Felix Plazo

Si Felix Plazo

Diorama kan rebolusyon sa Nueva Caceres sa Museo Historico de Universidad de Sta. Isabel

Memorial marker para ki Felix Plazo

Si Felix Plazo (1868 - 1928) sarong kabo sa Gwardya Sibil kan panahon nin Kastila. Siya naimbwelto sa pag-alsa laban sa mga mananakop na Kastila igdi sa Nueva Caceres (ngonyan ciudad nin Naga na). Kasaro niya si Elias Angeles sa pagplano kun pano matataraka' ninda an mga Kastila sa momentong nag'alsa sinda kairiba an kapwa mga gwardya sibil.

Sinasabi ni Jacinto Ursua sa saiyang hayokong na obra (Halipot na Agi-agi kan Buhay ni Elias P. Angeles asin Felix Plazo, p. 21) na pignombrahan siyang gobernador kan Katanduanes kan mga Amerikano. Alagad garo daing katibayan ini ta kan panahon na idto an Katanduanes bako pang probinsya asin nasasakop pa kan probinsyang Albay. Nasuway sana ini asin nagin sarong independienteng probinsya kan taon 1945. An totoo nanggad susog sa rekord, an mga Amerikano pignombrahan siyang juez de paz kan Tigaon kan 1908.

Pamilya niya

Siya namundag sa Tigaon, Camarines Sur asin naagom niya iyo si Matea Boneo. An aki ninda saro-saro mansana, si Valentina. Nagadan siya kan 1928 huli sa sarong laygay na helang diyan sa barrio kan Moriones, Ocampo, Camarines Sur. Sinasabi ni Ursua na kan nagadan siya, ihinotad siya duman sa Tigaon, Camarines Sur asin piglamayan nin sampolong (10) aldaw. Kan ilinubong, gabos na gamit niya sa pagkabuhay militar i-iniba sa paglubong. Makangalas daa ta kan kinalot an saiyang lolobngan pakalihis limang taon ta kukuon an restos, dai pa lamang kalapaan, asin matagas pa ngani an kublit. Pinagmarhay na lang na isulit giraray an bangkay sa kinotkotan. Ini gabos isinaysay ni Gng. Soledad Offemaria, an mako-ina' ni Plazo.

Inadalan

Sinasabing nag-adal siya enot sa eskwela publika asin pagkatapos nag-apat na taon siyang adal sa Seminario Conciliar de Nueva Caceres. Kun anong kurso kinua dai pa malinaw. Alagad masabi husto an inadalan niya mala ta kinua siya kan Kapitan kan Gwardya Sibil na magin empleyado sa opisina komo sarong escribiente. Pagka pirang taon, ginibo siyang Kabo sa Gwardya Sibil. Nagin man siya ngani na alcaide (warden) kan preso.

Pagtumang sa Kastila

Kan 18 kan Septyembre 1898, siyang gayo an kasurog ni Elias Angeles sa pagsonson asin pag'agyat sa mga kairibang Gwardya Sibil na magtumang asin lumaban na sa Kastila. Ini nangyari orog na ta sobra nang kahandalan kan mga Gwardya Sibil huli ta nahiling ninda kun pano ginaradan si mga Pilipinong Gwardya Sibil sa Daet, asin duman nakadamay pa an ginatos na Pilipino.

Si mga lideres kan mga Katipunero, na nagka lima idto, an pinurugotan duman mismo sa harong kan negosyanteng Kastilang si Florencio Arana, kun saen duman nag-ili si mga Kastila kan linusob an Daet kan grupo ni Ildefonso Moreno na mayong ibang darang armas kundi anas sana mga sundang.

Nangyari an paglusob kan Marso, 1898 asin huli ta dakulon si naglusob, nagtiripon an mga Kastila sa harong ni Arana. Si Ildefonso Moreno nataon yaon man duman sa harong ta bayaw niyang gayo si F. Arana, asin huna niya, ta enot nang kinaulay na hilom, nakasabot na an 15 Gwardya Sibil na Pilipino na makampi saiya sa kritikal na momento na nagdangadang na an mga kag-lusob. An dai niya aram si D. Juan Pimentel, na yaon man duman sa harong nin F. Arana ipigtsu-tsu na siya sa mga Kastila kan saiyang planong mag'alsa na ini ngani inalok niya enot pa na makibali sainda.

Alagad, dai nangyari an siring huli ta tarakot man ta nagbabantay man sa likod ninda an mga armadong Kastila. Nagduwang aldaw pa kaidto uminabot na logod an boque de vapor na Serantes lunad an grupong Gwardya Sibil haleng Nueva Caceres. Iyo ini an namamayohan ni Kap. Francisco Andrew asin bakong harayo na kaiba igdi sa grupo sinda Angeles asin Plazo. Gabos-gabos 25 sinda. Dai naka-asba an mga Katipunero ta mas superior an darang armas kan mga Gwardya Sibil. Mala an nangyari, nasodo sinda, nagkadarakop an dakul asin ginaradan. Si Moreno asin apat kan mga lideres niya, pinurogotan.

Iyo ini an makagiram-giram na nasaksihan kan mga Gwardya Sibil na sobol haleng Caceres duman sa Daet, mala ta pagpule, sinda riworok nang maray an isip.

Siring man an mga Kastila naggagayak nang magharale sa Nueva Cacxeres ta tarakot na. An ribok sa Daet asin an makahandal na bareta na nagdadangadang na an hokbo ni Hen. Vicente Lukban haleng Tayabas nagtolod na sainda na magdakit sa Iloilo, na iyo an pigplano kan mga Kastila na gibohon bagong kabesera kun mahulog an Manila sa kamot kan mga Amerikano ta kan taon na idto, nagdeklara nang giyera an mga Amerikano sa Espanya.

Alagad, sa paggayak ninda, naisip na bawian hamo (armas) an mga Pilipinong Gwardya Sibil sa takot na ini makaisip pang mag-alsa. Naglakop na logod an huringhuding sa Nueva Caceres na sinda gagaradanon kan mga Kastila o ihuhulog sa dagat sa pag-iba ninda pa-Iloilo. Sa Angeles asin Plazo iyo na an nagplano kun ano an gigibohon basta may oportunidad na patas an sitwasyon ta naisip ninda delikado na an saindang kamugtakan.

Mapiyesta kaidto kan binawean mga riple sinda, alagad, ibinalik kan otoridad ta dakulon nang tawo nagroroso' igdi sa Caceres huli ta piyestang gayong Penafrancia. Naisip ibalik an mga armas sa Gwardya Sibil. Duman an mga Kastila napasalang gayo. Sabi ngani kaiyan sa osipon ni Ursua, " Marhay an pag-ingat na halean hamo an kaiwal, sarong kamangmangan kon ibalik oli."

Momentong ibinalik an mga armas sainda, an Gwardya Sibil, kan bangging 18 Septyembre, 1898 nagbongkaras na, binadil si Kapitan Francisco Andrew kadamay an agom asin an duwang aking babae.. Tapos an nagdaralagan na maagap kuta na apat na boluntaryong Kastila, sainda man binaradil asin duwa lang nakaligtas. Pinaluwas ninda an mga preso asin inarmasan. Sunod sunod na an pan-atake ninda sa mga estasyon kan mga armadong kastila arog kan sa Tabuco.

Huli sa pwersa ninda, nagdurulag an mga Kastila asin nag-ili sa kumbento kan simbahan nin San Francisco. Duman natipon an mga Kastilang maykatongdan, mga opisyales asin mga pamilya ninda. Mala ta labing apat na gatos sinda, walong polo an mga lalaki kaini.

Pagkaaga kaidto petsa 19 kan Septyembre, nalilikosan na kan mga rebelde an mga Kastila sa kumbento, dai makaluwas. Nag-ngata' pa kutang lumaban alagad dinaguso sinda, pira naman an natigpo' sainda kan mga rebelde. Sa pakahiling ni Gob. Vicente Zaidin na dakul sana an magagadan, asin mayo man lamang gilagila na may makaka'ayuda sainda, nagdesisyon nang sumuko.

Pagtogdas kan probisyonal na gobyerno

Monumento ki Felix Plazo sa Tigaon

Pinagmarhay na Elias Angeles na itindog an bagong gobyerno probinsyal. Ini an mga opisyales na napili

• Elias Angeles - Gobernador Politico-Militar
• Felix Plazo - - Comandante kan Gwardya Sibil
• Natalio Canuto - Hokom kan Lalawigan
• Santiago Valenciano - Administrador Kan Hasienda Publiko, Tesorero
• Mariano Sierra - Kasanggawad Kan Hunta Probinsyal
• Jose Crisol - Poon kan Sanidad Militar

Si Faustino Sta. Ana an nagin Presidente kan Nueva Caceres asin si Marciano Mella an tesorero. Alagad, dai lang naghaloy an pagkapot ni Angeles kan gobyerno ta uminabot na si Hen. Vicente Lukban kan Nobyembre 1898 asin ginibo na sanang major sa Reserve, sarong bagay na ipigmundo kan mga taga-Naga ta imbes balosan nin toltol sa ginibo na pagpatalsik sa mga Kastila, arog pa logod kaiyan an trato.

Pagsakop kan mga nagsakyadang Amerikano

Nagpoon maglaog an mga Amerikano igdi sa Bicol duman sa Sola' kan Sorsogon kan Enero 20, 1900 asin kan Pebrero 20, sarong flotilla kan mga Amerikano luminaog man sa Sola' kan San Miguel asin sa tolong lugar kan Camarines sur, sa pampang kan Calabanga, Barcelonita asin Cabusao nagdoong an pwersa armada kan mga Amerikano, na iyo an brigada kan 407th Regiment na pinamayohan ni Hen. John Bates.

Masabi pa, nasakop an Nueva Caceres asin bilog kan Camarines Sur asin huli ta si kadakulan kan mga soldados sa hokbo ni Lukban pinabalik sa Norte, nawalat sa mga taga-Camarines Sur an pagbilog nin pwersa sa paglaban sa mga Amerikano. Si Ludovico Arejola an naglapigot na gayo na makabilog nin siring na pwersa. Si Felixs Plazo yaon igdi luminaog asin nagbali. Siya sarong tenyente koronel igdi asin kaayon sa Brigada Arejola.

Kan matoninong na an Bicol

Si Felix Plazo huli sa saiyang halangkaw na kakayahan asin adal ginibong juez de paz kan Tigaon, Camarines Sur kan mga Amerikano kan Enero 14, 1908. Sinanlean niya si Jose N. Clemente.

Kan taon 1920, si PLazo nagdalagan para alkalde kan Tigaon alagad nadaog siya kan saiyang kalaban na si Severo Cea. Nagadan si Plazo sa helang na tuberkolosis sa edad na 60 kan taon 1928..

Pag-onra ki Felix Plazo

An syudad kan Naga, sa pagbisto sa saiyang naginibohan, pinagngaranan an bago kaidtong nahaman na tinampo pasiring sa LCC (Superland Mall kaidto, iba an may sadiri) diyan sa Sabang Interior, na dati simple sanang inapod na LIROMA, na kalye Felix Plazo na.

An munisipyo kan Tigaon man, sa pwwersa kan Akta Republika Nu. 6689, petsado Peb. 10, 1989, sinanglean an pangaran kan eskwelahan na Tigaon North Central Elementary School. Pigngaranan nang Felix Plazo Memorial Elementary School sa pagromdom kan saiyang kahamanan. Siring man, sarong monumento ni Plazo an itinindog kan mga taga-Tigaon sa natad kan eskwelahan na ini kan Hunyo 11, 1998 sa mapadangat na pagromdom saiya.

An arkong sementado palaog sa banwaan nin Tigaon na nagtatanda kan kasagkoran kaini pigngaranan man na "Felix Plazo Memorial Marker" sa maogmang pag'onra asin pagromdom saiya.

Basaha man

• An Pagsuko kan mga Kastila sa mga Rebeldeng Gwardya Sibil
• Elias Angeles

Mga panluwas na takod

• Pagtogdas kan Felix Plazo Memorial Elementary School [1] Binuksan Nov. 13, 2008
• Monumento ki Felix Plazo [2]

Ginonoan

• Halipot na Agi-agi kan Buhay ni Elias Angeles asin Felix Plazo. Sinurat ni Jacinto A. Ursua. Lungsod nin Naga. 1958 Cecilio Press. 24 p.
• Bikol Maharlika. Jose Calleja Reyes. JMC Press, Inc. 1992. 525 p.
• Mga Pagkagiromdom ninsi Aldaw na Tigdorolagan Digdi sa Naga. Casimiro F. Perfecto. Sanghiran Nin Bikol. Taon 1. Dec. 1927.Bilang 6, p. 13
• Naga: The Birth and Rebirth of a City. Danilo M. Gerona. Pinublikar kan Local Government Unit kan Naga. 2003. 178 p.
• An retrato kan rogbâ nang Simbahan nin San Francisco sinapi sa magasin na An Bicolnon, Dec. 1960, p. 12.