1881 Bagyong Haiphong
 Inagihan kan 1881 Bagyong Haiphong | |
| Nabuo | Setyembre 27, 1881 |
|---|---|
| Nawara | Oktubre 8, 1881 |
| Pressure | 957 hPa (mbar); 28.26 inHg |
| Mga gadan | 23,000 |
| Apektadong lugar | Haiphong, Amihanan na Biyetnam Luzon, Pagkakapitanong Heneral kan Filipinas (Filipinas ngunyan) |
| Parte kan Panahon nin bagyo sa Pasipiko 1881 | |
An 1881 na Bagyong Haiphong sarong bagyo na nagtugpa sa Haiphong, sa Amihanan na Dai Nam (Biyetnam ngunyan), asin sa amihanan na parte kan Pagkakapitanong Heneral kan Filipinas (Filipinas sa ngunyan)[1] kan Oktober 8, 1881.[2] Ang bagyo ay unang napansin sa silangan ng Timog Luzon noong Setyembre 27, 1881. Guminadan an bagyo sa dai-mababa sa 3,000 mga katawo sa amihanan na Biyetnam, asin 20,000 katawo sa Filipinas, na piggibong makagrabehon na bagyo na nagtugpa sa nasyon.[3]
Agi-agi nin Meteorohikal
[baguhon | baguhon an source]Mantang dai sigurado an kusog kan bagyo (kaarog na sana kan kadaklan na delubyo bago an ika-20 siglo),[2] ipigpapahiling kan mga listahan na inot na namangnuhan an bagyo harani sa Filipinas kadtong huring parte kan Setyembre asin nagtugpa an sistemansa Luzon kadtong Setyembre 30. Kan ini nasa Dagat Habagatan na Tsina na, napaghurop-hurupan utro an kusog kan bagyo kan ini luminaog sa Golpo kan Tonkin, nag-agi harani sa Hainan bago ini nagtugpa sa syudad nin Haiphong.[4] Bago ini luminuwas sa Tsina, huminiro an bagyo pa Amihanan dangan nagtugpa sa Rawis nin Korea dangan Hapon pagkatapos.
Mga epekto
[baguhon | baguhon an source]Plantilya:Deadliest typhoons Nakabalagbag an syudad kan Haiphong mga 10 milya gikan sa baybayon kan Golpo kan Tonkin[2] dangan man sa Salog Pula sa sarong hababang lugar nin pag-angat (delta),[4] na konektado sa aksesismong tsanel. Kan mga panahon na nagtugpa an bagyo kadtong 1881, an banwaan saro pa nanggad na hagbayon na daungan na ipigtugdas kan mga Pranses kadtong 1874.[2]
An Haiphong, na sarong hababang banwaan nin pantalan, nadistruso kapwa pisikal asin ekonomiko. Pigpalala pa kan heograpiya an danyos. Nin huli ta sa grabeng alon asin paros, nabaha an mga paruyan, naragba an mga edipisyo (asin, nin huli digdi, nagkaralamos an mga tawo o nasangrad na nawalat), nagkaburungkag an mga poon, asbp. Kan panahon na nag-agi an bagyo, nagkararagba an kadaklan sa banwaan. [4] Pagkatapos, nin huli man ta sa dai na kaya pa magpadalagan bilang sarong banwaan nin pantalan, nagkaigwa man nin epekto ini sa ekonomiya kan Haiphong[2]
Sa Filipinas, pigtatantyang 20,000 katawo an tinigbak kan bagyo, na nagbugtak saiya sa makagadanon na marhay na bagyo sa agi-agi kan nasyon.[3]
Tuminigbak an bagyo nin 3,000 katawo sa Haiphong, Bietnam. Igwang sala na mga barita na an bagyo an pangatolong makagadanon na tropical cyclone na naisurat na igwa nin 300,000 na bilang an nagadan, alagad ini iyo gayod na huli ta sa paghahalo kan bilang kan nagadan sa kabilugan na danyos, nin huli ta an syudad igwa sana man nin populasyon na 18,480 kadtong 1897.[5][6]
Pagkaagi
[baguhon | baguhon an source]Magigin bihira na sana pangyayari an anuman na bagyo na kaarog sa bagyong Haiphong kadtong 1881 huli ta an agihan kaininsa palibot kan Hainan an nagpakusog kaini sa anwa na magtugpa ini sa Haiphong. Dai na nautro pa ang anuman na bagyo na kaarog kaini puon pa kadtong 1881, alagad hinuhulaan kan mga pinag-aadalan na pwede ining mautro utro. Naghimo man nin hiro an gobyerno kan Bietnam sakaling igwa pang saro na grabeng bagyo na magtugpa sa lugar. Igwa na sa ngunyan an Haiphong nin sistema nin pagtatanggol sa baha kabali an mga dykes/levees (dawa na bako man pusog an gabos), sarong serbisyo nin paisi sa pagbaha na ipigtao kan Serbisyo nin Meteorolohikal kan Bietnam, asin mga plano sa pagbakwit. Arog pa man kadto, nagsisirbi pa nanggad nin sarong pantalan an Haiphong (asin sarong panginot na ngunyan), kaya baga makakaraot sa ekonomiya an anuman na darakulaon na bagyo.[4]
Hilingon man
[baguhon | baguhon an source]Mga toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ "Philippine Storm Surge History". Archived from the original on 2014-11-08. Retrieved 2013-12-24. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 "Haiphong cyclone | tropical cyclone". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2016-09-14.
- ↑ 3.0 3.1 Philippine Storm Surge History. Project NOAH, University of the Philippines. 23 November 2013. Archived from the original on 8 November 2014. Retrieved 29 November 2013. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Terry, James P.; Winspear, Nigel; Cuong, Tran Quoc (2012-03-01). "The ‘terrific Tongking typhoon’ of October 1881 - implications for the Red River Delta (northern Vietnam) in modern times". Weather 67 (3): 72–75. doi:. ISSN 0043-1656. Bibcode: 2012Wthr...67...72T. https://rmets.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/wea.882.
- ↑ Cerveny, Randall (18 May 2017). "World: Highest Mortality, Tropical Cyclone". Arizona State University. Retrieved 16 October 2020.
- ↑ Terry et al, 2012
