Syudad nin Naga
Naga | |
|---|---|
| Nueva Cáceres | |
 | |
 Kinamumugtakan kan Naga | |
 | |
| Tagboan: 13°37′28″N 123°11′11″E Tagboan: 13°37′28″N 123°11′11″E | |
| Nasyon | Filipinas |
| Barangay | 27 |
| Pamamahala | |
| • Electorado | 117,481 votantes (9 Mayo 2022) |
| Hiwas | |
| • Kabuuhan | 84.48 km2 (32.62 sq mi) |
| Elebasyon | 66 m (217 ft) |
| Populasyon (Mayo 1, 2020)[1] | |
| • kabuuhan | 209,170 |
| • Densidad | 2,500/km2 (6,400/sq mi) |
| • Saro | 45,984 |
| Economia | |
| • Klase | ikaduwang klaseng syudad |
| • Ingresos | ₱1,362,455,732.76703,334,839.97770,222,324.19822,626,187.93993,066,120.621,068,043,766.161,205,175,645.521,266,642,858.431,400,668,715.091,395,487,730.031,763,527,693.05 (2020) |
| • Activos | ₱5,536,429,754.932,222,214,186.022,364,753,783.592,191,424,419.952,620,737,141.944,043,136,778.894,675,433,514.795,074,372,258.735,487,676,038.345,558,517,214.766,224,553,661.02 (2020) |
| • Pasivos | ₱718,795,774.34671,292,447.38738,817,274.78558,984,521.37602,594,833.71594,700,281.95632,030,230.89593,892,669.57836,785,738.82673,805,428.701,255,836,894.79 (2020) |
| • Gastos | ₱1,293,811,218.42561,996,343.75593,696,538.80553,091,567.92740,051,478.82882,109,706.53953,988,993.21993,385,543.321,117,961,208.231,318,076,921.091,580,463,148.52 (2020) |
| Kodigo nin postal | 4400 |
| PSGC | 0501724000 |
| Kodigo telefonico | 54 |
| Tataramon | Bikol Sentral Tataramon na Inagta Partido tataramon na Tagalog |
| Websityo | naga |
- Para sa Syudad nin Naga sa Cebu, hilingon an Naga, Cebu.
An Syudad nin Naga (Ingles: City of Naga; Filipino: Lungsod ng Naga o Espanyol: Ciudad de Nueva Cáceres) sarong primera klaseng syudad kan Filipinas. Namumugtak ini sa Rehiyon Bikol sa sur-sulnopan na puro kan isla nin Luzon. Nasa 377 km sa sur-sulnopan ini kan syudad kan Manila asin 380 km sa norte-subangan kan syudad kan Cebu sa Visayas.
Kun itatampad an sakop kan syudad sa ibang mga syudad kan rehiyon, bakong mahiwas an sukol nin kadagaan kaini. Sa pitong syudad igdi sa rehiyon, an Naga iyo an pinakasadit, na igwa sanang hiwas na 8,480 ektarya. Huli kaiyan ini an pinakasoròsoan (densely populated) na syudad sa rehiyon. An designadong zip code kaini iyo 4400.
Sosog sa sensus kan 1 Mayo 2020, igwa ining 209,170 katawong nag-eerok digdi sa 45,984 kaharongan.
Igwa ining sukol na 84.48 kilometro kwadrado. Bisto sa apod na "Heart of Bicol" (Bikol: Puso kan Bikol), asin siring man, binabansagan ining "An Maogmang Lugar". Ini an solamenteng independienteng syudad asin an sentro kan edukasyon sagkod Simbahan na Katoliko sa rehiyon. An mga residente digdi inaapod na Nagueños. Inaapod man ang Naga na Queen City of Bicol.
An syudad an sentro kan Metro Naga, an lugar na komponido kan 12 banwaan asin syudad nin Naga na marikas an pag-uswag na kabali sa Metro Naga Development Council. Komponido kan mga banwaan sa Segundo Distrito kan Camarines Sur, apwera kan Canaman, asin mga banwaan sa tolong distrito kan provinsiya nin Camarines Sur na harani sa siyudad nin Naga sakop kan MNDC.
Dating kabesera kan Camarines Sur an syudad nin Naga, alagad sa Akta Republika Nu. 1336, na nagin ley kan Hunyo 8, 1955, naribayan ini kan banwaan nin Pili.
Si Nelson Legacion, sarong abogado iyo an presenteng alkalde kan syudad nin Naga. Saiyang sinalidahan si John Bongat taon 2019.
Napanongdan na gamit kan kahiwasan kan syudad
[baguhon | baguhon an source]An kabilogan na hiwas kan kadagaan kan syudad na ini 8,448 na ektarya o 84.48 kilometro kwadrado, bagay na an syudad nin Naga iyo an pinakasadit na syudad sa pitong syudad kan ronang Bikol[2]. Sa total na ini, 75% ginagamit sa agrikultura, 13% para sa residensya, 7% okupado nin kadlagan asin mga parke, 2% gamit komersyal, 2% gamit kan gobyerno para sa mga edipisyo, asin 1.2% para sa ibang pang katuyohan.[3]
Komersyo
[baguhon | baguhon an source]
Igwang duwang pangenot na lugar pangkomersiyo an Naga. Ini an Central Business District I (bisto sa apod na Centro) asin Central Business District II.
Sa CBD I igwa nin manlalaen na negosyo arog kan mga bangko, botika, restaurants, department stores asin iba pa. Yaon man igdi an Naga City Public Market na bakalan kan mga preskong gulay, karne, asin mga produktong Bikolnon arog kan pili asin abaka.
An CBD II na yaon sa may Triangulo asin Lerma mahihiling an Bicol Central Station na nag-ooperar nin mga biyahe pasiring sa mga kataraid na munisipyo asin siyudad pati man an mga biyaheng paduman sa Manila. Yaon man digdi an Jesse Robredo Coliseum na an ikaduwang pinakadakulang coliseum sa Pilipinas pagkatapos kan Smart Araneta Coliseum.
Kan Mayo 1, 2009 lang tigbukasan sa publiko an kakatugdok lang na SM City Naga na sarong mall. Ini kagsadiri ni Henry Sy, sarong negosyante na iyo man an may sadiri nin gabos na SM Malls sa bilog na nasyon.
Transportasyon
[baguhon | baguhon an source]An mga paagi nin transportasyon sa laog kan siyudad iyo an pamosong Jeep, tricycle asin padyak.
Mientras, an mga bisita asin turista hali sa luwas kan siyudad, pwedeng makaabot sa Naga sa paagi nin bus, jeep, van/fx, asin eroplano (sa Naga Airport sa Pili).
Edukasyon
[baguhon | baguhon an source]An siyudad nin Naga iyo an sentro kan edukasyon sa Bikol nin huli sa dakol na institusyon nin halangkaw na pagkanood digdi. Kabali an: Ateneo de Naga na Unibersidad na pinapadalagan kan mga Heswita; Unibersidad kan Nueva Caceres (dating Nueva Caceres an apod sa siyudad kan pananhon nin mga Kastila) na pangenot na unibersidad sa taon nin pagkamukna asin bilang kan estudyante; sagkod Universidad de Santa Isabel na pinapadalagan kan mga madre kan Daughters of Charity asin an pinakágurang na eskwelahan na normal para sa mga babae sa Harayong Subangan.
An posibleng ikaapat na unibersidad kan siyudad an Kolehiyong Fundasyon nin Naga na pangenot na eskwelahan nin Kriminolohiya sa rehiyon.
Uusipon
[baguhon | baguhon an source]Bago an pag-abot kan mga Kastila, mayaman na lugar na an dating banwa kan Naga na namukna sa duwang salog---Bikol asin Naga. Igwa na ining mayaman na kultura asin mga matibay na armas. Sa panahon kan mga Kastila an Naga an nagin sentro kan kultura, negosyo asin relihiyon kan enterong kabikulan.
An pangaran daa kan Naga hale sa pagdangog nin sarong konkistador na Kastila, si Juan de Salcedo sa ngaran kan sarong kahoy na pigaapud na naga kaidtong mga Bikolano. Midbid an kahoy na ini sa ngaran na narra sa tataramon na Tagalog asin Bisaya. Alagad, an ibang mga Bikolanong historyador arog ki Danilo Gerona nagtutubod na an taramon na naga naggikan sa taramon na naga na nagtotomoy sa sarong lahing kapu'ngalan na Monggol na ngonyan iyo an ginikanan kan mga katawohan nageerok sa Assam, Meghalalya, Tripiera, Mizoran, Maripur, Arunachal, Pradesh, Burma, Bangladesh, Bhutan, Sikkim, Nepal asin Tibet. Susog man saiya, an paragilid kan duwang salog kan Bikol asin Naga haloy nang eneerokan poon pa kan 900 A.D. siring sa maririraw sa mga parasâ-pasang artifaks na nagkahoronggad sa paralibot kaini. Sabi pa niya, an taramon na naga lakop man sa mga lengguwahe kan Batak kan Sumatra asin man kan mga Dayak kan Borneo na an pakahulogan sarong irago (serpente)/dragon. Nasambit pa niya na an mga lunadang pandagat kan mga antigong Tagalog asin Pampango na may nakakaag nin garo halas/dragon na payo sa dulong (prowa) kan mga lunadan na inaapod nindang naga.
Dapit kaini, na an "naga" sinapi' talaga sa pangaran na naga na boot sabihon irago/halas o dragon,[4] na bakong gikan sa pangaran kan kahoy na narra o sa layas na itik na nagâ, iyo man ini an tinotolod na teoriya kan iba pang mga parasurat arog ki Antonio H. Aragon.
An Naga sarô sa pinaká enot na ginibong siyudad kan mga Kastila sa enterong Filipinas. Sa taon na 1575 an Siyudad de Caceres tinogdas bilang orihinal na erokan kan mga Kastilang eksplorador manta sa ibong kan salog sa parte na ngonyan kan Lerma asin Dayangdang iyo an orihinal man na lugar kan mga tunay na taga-Naga. Sa pagtalubo kan duwang lugar nagsinakniban na an duwa asin an kahiwasan naapod nang Nueva Caceres. Pag'abot kan mga Amerikano, nawara an pagkasiyudad kaini asin binalik an saiyang ngaran sa Naga sa taon na 1919. Kan Hunyo 18, 1948 nagin siyudad (chartered city) na naman an Naga sa proklamasyon kan Akta Republika Nu. 305.[5]
Mga Lingaan asin mga Pahingaloan
[baguhon | baguhon an source]Digdi sa Naga, dakulon na an mga linga-lingaan. Nakataraytay sa kalabaan kan Abenidang Magsaysay an manlaenlaen na mga kakanan, kapihan, inom-inoman, asin iba pa na nagtataong kaalingan sa mga taga-Naga kun banggi orog na kun tapos na an semana nin paglapigot sa trabaho.
Yaon diyan an Avenue Square na pano sa mga puwestong inuman, kakanan, kakanan na may tugtugan, asin mga tindahan: Wok Restaurant (kakanan), Coffee Beanery (kapihan), Little Asia (kakanan/inuman), Max's Restaurant (kakanan kan bantog na Max Fried Chicken), Lady Crab (bantog sa seafood orog na an aniit). Digdi laen kan mga lingaan, may mga tindahan man arog kan Mercury Drugstore, sa cellphones, mga bags, sapatos, arak asin kun anu-ano pa.
Sa enotang wala kaini iyo an Chili Peppers, sarong inom-inoman asin binibistong nagpuon na nagkaag nin siring na negosyo sa tinampong ini. Sarong bagong tugdok iyo an Westpark Avenue kun saen nakakaag an Tokyo Tokyo!, an Dennis Grill, KopiRoti, Bacolod Inasal, asin iba pa. Yaon man naglugar sa tinampong ini an Red Platter, sarong may 'ambiance na restaurant pan-pamilya. An sunod iyo an Starbucks (kapihan), Bistro Roberto (resto bar asin may banda), Ilaw sa Dahon (resto, inuman), Kambingan (inuman, kakanan, bantog sa sisig), Bob Marlin (kakanan/inuman), asin gulping kakanan na Koreano.
Sa tahaw kan sentro, sa kataid sana kan Plaza Quezon iyo an Rizal Park. Mientras, mahayahay kuta ini na paro-pahingaloan kan mga gustong magpalihis-oras alagad sa may mga bulan na ginibo na ining merkado asin lungalong nin kun anu-anong paninda. Maski may mga nagrereklamo, dai ini mapakiarman kan administrasyon kan siyudad nin huli ta ini sinasabing pagsasadiri kan gobyerno probinsiyal.
Mga barangay
[baguhon | baguhon an source]
May 27 na mga barangay an Naga:
| Mga barangay | Klase | Populasyon[6] | Kapitan[7] |
|---|---|---|---|
| Abella | Urban | 4,788 | Antonio Berja |
| Bagumbayan Norte | Urban | 2,991 | Dodit Beltran |
| Bagumbayan Sur | Urban | 6,959 | Jorge I. Salva Jr. |
| Balatas | Urban | 10,404 | Pedro San Juan Jr. |
| Calauag | Urban | 11,513 | Corazon Peñaflor |
| Cararayan | Urban | 15,998 | Rodrigo B. Agravante Jr. |
| Carolina | Urban | 5,841 | Alicia V. Saba |
| Concepcion Grande | Urban | 11,137 | Leticia Punzalan |
| Concepcion Pequeña | Urban | 23,577 | Andres Panis |
| Dayangdang | Urban | 4,568 | Joshua Calleja |
| Del Rosario | Urban | 9,332 | Gina Alcantara |
| Dinaga | Urban | 456 | Gemma Joy Antonio |
| Igualdad Interior | Urban | 3,379 | Domingo Alamer |
| Lerma | Urban | 2,337 | Domingo Serrado |
| Liboton | Urban | 3,075 | Salvadora Ortua |
| Mabolo | Urban | 7,611 | Magno Reyes |
| Pacol | Urban | 11,673 | Josue Perez |
| Panicuason | Urban | 2,715 | Domingo Ramos |
| Peñafrancia | Urban | 5,712 | Jeffrey Moralde |
| Sabang | Urban | 7,000 | Cyrus Caballero |
| San Felipe | Urban | 17,444 | Alfonso Rodriguez |
| San Francisco | Urban | 947 | Tomas Ramon Sanchez Jr. |
| San Isidro | Urban | 2,768 | Veronica C. Panganiban |
| Santa Cruz | Urban | 7,442 | Lorenzo D. Narvaez |
| Tabuco | Urban | 4,129 | Marcelo R. Bagadiong |
| Tinago | Urban | 3,268 | Jose Importante |
| Triangulo | Urban | 9,019 | Allan Beriso |
Demograpiko
[baguhon | baguhon an source]| Taon | Tawo | ±% p.a. |
|---|---|---|
| 1903 | 17,943 | — |
| 1918 | 9,396 | −4.22% |
| 1939 | 22,505 | +4.25% |
| 1948 | 56,238 | +10.71% |
| 1960 | 55,506 | −0.11% |
| 1970 | 79,846 | +3.70% |
| 1975 | 83,337 | +0.86% |
| 1980 | 90,712 | +1.71% |
| 1990 | 115,329 | +2.43% |
| 1995 | 126,972 | +1.82% |
| 2000 | 137,810 | +1.77% |
| 2007 | 160,516 | +2.13% |
| 2010 | 174,931 | +3.18% |
| 2015 | 196,003 | +2.19% |
| 2020 | 209,170 | +1.29% |
| Toltolan: Philippine Statistics Authority[8][9][10][11] | ||
Mga Medya
[baguhon | baguhon an source]Mga Telebisyon
[baguhon | baguhon an source]- DWAI-TV (GMA TV-7 Naga)
- DWPV-TV (ALLTV 11 Naga)
Mga Radyo
[baguhon | baguhon an source]- DWRB-AM Radyo ng Bayan 549 kHz (Philippine Broadcasting Service)
- DWLV-AM 603 kHz (Bicol Broadcasting System)
- DWRN 657 kHz
- DZLV 711 kHz
- DWOR-AM Dating DWNW 756 kHz Radyo Komentaryo (Audiovisual Communicators, Inc./Alpha Omega Broadcasting Corporation)
- DZGE 855 kHz (Filipinas Broadcasting Network)
- Super Radyo Naga (Mga Dating DWHQ-AM) 891 kHz (Audiovisual Communicators, Inc.)
- DZNG 1044 kHz
- DWAI-AM 1170 kHz (RGMA Network, Inc.)
- DZIF 1143 kHz (Crusaders Broadcasting System)
- DZHN 1296 kHz (Radio Mindanao Network)
- DZDV 1269 kHz (Mareco Broadcasting Network)
- DWAA-AM Aksyon Radyo 1359 kHz (ABS-CBN Corporation)
- DWHN-AM 1467 kHz (Audiovisual Communicators, Inc./Alpha Omega Broadcasting Corporation)
- DWNL 1521 kHz (Advanced Media Broadcasting System) (TBD)
- DZON 1611 kHz (Radio Mindanao Network) (TBD)
- Radyo Kristo 93.5 DZHO (Far East Broadcasting Company)
- DWOY Radyo Radyo 94.3 (Audiovisual Communicators, Inc./Atenio de Naga University)
- DZTN 102.3 MHz (Audiovisual Communicators, Inc.)
- DWMW 107.9 MHz (Mabuhay Broadcasting System, Inc.)
Kataytayan nin mga retrato
[baguhon | baguhon an source]-
An lumang Centro -
Merkado Publiko -
Plasa Quezon, Syudad nin Naga, 2017 -
Bicol Indian Sikh Temple -
Avenue Square -
Simbahan kan Paroko ni Imaculada Concepcion -
City Hall kan Ciudad nin Naga -
Templo nin Taoismo -
Santuario asin Parokya ni San Judas Tadeo -
Monumento nin Oragon -
CBD Terminal -
Avenue Plaza Hotel -
Villa Caceres Hotel -
STI Naga -
Bangko Sentral kan Pilipinas -
Dalan sa Inarihan Farm -
Big Stone -
Salog sa Inarihan -
Busay Malabsay, Bukid Isarog, Panicuason
.jpg)
Mga Gikan
[baguhon | baguhon an source]- Naga: The Birth and Rebirth of a City. Danilo Madrid Gerona. Pinublikar kan Siyudad nin Naga. 2003.178 p.
- CAMARINES by the Vicor River. A compilation of Articles On Bikol History and Culture. 1999. Prov. Govt. of Camarines Sur. 282 p.
- An retrato kan Parke ni Rizal kinua kan nabakante sa mga tindahan kan Oktobre, 2008.
Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Hulyo 7, 2021. Check date values in:
|date=(help) - ↑ http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Archived 2012-04-13 at the Wayback Machine. Kinua 03-9-16
- ↑ http://www.adnu.edu.ph/Centers/SSRC/nagaprofile.html Archived 2016-04-16 at the Wayback Machine. Kinua 03-9-16
- ↑ An halas na naga hinanap sa Thailand. Kinua 07-11-13
- ↑ R.A. No. 305[1] Kinua 24-06-15.
- ↑ "Total Population by Province, City, Municipality and Barangay: as of May 1, 2010" (PDF). 2010 Census of Population and Housing. Philippine Statistics Authority. Archived from the original (PDF) on November 19, 2012. Retrieved January 7, 2013.
- ↑ "Barangay Officials 2010". Naga City. Retrieved April 4, 2019.
- ↑ Sensus kan Populasyon (2015). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhang Populasyon kan lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. PSA. Retrieved 20 Jun 2016.
- ↑ Census of Population and Housing (2010). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhan populasyon sa lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. NSO. Retrieved 29 Jun 2016.
- ↑ Mga Sensus kan Populasyon (1903–2007). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.
- ↑ "Province of". Municipality Population Data. LWUA Research Division. Retrieved 17 December 2016.
Mga Peryodiko Lokal
[baguhon | baguhon an source]- Kaiba News and Features, KNF
- Bikol Reporter Archived 2021-03-07 at the Wayback Machine. (May pitak nakasurat sa Bikol)
- Bicol Mail [2] (May pitak nakasurat sa Bikol)
- Vox Bikol (Nagaako nin mga Artikulo nakasurat sa Bikol)
- Bicol Standard [3]
- Bicol Forum
- Lagpitaw
Mga panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source] |
An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Syudad nin Naga. |
 |
An Wikivoyage igwang saróng giyang panbiyahe para sa Naga. |
- PhilAtlas.com
- Philippine Standard Geographic Code
- Local Governance Performance Management System
- Opisyal na Website kan Siyudad nin Naga
- Opisyal na Website kan Probinsiya nin Camarines Sur
- Opisyal na Website kan Ateneo de Naga University
- Opisyal na Website kan University of Nueva Caceres
- Opisyal na Website kan Universidad de Sta. Isabel
- Opisyal na Website kan Naga College Foundation
- WowPhilippines.com[permanent dead link]
 Probinsya kan Camarines Sur | |
|---|---|
Pili (kapitolyo) | |
| Banwaan | |
| Syudad | |