Mama
An mamâ siring man mamàon o màmon[1] iyo an nginungutâ-ngutà na bunga patos sa dahon buyò uso sa kahiwasan kan Asya, partikular sa Indya, Pakistan kun saen ini sinasabing nagpoon, sa Burma, Byetnam asin sa mga banwa kan Sur-subangan na Asya. Ini parati sinangkap kan bako sanang tiniripak na pisog kan tinanom na bunga, kundi linalahidan kan pasta nin puti na iyo an tinubigan na apog resulta kan pagsusulô asin pag'aabó kan tabagwang o anoman na bingkay, dangan rinamasan pa kan sarong gurot na tabako sa pagtaong dagdag na namit. An paramamà makakapili kan tabako na maharang, mahamis o matàbang. An ramas na ini sinasapâ sa sadiri niyang tagok asin lutab kan paramamà. Sa namit, an ngutaon na ini masarosakrot asin maharohaldat sa dila ta an mga ingredyente may darang kagat sa pagnamit. An resulta kan pagsapâ mapulang liwoy (upa') na kinukuspâ dawà saen na sana.
An siring na kaugalean sarong talanhok nang gaweng kultural sa mga nasambit na lugar asin ginigibo ini bilang paglingà siring kan pag'inom tsa kan mga Intsik o Hapon asin ini nakakapukaw mate asin rigmat-isip, patin ini man sarong sosyal na praktis sa pag'estimar sa bisita o amigo. Alagad, ining praktis daang ini nadulot sa pagkahelang kan paramamà nin oral cancer, pagpula kan mga ngabil asin pag'itom kan mga ngipon asin ngaros. Sinasabing an mayor na dahelan kan kanser hale sa pisog kan bunga.[2]
An pagmamâ dakul pang katuyohan sa paggibo kaini, siring sa ini ginagamit sa pagbulong ta panlahid sa kulog tulak o kulog payo o panlahid sa mga helang kublit o ginagamit man sa mga seremonya asin ritwal na relihiyoso. An pagmamâ tinutubod man na maray sa pakikisosyal o pagdudurogan kan babae asin lalake.[3] Tinutubod na mga 600 na milyon katawo, kadaklan kaini sa Asya, an nagmamamâ.
Mga sangkap sa ma'mon
[baguhon | baguhon an source]An sangkap sa ma'mon iyo an dahon buyo, apog (ginibong abo kan mga bingkay), piniridasong pisog kan bunga kan tinanom na Bunga, asin kinunit na tabako. Alagad, sa ibang lugar sa Asya bako sanang tabako an pandugang igdi kundi sinasalakan man kan inapod na clove, nutmeg, anis, niyog, asukar, santan, mga tagok prutas, o ano pang hamis ngani mapasiram an namit sa pagmama'. An iba man imbes na buyong dahon, an inuusar iyo an dahon kan paminta (Piper methysticum), dahon kan nutmeg (Myristica fragrans) o kan inapod na rubiaceous na tinanom (Mitrogyna speciosa).
Mga arapodan kaini sa iba-ibang tataramon
[baguhon | baguhon an source]- Hindi ------- beeda
- Tamil ------- vetrrilai/thambulum
- Telugu ------ killi/tambulam
- Malay ------- sireh
- Javanes ----- suruh
- Lao --------- mark (ໝາກ)
- Sri Lanka---- bulath
- Guam -------- mama'on
- Tagalog ----- nga'nga
- Ilokano ----- mama, maman
Kataytayan nin ladawan
[baguhon | baguhon an source]-
Pagramas kan bunga asin buyo sa Byetnam -
Sarong paskil sa Indonesya: "Bawal an pagmamâ igdi" -
Thai na mama'on: bunga, buyo, tabako asin iba pang salak -
Indyanong Sur na paan -
Tsukolateng mamaon -
Kaagan mamâ, haleng ika-19ng Siglo Indya -
Kaagan puti gibo kan Bat Trang ceramic, Byetnam -
Mahamis na mama pinagyelo, sa Kolkata. -
Resulta nin pagparamamà
_6.JPG)
Mga panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source]- [1] Pa'no pagsapâ kan mama'on. Kinua 01-08-14
- [2] Archived 2014-07-27 at the Wayback Machine. Betel-Chewing in Southeast Asia. Kinua 01-08-14
- [3]Nothing to smile about: Asia's deadly addiction to betel nuts. Kinua 01-08-14
- [4] Archived 2014-12-23 at the Wayback Machine. Betel Chewing in the Philippines.Kinua 7-04-15.
Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ http://ns.gov.gu/pugua.html Archived 2014-08-15 at the Wayback Machine. Iyo man an apod kaini sa Guam. Kinua 01-08-14
- ↑ http://www.druginfo.adf.org.au/drug-facts/betel-nut Nagkakawsa nin kanser. Kinua 01-08-14
- ↑ http://rooneyarchive.net/lectures/lec_betel_chewing_in_south-east_asia.htm Archived 2014-07-27 at the Wayback Machine. Kinua 01-08-14
