Jump to content

Balyan-a

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

An balyán-a o babaylan sarong kataga na kaapudan para sa mga katutubong Pilipinong parabulong (kadaklan mga kababaihan) asin lideres kan komunidad. Sa tradisyon kan mga Pilipino, saro ining tawong igwang kakayanang magbulong nin kaluluwa asin lawas; sarong babayeng nagsisirbi sa komunidad sa paagi kan pagigin sarong parahilom kan mga ciudadano o namamanwa, parasaray nin kaaraman dangan bilang pilosopo; sarong babayeng nagtatao nin kapusugan sa estrukturang pang-lipunan kan komunidad; sarong babayeng pwedeng maglaog sa kinaban kanmga espiritu o iba pan katayuan nin diwa asin magluwas-laog nin mayong sagabal sa mga kinaban na ini; sarong babayeng igwang kabatiran sa pagpaparahay kan mga helang.[1] Bilang kadagdagan, ini sarong tawong namamagitan sa komunidad asin sa mga indibidwal an babaylan dangan saro man sa mga mismong nagsisirbi. Maninigo' na tandaan sa lambang pag'aadal manungod sa mga Balyán-a an pagpupugol kan mga taga-Europa asin Amerikano sa mga gibo asin gawi kan mga parabulong na ini kadtong kapanahunan kan kolonyalismo sa Filipinas.

Terminolohiya

[baguhon | baguhon an source]

Ang pinakaparating termino para sa mga shamans sa Pilipinas iyo an mga baylan, balian, o mga variant nin pagbabaybay.[2] Siring man, manlaen-laen na mga grupong etniko an igwang manlaen-laen na mga pangaran para sa mga shamans, kaiba an mga shamans na igwang espesyal na mga obligasyon An mga ini iyo an:[3][4][5]

  • Abaknon: tambalan[6]
  • Aeta/Agta: anitu, puyang (poyang, pawang, pauang man), huhak (diviner)
  • Bagobo: mabalian[7]
  • Balanguingui: duwarta[8]
  • Banwaon: babaiyon (iyo man an babayeng datu kan tribo)[9]
  • Bikol: balyán, balyán-a, balyana, paraanito, paradiwata, parahinaw, asog (lalaking balyan)
  • Bukidnon: baylan
  • Gaddang: mailang[10]
  • Hanunó'o: balyán, balyán-an
  • Higaonon: baylan[11]
  • Ibaloi: mambunong[12]
  • Igorot: mandadawak, dawak, insupak, mon-lapu, tumunoh, alpogan, mumbaki, manalisig (apprentice)
  • Ilokano: baglan, mangoodan, manilao, mangalag (medyum), mangngagas (herbalist)
  • Isneg: alopogan, dorarakit, anitowan[13]
  • Itneg: mandadawak, alpogan
  • Ibatan: machanitu (medyum), maymay (paraaki), mamalak (diviner)[14]
  • Kankana-ey: manbunong (medyum), mansib-ok (parabulong), mankotom (diviner, also mankutom)
  • Kapampangan: katulunan (catulunan man)
  • Karay-a: ma-aram, mangindaloan (parabulong), soliran (diviner, soli-an man)[15]
  • Lumad: balian, balyan, mabalian
  • Maguindanao: walian (babayeng shaman, paraaki), pendarpa'an (medyum), pedtompan (medium), tabib (healer), pangagamot ([apprentice] healer,ebpamanggamut man), ebpamangalamat (diviner)[16][17]
  • Mamanwa: baylan, binulusan, sarok, tambajon (parabulong, tambalon man)[18]
  • Mandaya: baylan, balyan, baliyan
  • Manobo: beylan, baylanen (baylanon man), manhuhusay (mediator, paratago kan mga tradisyon,tausay man), manukasey (parabulong kontra sa mangkukulam),[19] walian
  • Maranao: walian
  • Palaw'an: beljan
  • Sama-Bajau: balyan, wali jinn, dukun, papagan, pawang, bomoh, kalamat (diviner)[20]
  • Sarangani: magbulungay[9]
  • Subanen: balian, tanguiling
  • Suludnon: banawangon
  • Tagalog: katalonan (katalona, catalona, catalonan man), manganito, sonat, anitera (or anitero), lubus (herbalista), manggagagamot (parabulong), manghuhula (diviner), hilot (paraaki)
  • Talaandig: walian
  • Tausug: mangubat (amagubat man),[21] pagalamat (diviner)[22]
  • Tagbanwa: bawalyan, babaylan
  • T'boli: tao d'mangaw,[23] tao mulung (parabulong)
  • Visayan: babaylan ( babailán, babailana man), baylan ('balyan, balian, baliana, vaylan man), daetan (daytan, daitan man), katooran ( catooran man), mamumuhat, makinaadmanon, diwatera (o diwatero), anitera (o anitero), mananambal (parabulong), himagan (parabulong), siruhano (herbalista), manghuhula (diviner), mananabang (paraaki)
  • Yakan: bahasa

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Leny Strobel
  2. ↑ Alfred McCoy (1982). "Baylan : Animist Religion and Philippine Peasant Ideology". Philippine Quarterly of Culture and Society 10 (3): 141–194. https://www.researchgate.net/publication/310606975_Baylan_Animist_Religion_and_Philippine_Peasant_Ideology. 
  3. ↑ Error sa pag-cite: Imbalidong <ref> tatak; mayong teksto na ipinagtao para sa reperensiya na pinagngaranan na Scott1994
  4. ↑ Error sa pag-cite: Imbalidong <ref> tatak; mayong teksto na ipinagtao para sa reperensiya na pinagngaranan na balian
  5. ↑ Jordan Clark. "Naming the PHILIPPINE SHAMAN: Which Term Should You Use?". The Aswang Project. Archived from the original on 6 July 2018. Retrieved 6 July 2018. 
  6. ↑ Sylvia L. Mayuga (15 November 2012). "Walking between heaven and earth: The babaylan today". GMA News Online. Retrieved 6 July 2018. 
  7. ↑ Frank Charles Laubach (1925). The People of the Philippines, Their Religious Progress and Preparation for Spiritual Leadership in the Far East. George H. Doran Company. 
  8. ↑ Tingting Cojuangco (23 March 2008). "Women, North and South". PhilStar. Retrieved 6 July 2018. 
  9. ↑ 9.0 9.1 Agnes N. Miclat-Cacayan (2005). Babaylan: She Dances in Wholeness (PDF). The Babaylan Symposium. St. Scholastica's College. 
  10. ↑ Godfrey Lambrecht (1960). "Anitu Rites Among the Gaddang". Philippine Studies 8 (3): 584–602. 
  11. ↑ Artchil C. Daug & Ashera Dyan T. Neri (2013). "The Tribal Philosophical Thoughts of the Higaunon of Iligan City, Philippines". Mediterranean Journal of Social Sciences 4 (9): 74–81. doi:10.5901/mjss.2013.v4n9p74. http://www.mcser.org/journal/index.php/mjss/article/viewFile/1047/1077. 
  12. ↑ Error sa pag-cite: Imbalidong <ref> tatak; mayong teksto na ipinagtao para sa reperensiya na pinagngaranan na apostol
  13. ↑ Francisco R. Demetrio (1973). "Philippine Shamanism and Southeast Asian Parallels". Asian Studies 11 (2): 128–154. http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-11-02-1973/demetrio-philippine%20shamanism%20southeast%20asian%20parallels%20.pdf. 
  14. ↑ Philippine Ethnography: Ivatan (PDF). CCP Encyclopedia of Philippine Art. National Library of the Philippines. Archived from the original (PDF) on 2018-11-23. Retrieved 2018-09-20. 
  15. ↑ Error sa pag-cite: Imbalidong <ref> tatak; mayong teksto na ipinagtao para sa reperensiya na pinagngaranan na stummer2017
  16. ↑ Mark S. Williams (1997). "Causality, Power, and Cultural Traits of the Maguindanao". Philippine Sociological Review 45 (1): 34–63. 
  17. ↑ Error sa pag-cite: Imbalidong <ref> tatak; mayong teksto na ipinagtao para sa reperensiya na pinagngaranan na loyre
  18. ↑ Ramel D. Tomaquin (2013). "Indigenous Religion, Institutions and Rituals of the Mamanwas of Caraga Region, Philippines". Asian Journal of Social Sciences, Arts and Humanities (1): 18–36. http://www.multidisciplinaryjournals.com/wp-content/uploads/2013/08/INDIGENOUS-RELIGION-INSTITUTIONS-AND-RITUALS-OF-THE-MAMANWAS-OF-CARAGA-REGION-PHILIPPINES-.pdf. 
  19. ↑ Ramel D. Tomaquin (2013). "The History, World Views, and Socio-Cultural Transition of the Manobolandia". International Journal of Education and Research 1 (12): 1–16. http://www.ijern.com/journal/December-2013/44.pdf. 
  20. ↑ Saidatul Nornis Hj. Mahali (2015). "Mystical Chants in the Bajau Society: A Preliminary Observation on the Changes in the Mindset Towards the Planting Ritual". International Journal of the Malay World and Civilisation 3 (1): 35–43. https://www.researchgate.net/publication/322592593_Dikir_Mistik_dalam_Masyarakat_Bajau_Satu_Pemerhatian_Awal_pada_Perubahan_Minda_Terhadap_Upacara_Penanaman. 
  21. ↑ Jack David Eller (2015). Introducing Anthropology of Religion. Routledge. pp. 68, 69. ISBN 9781317579144. 
  22. ↑ Jean-Paul G. Potet (2013). Arabic and Persian Loanwords in Tagalog. Lulu Press, Inc. p. 322. ISBN 9781291457261. 
  23. ↑ Maria Jezia P. Talavera (2013). The T'boli: Songs, Stories and Society. 

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Balyan-a&oldid=268445"