Rosalio Imperial, Sr.

Rosalio Imperial, Sr. alkalde kan banwaan nin Naga, Cam. Sur (1941)

Konseho munisipal kan Naga, 1941

Si Rosalio "Sali" Roya Imperial, Jr. (4 Setyembre 1902 – 20 Peb. 1978) sarong Bikolanong edukador, peryodista asin parasurat sa tataramon na Bikol. Maigot siyang paraambag sa mga publikasyon na iniimprenta kan Cecilio Press. An saiyang karera sa pagsurat nagpoon kan huring parte kan dekada 1920 kan siya buminalik sa Naga. Nagin aktibong siyang taga-ambag nin mga rawitdawit, osipon sa Sanghiran nin Bikol asin sa Kalendariong Bikol. Siya nagin man alkalde kan munisipyo kan Naga kan Enero hanggan Desyembre 1941, mga taon na gayong pag-aaboton an mga Hapon. Siya an saro sa may pinakadakul na sinurat asin tinokda sa lenggwaheng Bikol.

Pamilya

Siya namundag sa Pili, Camarines Sur kan Septyembre 4 1902. An saiyang ama iyo si Epifanio Imperial na taga-Ligao, Albay asin an saiyang ina iyo si Batazara V. Roya, taga-Libmanan, Camarines Sur. Kan edad niya pa sanang anom na taon, nagdakit an saiyang pamilya sa Naga asin igdi na nagestar.

An naagom niya iyo si Felicidad Neri (nagadan- 1 Oktobre 1970) kan Basud, Camarines Norte. An pagsasaro ninda nagbunga nin limang aki: Rogelio, Rosalio, Jr., Epifanio, Natividad, asin Emeterio.

Edukasyon, buhay pulitiko

Nagpoon sa Seminaryo kan Naga sa pag-adal alagad kan magadan an saiyang ama dai nakatapos kaya nagdakit sa eskwela publika. Sa elementarya sa Camarines Sur High School siya nakatapos na kun saen siya an valedictorian. Pagabot high school sa parehong eskwelahan, nakasegundo año sana siya. Nagdakit naman siya sa Camarines Norte High School (1923-1925) asin ta paggraduar niya, siya an valedictorian giraray.

Kan siya yaon sa ikaapat na taon sa hayskul sa Camarines Norte siya an presidente kan High School Dramatic Club. Siya man an nagluwas sa mga zarsuela bilang actor principal.

Nagin siya paratokdo asin huri Maestro Principal sa Daet Elementary (1920-1922) pero ngani nagpondo ngona siya sa pagtokdo ta tinapos niya pag-adal sa hayskul, asin tinapos niya ini sa Camarines Norte High School. Pakagraduar, nagin siya maestro dangan prinsipal kan Labo Elementary School (1925-1926) asin pagbalyo niya sa Indan Elementary School (1926-1927), siya naman an natokahan na prinsipal. An mga eskwelahan na ini yaon gabos sa Camarines Norte. Kan 1927 nagbalik siya sa Naga ta inalok siya ni Fr. Luis Dimarumba, kura paroko kaidto kan Naga, na magtabang sa pag-organisar kaidtong Camarines Sur Catholic Academy na iyo man ngani an ginikanan kan Ateneo de Naga. Nagin siya principal asin school registrar igdi, manta' an nagin director kan Academy iyo si Fr. Luis Dimarumba asin an Asst. Director si Rodolfo Dato.

Kan 1931 mientras na siya principal kan Camarines Sur Catholic Academy, nagkandidato siya sa pagka vice-presidente kan municipio nin Naga, Camarines Sur asin ginana niya an saiyang kandidatura.

Kan taon 1935 naghale na siya sa pagkaPrincipal sa Academy. Nagin siyang empleyado sa laog nin haros limang taon (1936-1940) sa Buro de Planta y Industria. Kan 1940, nagkandidato siya sa pagka Alkalde kan Naga, Camarines Sur. Sabi niya si Presidente Manuel Quezon nagtao saiya ni pangkampanya sa halagang Php 12,000 alagad an nagasto niya nag-abot Php 19,000. Pero sulit man an kaogmahan niya ta ginana niya an eleksyon laban ki Jose Ojeda IV na kun saen olagwad siya nin 1,036 na boto. Nagtukaw siyang Alkalde sa Naga kan Enero 1, 1941.

Mga taon nin gera

Pagabot kan Hapon kan Ikaduwang Gerang Pankinaban, igdi sa Naga kan Des. 14, 1941, nataon mayo siya sa Naga asin nagtago na logod siya kaiba an saiyang pamilya sa Pacol, sarong barangay harani sa pamitisan kan bukid Isarog. Duman siya naaabotan kan mga Hapon alagad ta habo niya magsirbe komo alkalde osipon niya nagpawara-wara siya asin nagtago sa Palasyo kan Arzobispo nin anom na bulan. Igdi may mapait siyang istorya ta an ngohod niyang aki si Rosalio, Jr. nagadan sa kamot kan mga Hapon huli ta pigpatutuga kun saen siya nagtago alagad tinios na lang an gabos na pasakit sagkod na nagadan. An nakakamundo igdi iyo na kan mga panahon na nadakop kan mga hapon an aki niyang nguhod asin ini pinapatuga, an nobya ni Rosalio Jr nagdadarang tao na palan sa inot na makuapo ni Rosalio Sr. Pirang bulan lang pagkatapos si Rosalio Jr mapugotan nin payo sa laog kan Ateneo de Naga, ipinangaki si Felicidad N. Imperial.

Sarong kagadanan sa pamilya na dai man kutana ta an pinatukaw nang alkalde kan Hapon iyo si Jose Ojeda IV, si nagin niyang kalaban kan nakaaging eleksyon kan taon 1940. Pagabot kan mga Americano kan Mayo 7, 1945 sa Naga siya an pinatukaw alkalde kan Naga na nagin opisyal kan an saiyang nombramiento pinirmahan ni Pres. Sergio Osmeña, Presidente kan Pilipinas. Nagsirbe siya komo alkalde hanggan Hulyo 19, 1947.

Pakatapos kaidto, nagpasiring siyang Manila asin naempleo sa Senado (1947-1959) kan an Presidente kan Senado iyo si Eulogio Rodriguez na saiyang ka-ugos na maray na amigo. Kan Septyembre 1959, buminalik siya sa Naga asin sa dai niya hinuhuna-huna, pignombrahan naman siya kan Presidente na kaidto iyo si Carlos Garcia komo alkalde kan Naga abot kan bulan na Desyembre parehong taon ta sinuspindi si Monico Imperial, Sr. sa saiyang pagka-alkalde huli daa sa sarong anomaliya. Si Monico, sabi niya, saiya mansanang primohon. Taon 1960 abot 1963, hanggan natapos ni Eulogio Rogriguez an saiyang turno, empleyado giraray siya sa Senado.

Dagdag na adal niya asin iba pang kinasibotan

Nagadal siya nin abogasya sa Manila College of Law kan siya empleyado sa BPI (1937-1939) alagad nakaabot sana siya sa tercer año.

Sa Colegio nagmajor siya sa Ingles, Literatura asin Composition, asin nagadal kadikit sa Journalism.

Nagin siya Editor kaidtong peryodiko lokal na Bicolandia, sarong semanal na peryodiko rogaring ni Mariano Villafuerte, kan taon 1928, asin Contributing Editor sa Sanghiran nin Bikol (1927-1931), pinapalagda kaidto kan Academia Bicolana asin man nagin siyang editor kan Bicol Independent(1947) na si Monico Imperial, Sr. an nagpublikar saka iyo an enot na editor. Nagin pa siya Editor duman sa peryodiko lokal na Bugkos. Taga-ambag man siya asin bureau chief sa magasin na Bicolandia (1954-1960) na pinapalagda ni Tomas Kilates. Madugang pa, siya nagparo-padara man nin mga artikulo sa peryodikong Bicol Star, na an maysadiri iyo idtong dainang Domingo Escalante, na nagin man konsehal kan Naga.

Ginagamit niya sa pagtaram asin pagsurat an Bikol, Tagalog, Ingles asin Kastila.

Pag-onra kan saiyang serbisyo

Kan Agosto 14, 2004 an syudad kan Naga nagduhol postuma nin sarong pag-onra ki Rosalio Imperial, Sr. sa pagbisto kan saiyang serbisyo sa komunidad komo nagin sarong alkalde, na siring an nasa plake: "An Proud Ako Tower simbolo kan samuyang pag'apresyar sa mga taga-mana ni dainang Hon. Rosalio R. Imperial, Sr., na an saiyang arogan na buhay sa serbisyo publiko komo nagin sarong alkalde nagseserbing inspirasyon sa syudad sa saiyang paglakaw sa progreso.."

Mga sinurat niya (Bakong Kumpleto)

Nobela / Osipon: Principe Wilfredo asin An Sirang Bulawan, Haxeng Arthur asin An Mesa Redonda, Princesa Florenda asin An Pitong Mongan, Don Juan del Mundo de la Austria, Principe Amed Al Camel, Jose Vendido, Tablante de Ricamonte, Cabayong Tabla, Blandino Villafranca, Don Juan Tiñoso, Siete Infantes de Lara, Macetas na Adelfa, Celia asin Balagtas, Rodrigo de Villas, Principe Ludovico, Principe Durante, Princesa Cloriana Princesa Florenia, Maria Alimango, Bernardo Carpio, Princesa Marina, Blanca Nieves, Aladino, Trabiata Trobador, Mag Amang Pobre, Guillermito, Vicente Antonio, Doce Pares, Felizardo.

Relihiyoso: Milagro asin Buhay ni San Vicente Ferrer, Milagro asin Buhay ni Nstra.Sra. de Peñafrancia, Milagro asin Buhay ni Nstra. Sra. de Salvacion, Pasion Flos Santorum, Martir del Golgota, Tronco del Mundo, Ten Commandments (Bicol), Arca ni Noe, Hadeng Salomon, Padre Juan asin Beata Maria, Mga Novena.

Sari-saring Tokda (Pinalis hale Ibang Tataramon, asbp.): Noli Me Tangere, El Filibusterismo, Primer Constitucion, Evolucion can Bandera, Gomburza, Arte sa Pagbulong, Robinson Crusoe, Shorab asin Rostum, Gamgam na Adarna, Negociante sa Venice, Tolong Muskiteros, Les Miserables, Conde Sa Monte Cristo, William Tell, Romeo asin Julieta, Viaje Ni Simbad, Macbeth, Ben Hur, Silas Marner, Samson asin Delila, Hamlet, Robin Hood, Arabian Nights, Cinderella,

Obra Lingwistika, asbp: Diccionariong Bicol; Gramaticang Bicol; Vocabulario, Synonym Antonym (Bicol); Riddles, Idioms sa Tataramon na Bicol; Guia de Conversaciones: Bicol-English-Castila; Mga Bayaning Filipino; An 15 Martires Bicolano; Rawitdawit nin Puso; Mga Tigsik; Cutad nin Puso; Surat nin Pagkamoot; How to Write Love Letters; Agrangay nin Puso; Cabatiran sa Pagbulang; An Dama; Pangaturogan asin Cahologan; Prognostico; Talisman; Abecedario.

Ginunuan

1. Biografia Can Autor, sa "inside front cover" kan Rawitdawit Nin Puso. Cecilio Publications. 1970.
2. Mga Pahayag asin Osipon ni Rosalio R. Imperial, Sr. (Sep. 30, 1976)
3. Kalendaryong Bikol. Cecilio Publications. 1960.1962.1963.1969.1970.1975
4. Retrato ni Rosalio Imperial Ginuno sa p. 35 kan Official Penafrancia Souvenir Program , Sept. 20-21 1941
5. Pahayag asin osipon ni Emeterio N. Imperial, aki ni Rosalio Imperial, Sr. (Peb. 27, 2009)