan kinaban, katawohan, asin gabos nin mga marhay na bagay digdi sa paagi kan banal na espiritong si Spenta Mainyu. An natatadang uniberso iyo pigmokna kan iba pang mga anom na espirito na Amesha Spenta (mga banal na imortal). Mientras, an karahayan kan makapitong piglalang na ini iyo pigbabantaan kan "An Kahambogan". An mga espiritong marhay asin marhay iyo naglalaban-laban asin an katawohan iyo kaipuhang sumuporta sa mga marhay na espirito tangarig maparikas an dae malalaomang trayumpo kan karahayan.

An impresadong aspeto kan katukduan ni Zarathusta an saiyang paggamit nin mga espesyal na taramon tangarig isaladawan an mga demonyo. An mga pangaran kaini iyo impresado arug kan mga taramon hale sa rigveda kan India. Itinukdo ni Zoroaster na responsable kan sarong paratubod na magrani ki Ahura Mazda na posible sa paagi nin paglikay sa mga kahambogan, pagtabang sa pobre, pirang mga klase nin alay, an kulto nin kalayo, asin iba pa. Pigbalaan ni Zoroaster an mga tawo na may Huring Paghuhukom kung sain an mga amigo kan "An Kahambogan" iyo hahatulan sa impyerno asin an mga banal iyo makakalaog sa langit. An bagong katukduang ini iyo nagkawsa nin iriwal sa tahaw ni Zoroaster asin mga saserdote kan diyos na si Mithra. Garo baga nagkaigwa nin pirang mga labanan asin si Zoroaster iyo napiritang maghale sa saiyang nasyun. Maski an saiyang pamilya iyo dae nagtabang sa saiya.

Segun sa tradisyon, kan nag-abot si Zoroaster sa korte ni Vishtaspa, siya iyo nakakua nin pagkontra hale sa mga kayag asin karab na saiyang pigkontra sa sarong dakulang asemblea. Si Zoroaster iyo nagin matrayumpo sa mga ini pagkatapos kan tolong aldaw nin pakikipagdebate. Siya iyo pigraotang puri kan saiyang mga kaiwal ki Vishtaspa na nagpakulong naman sa saiya. Sa kulungan, pinarahay ni Zoroaster an saro sa paboritong kabayo ni Vishtaspa na naparalisa asin si Vishtapa asin an saiyang korte iyo naakay sa mga katukduan ni Zoroaster. An mga katukduan ni Zoroaster iyo makusog na dualistiko asin an paratubod iyo may pagpipilian sa tahaw kan marhay asin maraot. An Zoroastrianismo an saro sa mga enot na relihiyon kan kinaban na nag-iimplementa nin etika sa mga paratubod kaini.

Pagtubod

An mga Zoroastriano iyo nagtutubod na may sarong pangkagabsan asin transendenteng diyos na si Ahura Mazda. Siya an sarong dae namoknang kagmokna na an gabos na pagsamba iyo huring pigtutukdo. An pigmokna ni Ahura Mazda na ebidente bilang asha, katotoohan asin karahayan an pagkontra sa kariribukan na ebidente bilang druj, kahambogan, asin kawarang karahayan. An nagresultang iriwal iyo damay an bilog na uniberso kaiba an katawohan na may aktibong papel na pigagampanan sa iriwal. An Zoroastrianismo iyo nagheheras na an aktibong partisipasyon sa buhay sa paagi nin mga marhay na gibo iyo kaipuhan tangarig masiguro an kaogmahan asin malikayan an karibukan. An aktibong partisipasyon iyo sarong sentral na elemento sa konsepto ni Zoroaster nin talingkas na kabuotan asin pigsasarayo kan Zoroastrianismo an gabos na mga porma nin monastisismo.

Mga doktrina manungod sa kagadanan asin kalag

Segun sa tradisyong Zoroastriano, pagkatapos magadan kan hawak, an hawak iyo mantinifo sa kinabang ini nin tolong aldaw asin tolong banggi sa pag-aataman nin Sraosha na saro sa mga Yazata o anghel. Sa panahong ini, an mga pangadyi iyo pigsasabi asin an mga ritwal iyo isinasagibo tangarig masiguro an sarong ligtas na pagpasiring kan kalag sa sakop na espiritwal. Sa bukang-liwayway kan ikaapat na aldaw nin kagadanan, an espirito iyo pigtutubudang nagbalyo sa balyong kinaban kun sain iyo uminabot ini sa alegorikal na Tulay na Chinvat. Sa tulay na Chinvat, an kalag iyo nagtatagpo sa sarong daraga na representante kan gabos nin mga marhay na gibo asin isipan kan nagligad na buhay. Kun an kalag iyo nabuhay nin matanos, an daraga iyo malutaw sa sarong magayon na porma. Kun dae iyo sarong makanos na bruha. An ladawang ini iyo kumokompronta sa kalag asin pigbibisto kan kalag na an ladawan an representante kan mga sadiri kaining aksyon asin kaya iyo naghahatol sa sadiri kaini na aram kun ini iyo kadapat-dapat na magbalyo sa tulay sa balyong buhay o magbalik sa kinaban tangarig makanuod nin mga dugang na adal. Sa sarong pagheras, pagkatapos matagpo nin kalag an sadiri kaining ladawan, ini iyo nag-aatubang sa sarong makalangit nin tribunal kun sain an hustisya kan diyos iyo pigtatao. An mga marhay na kalag iyo nagpapasiring sa langit na inaapod na Vahishta Ahu asin an mga maraot na kalag iyo ipinapadara sa impyerno na inaapod na Achista Ahu.^[4]

Mga doktrinang milenyal

Ang obheto kan pag-abot ni Zoroaster sa kinaban asin an obheto kan saiyang mga katukduan iyo an paggabay sa tawo na magpili nin tama na darahon ini sa dalan nin paliwanag tangarig maabot an huring kasakdalan. An kasakdalan na ini iyo maabot sa pagtogdas kan Marhay na Kahadean (Avesta, "Vohu Khshathra"), an pinapangarap na Kahadean (Avesta, "Khshathra Vairya"), o an Kahadean nin Pagmamawot (Avesta, "Khshathra Ishtōish"). Kapag nangyari na ini, an kinaban iyo giraray babaguhon (Avesta, "Ahūm Frashem Kar"; o "Frashōkereti"). An sarong huring laban sa paagi nin mga kapangyarihan kan mabuot asin maraot iyo mangyayari. Si Ahriman asin an saiyang mga hosto ay madadaog asin an karahayan iyo maghahadeng suprema. ("Yasht," xix. 89-93; Bundahis, xxx. 1–33). An pag-abot kan Mesiyas (Saoshyant) iyo iibahan nin liwat na pagkabuhay o resureksiyon kan mga nagadan asin an pangkagabsan na paghatol sa kinaban na talingkas hale sa maraot.

Demograpiko

An Zoroastrianismo an saro sa pinakagurang na relihiyong monoteistiko sa historya. An Zoroastrianismo ang pigbibistong kan kadaklan na an pinakagurang na relihiyong monoteistiko.^[5] An presenteng mga bilang kan mga Zoroastriano sa ngunyan iyo ineestima puon mga 125,000 hasta 300,000.

Nasyun	Populasyon^[6]	Porsyento kan populasyon
India	69,000	0.006
Iran	20,000	0.026
Estados Unidos	11,000	0.004
Afghanistan	10,000	0.031
United Kingdom	4,105 ^[7]	0.007
Canada	5,000	0.014
Pakistan	3,000	0.002
Singapore	4,500	0.087
Azerbaijan	2,000	0.022
Australia	2,700	0.012
Mga nasyung Golpong Persiko (Persian Gulf)	2,200	0.005
New Zealand	2,000	0.045
Kabilogan	137,400	-