An Pagsuko kan mga Kastila sa mga Rebeldeng Gwardya Sibil sa Nueva Caceres

An Pagsuko kan mga Kastila sa mga Rebeldeng Gwardya Sibil sa Nueva Caceres kan Septyembre 19, 1898 iyo an aldaw na nabirik an kamugtakan pulitikal sa Ambos Camarines, Filipinas.

Kan aldaw na idto, mayong maginibo an mga pwersang Kastila kundi magsuko sa mga rebeldeng nag-aabang sainda sa palibot kan kumbento nin Simbahan nin San Francisco kun sain sinda nagpaili. Kun dai sinda magluwas, magugutom sinda sa laog. Kun makipagbokbokan sinda, kulang an armas ninda ta naagaw na an kadakulan kani duman sa kwartel.

Napalaman sa dokumento

An mga Kastila, maski halangkaw an paabaw’abaw, nagdesisyon na magsuko na. Pirang pabalikbalikan na mga surat an nag-agi sa pag-ultan kan mga rebelde asin mga Kastila. Katapostaposi, sarong dokumento an pigpirirmahan kan duwang lado sa eskwelahan kan Universidad de Sta. Isabel, kun saen haros nakikimaherak an mga Kastila na (ngaya) matoninong na sanang mag’orolay asin ontokon na an pagpabulos nin dugo. Bago kan aldaw na ini, kan napaluwas na Plazo an mga preso, ta siya an alcayde (warden) kaito, makangirhat an mga nagsunod na pangyayari. Dakul pa an nagkagaradan na mga Kastila asin sinasabi ngane na magkapirang mga daragang Espanyol na garadanan na an "pigrulupigan" kan mga preso.

Sa pagsuko kan mga Kastila, nag'oyon sindang i-entrega an gabos na saray nindang mga armas, asin ilito sa mga rebelde an gabos na pirak, rekord asin mga papeles kan gobyerno espanyol. Sa ibong na lado, nagtaong garantiya an mga rebelde na mayo nang hihiroon asin kukulgan na Espanyol asin libre sindang magluwas sa Nueva Caceres sa kun saen nindang boot magpaduman.

An mga kagpirma sa dokumento

Sa dokumento, malinaw na sampulo(10) katawo an nagpirma, kaiba na diyan si Deogracias Buenaventura, sarong maestrong taga-Nueva Caceres asin iyo posible an kaggibo kan dokumento.

An siyam pang nagpirirma:

• Si Elias Angeles sarong kabo sa Gwardya Sibil, nagtitindog bilang iyo na an Gobernador kan Camarines asin komandante na sa Hokbong Filipino;
• Si J.M. Campos, Espanyol asin aki ni Heneral Martinez Campos, sekretaryo sa Gobernador Sibil na si Vicente Zaidin kan Ambos Camarines;
• Si Ramon Lopez, sarong doktor na Espanyol sa Nueva Caceres;
• Si Felix Plazo, sarong kabo sa Gwardya Sibil, asin kapitan na sa Hokbong Filipino;
• Si Jose Anson, sarong Kastila man na nagrepresentar para ki Gob. Vicente Zaidin, alagad maski nagpirma dai nasambitan kan Amerikanong nagpabiristo kan mga kagpirirma sa ultimong dahon kan dokumento; an ultimong dahon na ini bako man integral na kabtang kan dokumentong pinirmahan;
• Si Doroteo Mayores, sarong kabo sa Gwardya Sibil asin nagin nang tenyente sa Hokbong Filipino;
• Si Crispulo Pimentel, sarong operador sa telegrafo, asin kapitan na sa Hokbong Filipino, alagad sinasabi sa dokumento na siya inaresto kan Enero, 1900 ta espiya daa kan Amerikano asin kan Hulyo 20 sa taon na ini, nabadil gadan sa aktong nagdudulag;
• Si Raymundo Segobia, sarong kaapil sa Gwardya Sibil asin tenyente na sa Hokbong Filipino;
• Si Saturnino Mercado, sarong kaapil sa gwardya sibil.

Sa dokumento, maririsa na tolo mansana an nagpirmang Espanyol, sarong doktor, sarong aki nin sarong heneral asin saro pang Kastila. Anas sinda hayag na mayong opisyal na katongdan sa gobyerno kolonyal. Mismo an gobernador sibil na si Vicente Zaidin dai man nagnosnos kan saiyang pirma. Garo naluwas mayo man talagang tunay na kabagsikan an dokumento ta dai man nagpirirma an dapat na magpirma bilang iyo an mga tunay na may kapot kan poder sa gobyerno dawa totoo sa dokumento sinasabing pig-autorisar ni Gob. Zaidin si Jose Anson asin si Ramon Lopez na iyo an maki-atubang sa mga rebelde. Sa ibong kaini, anom na gayong Filipinong soldados an nagpirma sa dokumento.

Hanggan sa ultimong momento, napahiling kan mga dating kagsakop na sinda mas tuso pa. Aroganteng pinanindogan ninda na sinda dai pwede magtiklop sa atubangan kan mga dating sakop nindang mga Indyo.

An dokumento na orihinal sa surat-kamot sana. Ini binusisi' ni Dr.Luis C. Dery na makaag sa pormang makinilyado asin ipinadara ki Mrs. Leonor Dy-Liacco na an huri man ilinakip sa librong "Sarung Dolot Sa Satuyang Ina" kun saen siya an editor. Si Dr. Dery sa dakulang hanot-ginhawa, saiyang nakotkot an dokumento sa Amerika, sa Library of Congress kan Washington DC.

Masabi pa, uya an surat ni Luis Dery ki Dy-Liacco kan Mayo 31, 1995:

“Inot tabi an pag-besa ko sa mahal mong mañga kamot y pag-hagad que dispensa ta medio na-hodian an sacong pag-responder sa sa-imo manoñgod kan pig-olayan ta kan kami i-yaon kan Abril na kun sa-in baga nañgako ako sa-imo na pada-darhan ta ka que copia kan dolumento (sic) manoñgod sa pag-suko kan fuerza kan mga Kastila sa Nueva Caceres kan tiempo de Revolucion. Ani-on po an pag-otob ko kan nasabing promesa ko.

Kalakip kaining surat na ini an transcription kan nasabing dokumento patin-na an xeroxed copy ha-le sa original na pinadara sakuya kan Library of Congress, Washington D.C. U.S.A. Kun i-o-opod tabi nindo ining materyales na ini sa simong libro na pinahiling mo sa sakuya, tabi man i-acknowledge na gui-kan sa nasabing Library of Congress an nasabi nang dokumento.” '

Alagad, an kopyang xerox kan orihinal na manuskrito na posible hale mansana ki Dr. Dery nasaray man ni Dr.Maria Lilia Realubit asin yaon parte kan Realubit Bikoliana Collection sa Filipiniana Section kan U.P. Library, Unibersidad kan Filipinas.

An dokumentong nakasurat sa Espanyol

Ini an makinilyadong bersyon ni Dr. Dery kan manuskritong nasambit:

Folio 1-

En Nueva Caceres y Casa Colegio de Sta. Isabel a diez y nueve de Septiembre de mil ochocientos noventa y ocho, se han constar por medio de la presenta Acta, a las diez de la manana proximamente de dicho dia , se recibio una carta suscrita por Don Jose Anson dirigida a Don Elias Angeles en nombre y representacion del Gobernador y colonia Espanola en la que rugaba a dicho Senor Angeles manifestara sus deseos respecto asu actitud en aquellos momentos, diciendole que tanto el Senor Gobernador como el resto de las Espanoles, estaban resueltos a hacer toda clase de comisiones dentro del derecho de gentes; cuya carta fue contestada por el Senor Angeles diciendo que de acuerdo con los Jefes y companeros de el que si entregaban buenamente las armas todos los senores; la cuestion se areglaria sin dano alguno.

Folio 2

Para nadie, guardando como el debido las consideraciones convenientes. Dicho carta fue contestada por el Senor Anson en nombre y representacion de los espanoles Senores y en la que decia haber recibido la anterior co n sumo agrado cunfiando en su palabra de honor, garantisandoles en los mismos terminos las condiciones que bervalmente faltaran. Al efecto, pedian hora y sitio para parlamentar y establecer las bases de un arreglo amistoso ( y para que darte) que para darle mayor garantia si le parciva llevara ala entrevista una relacion de las personas a las cuales se les haria entrega de los cargos. Decia tambien que como los espresados Senores no deseaban mas que marcharse no tenian incoveniente en entregar todas las armas en la forma y sitio que se conveniera en la conferencia. Anadir asi mismo que el Senor Gobernador daba su palabra de honor de cumplir los prestados y en nombre suyo y.

Folio 3

De todos las rogaba no derramara mas sangre que a nada conducia esperando aciones pronta y satisfactoria contestacion. Como consecuencia del anterior, se cito a parlamento para las dos de la tarde en el Colegio de Ninas, a cuya hora se presentaron a parlamentar los Senores Don Jose Anson y Don Ramon Lopez comisionados en debida forma por el Senor Governador los espresados parlamentarios, se presentaron ante la Junta revolucionaria constituida en session presidida por Don Angeles. El Senor Lopez hizo uso de la palabra manifestando que todos los Senores estaban dispuestos a hacer entrega de las armas y municiones con la condicion de que fueran respetadas sus vidas, haciendas y se les auxiliara para abandoner el territorio. Rogando en nombre de la humanidad no se dermara mas sangre. Los Senores de la Junta despues de una ligera deliberacion, aceptaron en todos sus.

Folio 4

Partes las proposiciones hechas por el Senor Lopez, procediendo ala entrega inmediata de las armas, no pudiendo hacerlo del total por lo abanzado de anochecer de este dia treinta y un fuciles haciendolo del total con todas las municiones a las ocho de la manana del dia veinte. Con lo cual se dio por terminado el Acto firmando la presente Acta por duplicado los Senores presentes de que yo el Secretario certifico. Entre parentesis y para que darle.

(Nagpirirma)

Elias Angles Jose Anson JM Campos Crispulo Pimentel Doroteo Mayores

Ramon Lopez Felix Plazo Raymundo Segobia Saturnino Mercado El Secretario, Deogracias Buenaventura

Folio 5

(An ika-5 folio dinugang na sana kan su Amerikanong nagtaong paliwanag kun sairisay asin anong mga katongdan kan nagpirirma, alagad naloktawan asin dai niya nasambit si Jose Anson. Sa ibang rekord nagluluwas na siya si Mr. Urquhart kan Nueva Caceres asin siya an nag'entrega kan manuskrito.

Protocol of the surrender of Nueva Caceres to the Insurgents by the Spaniards

Elias Angeles, Corporal in the Guardia Civil, acting Governor of Camarines, also Major in the Philippine Army. JM Campos, son of General Martinez Campos, Secretary of the Civil Governor, Ambos Camarines. Crispulo Pimentel, Telegraph Operator, Captain in the Philippine Army, arrested as an American spy in January 1900 and killed while trying to escape outside Nueva Caceres on night of 20 of July. Doroteo Mayores, soldier of the Guardia Civil, Lieutenant in the Philipppine Army. Ramon Lopez, Spanish doctor in Nueva Caceres. Felix Plazos, Corporal of Guardia Civil, Captain in the Philippine Army. Raymundo Segobia, soldier of the Guardia Civil, Lieutenant in the Philippine Army. Saturnino Mercado, soldier of the Guardia Civil. Deogracias Buenaventura, schoolmaster of Nueva Caceres, Lieutenant in the Philippine Army.

An Dokumento nin Pagsuko, pinalis sa Ingles

In Nueva Cáceres y Casa Colegio Santa Isabel on 19th September, 1898, and as recorded by this present document, at ten o'clock in the morning of said day, a letter was received, signed by Mr. José Ansón, on behalf of the Governor and Spanish colony, and addressed to Mr. Elías Ángeles. Said letter requested Mr. Ángeles to express himself regarding his position at that time, informing him that both the Governor and all the Spaniards were determined to carry out any amount of negotiations within the Law. The reply of Mr. Ángeles to said letter stated that, in accordance with his Chiefs and Companions, if all the Gentleman were willing to surrender their Arms, the matter should be resolved without Harm or Damage whatsoever to any body and respecting all due considerations. Said letter was replied to by Mr Anson, on behalf of the Spanish Gentlemen, to the effect that, trusting his Word of Honour, the former reply had been received with great pleasure and that they would guarantee to honour further verbal conditions under the same terms. To that effect, they therefore requested a time and place at which to parlay and establish the terms of an amicable settlement. (…) He also stated that said Gentlemen desired only to be permitted to leave and that they had no inconvenience in surrendering all their Arms in the manner and place agreed to at the conference. He added that the Governor gave his word of honour and begged that, in His name and that of All, there be no further needless bloodshed and that they awaited a prompt and satisfactory reply. Following the above, a meeting was arranged for two in the afternoon at the girls school, at which Mr. José Ansón and Mr. José Ramón López, duly authorized by the Governor, were introduced to the revolutionary Board chaired by Mr. Ángeles. Mr López took the floor stating that all the Gentlemen were willing to surrender their Arms and Ammunition on the condition that their Lives and Belongings be spared and that they be aided in leaving the territory, begging in the name of humaneness that there be no further bloodshed. Following a brief deliberation, the Gentlemen of the Board agreed to all the Terms in full, as expressed by Mr. López, proceeding to the immediate surrender of the Arms, which could not be made in full due to the lateness of the hour, the remainder, consisting of thirty-one rifles and their Ammunition, to be handed over at eight o’clock the following morning, the 20th. Thus ended the event, and this record is signed in duplicate by the Gentlemen present as certified by myself, the Secretary.

(Signed)

Elias Angles Jose Anson JM Campos Crispulo Pimentel Doroteo Mayores

Ramon Lopez Felix Plazo Raymundo Segobia Saturnino Mercado El Secretario, Deogracias Buenaventura

(An ika-5 dahon dinugang na sana kan su Amerikanong nagtaong paliwanag kun sairisay asin anong mga katongdan kan nagpirirma, alagad naloktawan asin dai niya nasambit si Jose Anson dangan nasurat niya an apelyido ni Felix Plazo na "Plazos". Sa ibang rekord nagluluwas na siya si Mr. Urquhart kan Nueva Caceres asin siya an nag'entrega kan manuskrito.)

Protocol of the surrender of Nueva Caceres to the Insurgents by the Spaniards

• Elias Angeles, Corporal in the Guardia Civil, acting Governor of Camarines, also Major in the Philippine Army.
• JM Campos, son of General Martinez Campos, Secretary of the Civil Governor, Ambos Camarines.
• Crispulo Pimentel, Telegraph Operator, Captain in the Philippine Army, arrested as an American spy in January 1900 and killed while trying to escape outside Nueva Caceres on night of 20 of July.
• Doroteo Mayores, soldier of the Guardia Civil, Lieutenant in the Philipppine Army.
• Ramon Lopez, Spanish doctor in Nueva Caceres.
• Felix Plazos, Corporal of Guardia Civil, Captain in the Philippine Army.
• Raymundo Segobia, soldier of the Guardia Civil, Lieutenant in the Philippine Army.
• Saturnino Mercado, soldier of the Guardia Civil.
• Deogracias Buenaventura, schoolmaster of Nueva Caceres, Lieutenant in the Philippine Army.

An Dokumento ipinalis sa Bikol

Sa Nueva Caceres asin Casa Colegio de Santa Isabel kan ika-19 nin Septyembre, 1898, asin siring sa iginuhit sa dokumentong ini, alas diyes nin aga sa nasabing aldaw, may surat na naresibi, pirmado ni G. Jose Anson, para sa ganan kan Gobernador asin kan komunidad Espanyol, asin para ini ki G. Elias Angeles. An nasambit na surat hinohorot si G. Angeles, na magpahayag siya kan saiyang paninindogan, asin pinapaisi saiya na an Gobernador asin kan saiyang sakop na mga Espanyol determinado na makipagtrato asin makipag'uulay basta sa limitasyon kan ley.

An simbag ni G. Angeles sa siring iyo na, susog sa pinagboot kan saiyang Poon asin mga kairiba, na kun isuko sana man an gabos na armas, an bagay na ini madali sana man maareglo na mayo nin pagkukulog o perwisiyo sa kun kiisay man, na iginagalang an para sa ganan ninda. An nasabing surat sinimbagan man ni G. Anson, sa ganan kan mga Espanyol, na sa pagsarig sa Palabra de Honor, an nasabing simbag maogmang gayong reneresibi ninda, asin saindang oonrahon anopaman na mga kondisyon na itaram sa lindong kan napag'oroyonan. Sa siring na tenor, nakikiulay sinda kun anong oras asin saen na lugar matiripon ngane mabilog an matoninong na pagkasurundo'. Sinabi niya pa na an komunidad Espanyol pinakikimaherak na tugotan na sanang magharale asin mayo sindang kapawotan sa pagsuko kan mga armas sa anoman na paagi na mapag'oroyonan. Dinagdag niya pa na an Gobernador tinao an saiyang palabra de honor, asin nakikiulay sa ngaran nin Dios asin kan gabos, ontokon na an pagpabulos nin dugo, asin hinahalat ninda an alistong simbag sa huring surat. Mala ta huli sa mga pangyayari, sarong harampangan kan hapon na alas dos, an ginibo sa eskwelahan kan mga babae, sa paghusay kan anoman na pigkasurundoan. Si Jose Anson asin si G. Jose Ramon Lopez, pareho autorisado kan Gobernador, enot na ipinabisto sa hunta rebolusyonaryo. Si G. Lopez an enot na nagpaliwanag asin sinabi niya na an mga Caballeros oyon na magsuko kan saindang mga armas asin mga bala kaini sa kondisyon na an saindang buhay asin mga rogaring dai hiroon, siring man sinda tabangan na makahale sa nasabing teritoryo, manta na nakikimaherak na dai na magpabulos nin dugo. Pakatapos nin halipot na pasoro'sirimbagan, an hunta nag'oyon na sa gabos na kondisyon susog sa pinahayag ni G. Lopez, asin dangan kaidto ipinag'entrega na an mga armas, na dai natapos huli ta nagdidiklom na an aldaw, asin an natatada, na nagbibilang 31 badil pati mga bala, ipadagos na sana sa petsa 20, alas otso nin aga. Kaya igdi natapos an orolay, asin an rekord na ini duplikado pinirmahan kan gabos na presente sa tiripon, na sakong pinapatunayan, an Sekretaryo.

(Nagpirirma)

Elias Angles Jose Anson JM Campos Crispulo Pimentel Doroteo Mayores

Ramon Lopez Felix Plazo Raymundo Segobia Saturnino Mercado El Secretario, Deogracias Buenaventura

Ordinansa

Sa pagromdom kan historikong okasyon nin pagsuko kan mga Kastila kan 1898, an Sanggunian Panglungsod kan Syudad nin Naga nagpasar kan Ordinansa Nu. 2007-032 na nagsasabi: "AN ORDINANCE AMENDING ORDINANCE NO. 2006-050, OTHERWISE KNOWN AS “THE ORDINANCE ESTABLISHING LIBERATION DAY IN THE CITY OF NAGA”, NOW TO BE CITED AS “THE ORDINANCE ESTABLISHING SEPTEMBER 19 AS “ALDAW NIN KATALINKASAN SA ESPAÑA” IN THE CITY OF NAGA." na inaprobaran kan Septyembre 24, 2007 asin pig-amaan ni Konsehal Bernadette F. Roco.

Basaha man

• Felix Plazo
• Elias Angeles
• Pag'alsa kan mga Gwardya Sibil sa Nueva Caceres (1898)

Mga ginonoan

• Dy-Liacco, Leonor. Editor. Sarung Dolot Sa Satuyang Ina. What Did Corporals Elias Angeles and Felix Plazo Do?. J & R Printing Co., Paranaque. Metro Manila. Philippines. p. 46-55.