Elu

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Para sa ibang gamit, Hilingon an Elu (klaripikasyon).
Eḷu
Helu
RehiyonSri Lanka
Panahonnag-uswag pasiring sa Sinhala asin Dhivehi
Indo-Europyano
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-3
GlotologoMayo

An Eḷu, iyo man an Hela o Helu, sarong tataramon na Katahawan na Indo-Aryan o Prakrit kan ikatolong siglo BKE. Ini an ginikanan kan mga tataramon na Sinhala asin Dhivehi.

Sinabi ni R. C. Childers, sa saiyang Talaaldawan kan Royal Asiatic Society, na:

an [Elu] sarong ngaran na kun sain midbid sa suanoy na porma kan Tataramon na Sinhala na kun sain tulos na naako an modernong bernakular kan Ceylon, dangan kung sain an huri, igwang parehas na katakudan na an Ingles sa ngunyan iyo an katakod sa Anglo-Saxon... An pangarang Elu daing iba kundi an Sinhala na haros na nagtrayumpo, na minakapot sa sarong mas gurang na porma, Hĕla o Hĕlu, na nangyayari sa pirang mga suanoy na gino, asin ini giraray para sa mas gurang pa, Sĕla, na nagbabalik satuya sa Pali Sîhala.[1]

An iskolar na Pali na si Thomas William Rhys Davids tinutukdo an Eḷu bilang "an Prakrit kan Ceylon".[2]

An Hela Havula iyo an modernong organisasyon nin literarya kan Sri Lanka na nagtutulod kan paggamit nin mga termino na Eḷu sa mga Sanskritismo. Minatukdo minsan an Eḷu sa modernong Sinhala bilang amisra, Sinhala para sa "daing halo".

An sarong tampok kan Eḷu iyo an kagustuhan kaini para sa mga haraliputon na patanog, pagkawara kan aspirasyon asin an pagbabawas kan mga tambalang katanog na pirming mahihiling sa ibang mga Prakrit na arog kan Pali.

Pagkukumpara kan Eḷu sa Pali asin Sanskrit[baguhon | baguhon an source]

Bilang sarong Prakrit, haraning magkaano-ano an Eḷu sa iba pang mga Prakrit arog kan Pali. Sa totoo sana, sarong dakulaon na proporsyon kan mga tangkay-taga kan Eḷu an pararehas sa porma sa Pali. An mga koneksyon, sakto na midbid na pasil na nabalyo sa Eḷu an mga teknikal na termino gikan sa Pali asin Sanskrit sa paagi kan sarong latag nin nakatoodan na ponolohikal na mga pagbabago nin porma. Nin huli ta sa pagwarak kan mga pagbabagong ini, bako pirming posible na sabihon kung an sarong itinao na kataga kan Eḷu, parte kan gurang na leksikon na Prakrit, o sarong binagong pagsubli gikan sa Sanskrit.

Mga patanog asin mga diptonggo[baguhon | baguhon an source]

  • An Sanskrit na ai asin au parati na namomonoptonggo sa Eḷu na e asin o, susog sa pagkakasambit
Halimbawa: maitrīmet, auṣadhaosada
  • An Sanskrit na avi nagiging Eḷu na e (i.e. aviaie)
Halimbawa: sthavirathera

Pagbabago nin mga tanog[baguhon | baguhon an source]

  • An inisyal na ca sa Sanskrit asin Pali nagiging s o h
Halimbawa: candasanda, handa
  • An P kun dai nahahali nagiging v
Halimbawa: rūparuva, dīpadiva
  • Ang mga sibilante kan Sanskrit na ś, , asin s pigsasaro na arog kan Eḷu na s
Halimbawa: śaraṇasaraṇa, doṣadosa
  • An Sanskrit na kti nagiging ti o vi
Halimbawa: bhaktibätiya, shaktisaviya

Mga tambalan na katanog[baguhon | baguhon an source]

Sa kapinunan kan sarong kataga sarong solong kakatanog an mawawalat

Halimbawa: dharmadahama
Halimbawa: prānapana

Sa katahawan kan sarong kataga dai mayo nin grupo an igwang malagpas sa sarong katanog

Halimbawa: arthaaruta
Halimbawa: dantadata

Lista kan mga kataga na Elu na may mga katambad na Sanskrit asin Pali[baguhon | baguhon an source]

Elu Sanskrit Pali Bikol Sentral
äsa akṣi akkhi mata
adara ādara respeto
aga agra agga katapusan, hepe, prinsipal
ahasa ākāśa ākāsa kalangitan
akosa ākrōśa akkosa insulto, pangsusuya, abuso,
akmana ākramana akkamana atake
aksuma akṣama dai pagpapaagi, kawaran nin pasensya
akura akṣara akkhara letra kan alpabeto
anada ānanda ānanda kaugmahan
aruta artha attha boot sabihon
asuna āsana āsana Tukawan
ata hasta hatta kamot
atuna antra anta bituka
bambu brahma brahma Brahma
bamburā barbara barbaro
bamunā brāhmaṇa babhana Brahman
basa bhāṣā bhāsā tataramon
bima bhūmi bhūmi kadagaan
bubula budbuda bubbula bula
boduna bhōjana bhojana pagkakan
bodu bauddha bauddha Budista
bōsat bōdhisattva bōdhisatta Bodhisattva
dahama, dam dharma dhamma Dharma
data danta danta ngipon
däla jāla jāla Net (aparato)
devola devālaya devālaya templo
diga, digu dīrgha dīgha halaba
diva jihvā jivhā dila
diviya jīvita jīvita buhay
dudana, dujana durjana dujjana maraot, malisyuso, igwang maraot na mawoton
dujanā durjanayā maraot na tawo
dukata duṣkṛta maraot na gibo
dulaba durlabha dullabha bihira
duma dhūma dhūma aso
dupa dhūpa dhūpa insenso
gama grāma gāma baranggay, baryo
gata gātra gatta lawas
gatakura gātrākṣara katanog
kana karṇa kanna talinga
karuvā kāra tawo
keta kṣetra khetta lado
kiḍa krīḍā isport
kila kīlā kīlā isport
kinu kṛṣṇa diklom
kilu kliṣṭa kiliṭṭha ati
kiluTu kliṣṭa kiliṭṭha ati
kiri kṣīra khīra gatas
kumarā kumāraka kumāra aking lalaki, prinsipe
kumari kumāri kumāri aking babaye, prinsesa
kuriru krūra kurūra malupit
laka laṅkā lanka Sri Lanka
lassana lakṣaṇa lakkhana magayunon
lova lōka lōka kinaban
maga mārga magga agi, paagi
magula maṅgala maṅgala kasal
matura mantra manta inkantasyon
mäda madhyama, madhya majjha tahaw
miturā mitra mitta katood
mugalan moggallana mogallana
mudu mṛdu mudu lumoy
muwa mukha mukha nguso, bunganga
mädura mandira mandira palasyo
mula mūla mūla ginikanan, pinaghalian
näba nābhi nābhi pusod
näva naukā nāvā barko
nētra netta mata
nidana nidhāna nidhāna kayamanan
nimala nirmala nimmala puro
nipana niṣpanna produksyon
nivana nirvāṇa nibbana Nirvana
nuvara nagara nagara syudad
pabala prabala pabala makapangyarihan
pamana pramāna pamāna halaga
parapura paramparā henerasyon
pänaya praśna panha problema, hapot
pava pāpa pāpa kasalan
pavasa pipāsa pipāsam pagkapaha
parana purāṇa purāna gurang
parusa paruṣa pharusa malupit
pasana prasanna pasanna kalugud-lugod, kaaya-aya
pāsala pāṭhaśālā pāṭasālā paadalan, eskwelahan
pavaruna prakaraṇa Kasuratan na manongod sa gayo't gayong kaaraman
pätuma prārthanā mawot, laom
pedesa pradēśa nasyon
pema prēma pema pagkamoot
piduma pūjā pūjā limos
pina punya punya merito
pokuna puṣkariṇī pokkhariṇī lawa, dagat-dagatan
poson pūrva-śravaṇa pubba-savana (ngaran kan sarong bulan)
pota pustaka pottaka libro
pun pūra, pūrṇa punna pano
pupa puṣpa puppha burak
putā putra putta aking lalaki
puva pūrva pubba dating, bago
puvata pravṛtti pavatti barita
rada rājan rājā hadi, rajah
rakusā rākṣasa rakkhasa demonyo
ratu, rat raktaka ratta pula
räsa raśmi rasmi sirang
räya rātri ratti banggu
ruka vṛkṣa rukkha puno, poon
ruva rūpa rūpa korte, porma
sangamit sanghamitra sangamitta
sanda candra canda bulan
sämuni śākyamuni sakyamuni
sena sena suldados
sidura chidr chidda labot, agwat, espasyo
sirura śarīra sarīra Lawas
soyurā, sohowurā sahōdara sodariya tugang na lalaki
sonduru sundara sundara magayunon
supina svapna supina pangiturogan
supun sampūrṇa sampunna Kompleto, natapos, nahaman
teda teja kadakilaan
tavasā tāpasa ermitanyo
tisula triśūla Trishula (tridente)
utura uttara uttarā amihanan
väkiya vākya Sentensya
vesak vaiṣākha Visakha Vesak
veses viśeṣa visesa espesyal
viyarana vyākarana gramar
yakā yakṣa yakkha yaksha
yatura yantra yanta makina
yiva jīva jīva buhay

Mga gunuan[baguhon | baguhon an source]

  1. Henry Yule; A. C. Burnell; William Crooke (2006), A glossary of colloquial Anglo-Indian words and phrases, Asian Educational Services, p. 344, ISBN 0-7007-0321-7 
  2. Rhys Davids, Thomas William (2007). Buddhist India. T. W. Press. ISBN 978-1406756326. 

Hilingon man[baguhon | baguhon an source]

Plantilya:Suanoy asin Katahawan na Indo-Aryan