Elu
- Para sa ibang gamit, Hilingon an Elu (klaripikasyon).
Eḷu | |
---|---|
Helu | |
Rehiyon | Sri Lanka |
Panahon | nag-uswag pasiring sa Sinhala asin Dhivehi |
Indo-Europyano
| |
Mga kodigo nin tataramon | |
ISO 639-3 | – |
Glotologo | Mayo |
An Eḷu, iyo man an Hela o Helu, sarong tataramon na Katahawan na Indo-Aryan o Prakrit kan ikatolong siglo BKE. Ini an ginikanan kan mga tataramon na Sinhala asin Dhivehi.
Sinabi ni R. C. Childers, sa saiyang Talaaldawan kan Royal Asiatic Society, na:
an [Elu] sarong ngaran na kun sain midbid sa suanoy na porma kan Tataramon na Sinhala na kun sain tulos na naako an modernong bernakular kan Ceylon, dangan kung sain an huri, igwang parehas na katakudan na an Ingles sa ngunyan iyo an katakod sa Anglo-Saxon... An pangarang Elu daing iba kundi an Sinhala na haros na nagtrayumpo, na minakapot sa sarong mas gurang na porma, Hĕla o Hĕlu, na nangyayari sa pirang mga suanoy na gino, asin ini giraray para sa mas gurang pa, Sĕla, na nagbabalik satuya sa Pali Sîhala.[1]
An iskolar na Pali na si Thomas William Rhys Davids tinutukdo an Eḷu bilang "an Prakrit kan Ceylon".[2]
An Hela Havula iyo an modernong organisasyon nin literarya kan Sri Lanka na nagtutulod kan paggamit nin mga termino na Eḷu sa mga Sanskritismo. Minatukdo minsan an Eḷu sa modernong Sinhala bilang amisra, Sinhala para sa "daing halo".
An sarong tampok kan Eḷu iyo an kagustuhan kaini para sa mga haraliputon na patanog, pagkawara kan aspirasyon asin an pagbabawas kan mga tambalang katanog na pirming mahihiling sa ibang mga Prakrit na arog kan Pali.
Pagkukumpara kan Eḷu sa Pali asin Sanskrit
[baguhon | baguhon an source]Bilang sarong Prakrit, haraning magkaano-ano an Eḷu sa iba pang mga Prakrit arog kan Pali. Sa totoo sana, sarong dakulaon na proporsyon kan mga tangkay-taga kan Eḷu an pararehas sa porma sa Pali. An mga koneksyon, sakto na midbid na pasil na nabalyo sa Eḷu an mga teknikal na termino gikan sa Pali asin Sanskrit sa paagi kan sarong latag nin nakatoodan na ponolohikal na mga pagbabago nin porma. Nin huli ta sa pagwarak kan mga pagbabagong ini, bako pirming posible na sabihon kung an sarong itinao na kataga kan Eḷu, parte kan gurang na leksikon na Prakrit, o sarong binagong pagsubli gikan sa Sanskrit.
Mga patanog asin mga diptonggo
[baguhon | baguhon an source]- An Sanskrit na ai asin au parati na namomonoptonggo sa Eḷu na e asin o, susog sa pagkakasambit
- Halimbawa: maitrī → met, auṣadha → osada
- An Sanskrit na avi nagiging Eḷu na e (i.e. avi → ai → e)
- Halimbawa: sthavira → thera
Pagbabago nin mga tanog
[baguhon | baguhon an source]- An inisyal na ca sa Sanskrit asin Pali nagiging s o h
- Halimbawa: canda → sanda, handa
- An P kun dai nahahali nagiging v
- Halimbawa: rūpa → ruva, dīpa → diva
- Ang mga sibilante kan Sanskrit na ś, ṣ, asin s pigsasaro na arog kan Eḷu na s
- Halimbawa: śaraṇa → saraṇa, doṣa → dosa
- An Sanskrit na kti nagiging ti o vi
- Halimbawa: bhakti → bätiya, shakti → saviya
Mga tambalan na katanog
[baguhon | baguhon an source]Sa kapinunan kan sarong kataga sarong solong kakatanog an mawawalat
- Halimbawa: dharma → dahama
- Halimbawa: prāna → pana
Sa katahawan kan sarong kataga dai mayo nin grupo an igwang malagpas sa sarong katanog
- Halimbawa: artha → aruta
- Halimbawa: danta → data
Lista kan mga kataga na Elu na may mga katambad na Sanskrit asin Pali
[baguhon | baguhon an source]Elu | Sanskrit | Pali | Bikol Sentral |
---|---|---|---|
äsa | akṣi | akkhi | mata |
adara | ādara | respeto | |
aga | agra | agga | katapusan, hepe, prinsipal |
ahasa | ākāśa | ākāsa | kalangitan |
akosa | ākrōśa | akkosa | insulto, pangsusuya, abuso, |
akmana | ākramana | akkamana | atake |
aksuma | akṣama | dai pagpapaagi, kawaran nin pasensya | |
akura | akṣara | akkhara | letra kan alpabeto |
anada | ānanda | ānanda | kaugmahan |
aruta | artha | attha | boot sabihon |
asuna | āsana | āsana | Tukawan |
ata | hasta | hatta | kamot |
atuna | antra | anta | bituka |
bambu | brahma | brahma | Brahma |
bamburā | barbara | barbaro | |
bamunā | brāhmaṇa | babhana | Brahman |
basa | bhāṣā | bhāsā | tataramon |
bima | bhūmi | bhūmi | kadagaan |
bubula | budbuda | bubbula | bula |
boduna | bhōjana | bhojana | pagkakan |
bodu | bauddha | bauddha | Budista |
bōsat | bōdhisattva | bōdhisatta | Bodhisattva |
dahama, dam | dharma | dhamma | Dharma |
data | danta | danta | ngipon |
däla | jāla | jāla | Net (aparato) |
devola | devālaya | devālaya | templo |
diga, digu | dīrgha | dīgha | halaba |
diva | jihvā | jivhā | dila |
diviya | jīvita | jīvita | buhay |
dudana, dujana | durjana | dujjana | maraot, malisyuso, igwang maraot na mawoton |
dujanā | durjanayā | maraot na tawo | |
dukata | duṣkṛta | maraot na gibo | |
dulaba | durlabha | dullabha | bihira |
duma | dhūma | dhūma | aso |
dupa | dhūpa | dhūpa | insenso |
gama | grāma | gāma | baranggay, baryo |
gata | gātra | gatta | lawas |
gatakura | gātrākṣara | katanog | |
kana | karṇa | kanna | talinga |
karuvā | kāra | tawo | |
keta | kṣetra | khetta | lado |
kiḍa | krīḍā | isport | |
kila | kīlā | kīlā | isport |
kinu | kṛṣṇa | diklom | |
kilu | kliṣṭa | kiliṭṭha | ati |
kiluTu | kliṣṭa | kiliṭṭha | ati |
kiri | kṣīra | khīra | gatas |
kumarā | kumāraka | kumāra | aking lalaki, prinsipe |
kumari | kumāri | kumāri | aking babaye, prinsesa |
kuriru | krūra | kurūra | malupit |
laka | laṅkā | lanka | Sri Lanka |
lassana | lakṣaṇa | lakkhana | magayunon |
lova | lōka | lōka | kinaban |
maga | mārga | magga | agi, paagi |
magula | maṅgala | maṅgala | kasal |
matura | mantra | manta | inkantasyon |
mäda | madhyama, madhya | majjha | tahaw |
miturā | mitra | mitta | katood |
mugalan | moggallana | mogallana | |
mudu | mṛdu | mudu | lumoy |
muwa | mukha | mukha | nguso, bunganga |
mädura | mandira | mandira | palasyo |
mula | mūla | mūla | ginikanan, pinaghalian |
näba | nābhi | nābhi | pusod |
näva | naukā | nāvā | barko |
nētra | netta | mata | |
nidana | nidhāna | nidhāna | kayamanan |
nimala | nirmala | nimmala | puro |
nipana | niṣpanna | produksyon | |
nivana | nirvāṇa | nibbana | Nirvana |
nuvara | nagara | nagara | syudad |
pabala | prabala | pabala | makapangyarihan |
pamana | pramāna | pamāna | halaga |
parapura | paramparā | henerasyon | |
pänaya | praśna | panha | problema, hapot |
pava | pāpa | pāpa | kasalan |
pavasa | pipāsa | pipāsam | pagkapaha |
parana | purāṇa | purāna | gurang |
parusa | paruṣa | pharusa | malupit |
pasana | prasanna | pasanna | kalugud-lugod, kaaya-aya |
pāsala | pāṭhaśālā | pāṭasālā | paadalan, eskwelahan |
pavaruna | prakaraṇa | Kasuratan na manongod sa gayo't gayong kaaraman | |
pätuma | prārthanā | mawot, laom | |
pedesa | pradēśa | nasyon | |
pema | prēma | pema | pagkamoot |
piduma | pūjā | pūjā | limos |
pina | punya | punya | merito |
pokuna | puṣkariṇī | pokkhariṇī | lawa, dagat-dagatan |
poson | pūrva-śravaṇa | pubba-savana | (ngaran kan sarong bulan) |
pota | pustaka | pottaka | libro |
pun | pūra, pūrṇa | punna | pano |
pupa | puṣpa | puppha | burak |
putā | putra | putta | aking lalaki |
puva | pūrva | pubba | dating, bago |
puvata | pravṛtti | pavatti | barita |
rada | rājan | rājā | hadi, rajah |
rakusā | rākṣasa | rakkhasa | demonyo |
ratu, rat | raktaka | ratta | pula |
räsa | raśmi | rasmi | sirang |
räya | rātri | ratti | banggu |
ruka | vṛkṣa | rukkha | puno, poon |
ruva | rūpa | rūpa | korte, porma |
sangamit | sanghamitra | sangamitta | |
sanda | candra | canda | bulan |
sämuni | śākyamuni | sakyamuni | |
sena | sena | suldados | |
sidura | chidr | chidda | labot, agwat, espasyo |
sirura | śarīra | sarīra | Lawas |
soyurā, sohowurā | sahōdara | sodariya | tugang na lalaki |
sonduru | sundara | sundara | magayunon |
supina | svapna | supina | pangiturogan |
supun | sampūrṇa | sampunna | Kompleto, natapos, nahaman |
teda | teja | kadakilaan | |
tavasā | tāpasa | ermitanyo | |
tisula | triśūla | Trishula (tridente) | |
utura | uttara | uttarā | amihanan |
väkiya | vākya | Sentensya | |
vesak | vaiṣākha | Visakha | Vesak |
veses | viśeṣa | visesa | espesyal |
viyarana | vyākarana | gramar | |
yakā | yakṣa | yakkha | yaksha |
yatura | yantra | yanta | makina |
yiva | jīva | jīva | buhay |
Mga gunuan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Henry Yule; A. C. Burnell; William Crooke (2006), A glossary of colloquial Anglo-Indian words and phrases, Asian Educational Services, p. 344, ISBN 0-7007-0321-7
- ↑ Rhys Davids, Thomas William (2007). Buddhist India. T. W. Press. ISBN 978-1406756326.
Hilingon man
[baguhon | baguhon an source]- Languages without family color codes
- Mga tataramon na mayo nin kodigo nin Glotologo
- Mga artikulo nin tataramon na igwang dai maaraman na petsa nin pagkapuho
- Southern Indo-Aryan languages
- Tataramon na Sinhala
- Mga tataramon kan Sri Lanka
- Mga tataramon na bPrakrit
- Mga pinatotoohan na tataramon na gikan sa ikatolong siglo BK