Mariano Perfecto

Mariano Perfecto
Si Perfecto, ika-5 gobernador kan Camarines Sur
Gobernador kan Ambos Camarines
Termino 1910–1912
Suminunod ki	Mariano Abella
Sinundan ni	Mariano Fuentebella
Personal na mga detalye
Kamundagan	1853
Kagadanan	Nobyembre 3, 1913
Nasyunalidad	Filipino
Agom	Juliana Milian
Mga aki	Gregorio Casimiro
Kasibotan	Politiko, parasurat
Lagda	Ladawan:M. Perfecto's signature.gif

Si Mariano Perfecto (1853 - 3 Nobyembre 1913) iyo an ika-5ng Gobernador (1910-1912) kan Camarines Sur, alagad an nasabing probinsya saro pa sa Camarines Norte asin inapod na Ambos Camarines. Si Perfecto minimidbid man na "Ama kan Literaturang Bikol" sagkod "Ama kan Literaturang Hiligaynon." Kagmuknâ siya kan peryodikong An Parabareta (1899-1900), an pinakainot na peryodikong Bikolnon. Sa mga sinurat niya may beses an ipinapakaag niya sana komo kagsurat, iyo an M.P..

Si Perfecto namundág sa Ligao, Albay asin bantóg bilang sarong parapaimprenta, dramatista asin parasurát sa tataramon na Bikol sagkód Hiligaynon. Siya sarô man na negosyante. Kan 1877, tinogdas niya an imprentahan na La Panayana sa Mandurriao, Iloilo.

Agi-agi

Si Perfecto sarong pading sekular na huli sa saiyang mga liberal na kaisipan siring kan dai pag-uyon sa panànaw kan mga Kastila, siya idinestino kan Simbahan sa Iloilo (Pons, 1900; Veloso et.al, 1973; asín Fernandez, 1988). Alagad an sinasabi ni Salvador Pons y Torres na pading sekular si Perfecto pwedeng naribong siya huli ta si Perfecto may duwang tugang na padi, si Juan asin si Monico Perfecto. Saro pa, nungka nataram o nakasambit si Realubit na padi si Mariano.

Juan Perfectong tugang, dinakop kan mga Kastila

An nasambit ni Realubit si Mariano Perfecto nakaabot sa Iloilo kan 1873 ta si tugang niyang Padre Juan nadestino duman. Siya duman an nagin "mayordomo, kusinero, muchacho, akolito asin sakristan". Alagad, nasurat man totoo ni Salvador Pons na an tugang niyang si Juan Perfecto nagin popular sa Iloilo asin pig'aaragitongan nang pirmi kan mga paratubod sa Simbahan Katoliko ta siya daa garo sarong "faith healer" na nakakabulong kan mga malaen na kahelangan. Huli kaini, sabi ni Pons pig-urihan siya kan mga Kastilang kapadian asin pinadakop asin itinapok "sa Puerto :Princesa sa poro nin Paragua" kun saen duman na siya nagadan.

Si Mariano dai na ngona naghale sa Iloilo asin duman nagtukdo nin matematika, gramatika nin Latin sa sirong kan harong ni Kapitan Ignasio Tarrosa sa Barotak Viejo. Digdi nagpoon na siyang magsurat mga osipon asin vida sa tataramon na Hiligaynon. Mala ta saro sa nagbentang marhay iyo an Vida ni San Eustaquio. Nagkua na siyang mga katabang sa pagbenta alagad pinapaimprenta niya ini sa Manila pa. Hale sa Jaro, siya naghubo sa Mandurriao kun saen siya nagpirmi na. Huli ta maswerte nanggad na nanggana siya sa loteria sa Manila, nagtugdas siya kan Libreria de Mandurriao Iloilo kan taon 1877. Kan 1882, binago niya an pangaran sa Libreria Panayana. Kan taon 1884 iyo si pagbungsod niya kan nabantog na gayong Almanaque Panayano Kon Kalendario. Kan 1906, sa tabang kan tagamana niyang si Casimiro Perfecto, sinda nagkaag na nin paimprentahan igdi.

Sa Iloilo nagkaigwá siya nin pamilya asin nagbunga an pagsasarô niya ki Juliana Milian. Sarô sa akì niya iyo si Gregorio Perfecto (1891-1949) na nagin abogado asin nanombrahan ni Presidente Sergio Osmeña na Associate Justice sa Korte Suprema kan Filipinas. Alagad, an akì niyang si Gregorio nagkuá kan saiyang elementarya sa Ligao, Albay dangan nag-adal kan saiyang sekundarya sa Kolehiyo nin San Beda asin nagtapos nin Abogasiya sa Unibersidad kan Santo Tomas.

Nagkaag siya nin sarong libreria sa Mandurriao, Iloilo asin digdi husto siyáng nabangkág sa pagsurat. Huli ta igwáng kabatiran sa pagnegosyo, nakatugdás siyá kan tindahan-libro na Libreria y Imprenta La Panayana kan taon 1877. An libreria na iní guminantád nanggád, dangan paglaóg kan taon 1906 nagdugang siyá nin paimprentahan na makusóg an pagpaluwás nin mga novena, mga cartilla asin iba-ibáng sinúrat na saiya man na Binikol o Hiniligaynon.

An paimprentahan na ini iyo an nagpabaskóg kan literaturang Hiligaynon huli ta bakô saná iní nag-iimprenta nin mga novena, mga devocion, mga corrido, asin cartilla kundì nagpupublikar man kan mga literaryong pagsusurat sa Hiligaynon. Hanggán sa ngunyán, padagos pa an pagpalagdâ kainí sa Iloilo kan saiyang mga tagamana. An pinùnan na Almanaque ni Mariano Perfecto dinará man sa Bikol kan taon 1921 kan sarô sa tagamaná niyá na si Casimiro Perfecto. An pigdaráng pangaran kainí iyó an Almanaque Calendariong Bicol asin iní nagin Calendariong Bicol kan an nagpapalagdâ na kainí iyó an Cecilio Press pakagadán ni C. Perfecto kan Enero 10, 1953.

Pagbalik sa sadiring rona

Kan siya nagbalík sa Nueva Caceres, pinakapót siya kan paimprentahan na Imprenta de la Sagrada Familia na pagsasadiri kan Simbahan Katolika. Alagad sosog ki Maria Lilia Realubit tibaad nakibakas si Perfecto sa negosyong iní. Nasambít pa man ni Realubit na si Perfecto nagbugták nin paimprentahan na an pangaran Imprenta de Nuestra Señora de Peñafrancia sa Nueva Caceres kan taon 1890. Kun arín an nainot, daí pa nin kalinawan o tibaad binàgo man saná an pangaran. Alagad, malinaw sa mga imprentadong materyal na nasasaray, igwá siyang tinugdás na paimprentahan sa pangaran na Libreria y Imprenta Mariana. Siring man, iní daí pa determinado kun iyó man saná si lumang Imprenta de Nuestra Señora de Peñafrancia. Namugták an Imprenta Mariana sa lugar na ngunyán iyo na an natutugdokán kan edipisyo nin Philamlife sa kanto kan kalye Paz asin abenida nin Peñafrancia sa ciudad nin Naga.

Ambag sa literatura

Sosog pa man ki Antonio Guevara y Mendoza, saróng Katipunero, na nagsúrat kan saíyang memoirs (yaon sa tataramon na Espanyol) na enot inimprenta ni Perfecto sa Imprenta la Bicolana de M. Perfecto sa Nueva Caceres kan taon 1899, inákò niyáng dakúlà an tabang kainí sa rebolusyon laban sa mga Kastila bagay na inómaw niyá ki Perfecto. An memoirs na iní Iningles ni O.D. Corpus kan 1988 sa titulong History of One of the Initiators of the Filipino Revolution. An tinarám niyáng iní nagtaóng karibóngan huli ta minaluwás dakúlon nang paimprentahan na itinogdás si Perfecto, iyo na nganì an Imprenta de la Sagrada Familia, Imprenta de Nuestra Señora de Peñafrancia, Libreria y Imprenta Mariana asín Imprenta la Bicolana de M. Perfecto. Alágad, sa kawàrán pa nin rekord kun ano an nangyari, mahuhúnà na binabàgó saná ni Perfecto an pangáran kan paimprentahan niyá. Naririsáng an mga paimprentahan na nasambít nagbutwâ sa mga-1890.

An mga bantógan na parasaligsig arog nindá G. F.Zaide asín M. Kalaw sinasábi na siyá an "Ama Kan Literaturang Bisaya" asín siring man "Ama Kan Literaturang Bikolnon" sa libro nindá Veloso, Enriquez, asin Alejandro na pinublikar kan Philippine Book Company kan 1973. Tamà saná gayód sabíhon na iní nin huli ta dakól siyáng sinúrat sa duwáng tatarámon na iní.

Natomoyán pa si Perfecto na saróng parasurát na may pagka-lingwista huli sa mga librong bokabularyo na hinamán niyá dapít sa tatarámon na Bikol asín Hiligaynon. Mababansagán man si Perfecto, segon ki Realubit, na "Ama kan Prensang Bikolnon" huli ta siyá an pinakaenot na nagpalagdâ nin peryodiko sa tatarámon na Bikol, An Parabareta (1899-1900).

Siya nagin man editor kan peryodikong La Union (1896-1899) na pinundar ni Fulgencio Contreras sa munisipyo kan Naga, Ambos Camarines asin nasusúrat iní sa lenggwaheng Kastila.

An pagkahigós ni Perfecto sa pagparasúrat narisá man kan saróng Amerikano na si Frank R. Blake. Sinábi niyáng si Perfecto iyó an sarô sa igwáng pinakadakól na sinúrat sa lokal na tatarámon sa panahón na patapós na an rehimen Kastila. Siring man nabanggít man kan sarong Kastilang exclaustradong Agustinong prayle na si Salvador Pons y Torres si M. Perfecto, na inapód niyáng "queridisimo amigo", igwáng labí sa "ochenta las obras en dialectos regionales escritas y publicadas."

Pulitika

Kan si Elias Angeles nagbilog kan gobyerno probisyonal kan 1898, si Mariano Perfecto nagtukaw komo saro sa kaapil kan Hunta Probinsyal.

Gobernador kan Ambos Camarines

Kan matogdas an administrasyon kolonyal kan Amerikano, siya nagkandidato para gobernador kan Ambos Camarines sa eleksyon kan Nobyembre 2, 1909 asín naelihir siya sa botong 2,518 kontra sa botong 174 kan saiyang kalaban na si Isabelo Aguilar. Sa panahón na siyá nagtúkaw bilang gobernador (1910-1912), nagin maribók si saíyang termino. Napiritán siyáng magsàngát nin kasong libelo laban ki Fulgencio Contreras asín ki Julian Ocampo huli sa artikulo na nagluwás sa peryodikong El Camarinense (1908-1913) na kun saen soboót dinuduhágì an saíyang dangóg asín reputasyon. Nakaabót an kaso sa Korte Suprema asin kan 1914, kun kasuarin gadan na siya, siyá an nanggána sa kaso kan ibinabâ an desisyon.

Karibongan sa pagkatao niya

Si Perfecto kontrobersyal na personahe huli sa piráng bagay siríng kan saíyang etnisidad asin kun baga siya talagang padi o bako.

Mga gradwado sa Seminaryo kan 1884

Igwáng mga parasurát asín parasaligsíg na nagsasábing bakô siyang Bikolano. Siya suboót saróng Ilonggo na napadpád sa Bikol kayâ tataóng magsúrat sa Hiligaynon. An bagay na iní iyóng gayó an isinurat ni Jose Calleja Reyes sa saiyang librong Maharlika. Sa librong ini, siring kainí an sinúrat niyá:

The Bicol almanac or calendar traces its origin to a printing establishment in Nueva Caceres (Naga City) founded in the year 1877 called La Panayana. It was set up not by a Bicolano but by an enterprising Ilongo whose name is recalled as Mariano Perfecto. Its publication up to the present has been continued by a local printing press in Naga City called Cecilio Press.

na kun Bikolon:

"An almanakeng Bikol o kalendaryo sinusúsog an ginikánan sa saróng paimprentahan sa Nueva Caceres na tinogdás kan taon 1877 na an ngaran La Panayana. Ini minuknâ bakô nin sarong Bikolano kundî nin saróng madiskarteng Ilonggo na an pangáran naroromdomán na Mariano Perfecto. An publikasyon na iní sagkód ngonyán ipinapadágos kan saróng lokal na paimprentahan sa Ciudad nin Naga, an Cecilio Press." (Maonábi lang, an tinotomóy ni Reyes digdí na paimprentahan aktwalmente iyó an Libreria y Imprenta Mariana bakô an La Panayana ta an huri, an Libreria y Imprenta La Panayana, nakapwesto sa Iloilo.)

Alágad, sinasabi ni Realubit na si M. Perfecto saróng Bikolano na namundág sa Ligao, Albay asin an sarô niyá nganing akì, si Gregorio Perfecto digdí niyá pinaádal huli ta igwá pa siyáng mga sadíring tawo na maasikaso asín maatáman ki Gregorio. An tugang niyáng si Juan Perfecto na sarô man na padì sinábi ni Salvador Pons y Torres na "natural de albay o de Iloilo, Presbitero..."

Si Perfecto daa an ama Ilonggo na taga-Jaro, Iloilo

Alagad, si Angel Magahum manta nagsasabi sa sarong sinurat niyang artikulo dapit sa agi-agi kan Imprenta Panayana na si Mariano Perfecto maski midbid bilang Bikolano, sa totoo daa an ama kaini sarong Ilonggo na tagaJaro, Iloilo asin an ina Bikolanang taga-Ligao,Albay.

Monico Perfecto asin Juan Perfecto, mga tugang na padi ni Mariano Perfecto

An sarô pang kontrobersya iyó, an ibá nagsasábing bakô man nanggád padì iníng si M. Perfecto. An bagay na iní nakumplikar pa huli ta nunca nagsábi si Maria Lilia Realubit na si M. Perfecto nangáging saróng padì alágad sa magkapiráng sinúrat niyá saíyang nasambít na igwáng mga tugang na padì an huri, sindá Juan asín Monico. Pero si Salvador Pons y Torres direktang sinambit si M. Perfecto na saro sa mga pading parasurat igdi sa Nueva Caceres. Si Manuel Artigas sarong mestisong Espanyol na historyador, sinambit man ngane na si Salvador Pons piglista an dakul na mga presbiteros (padi) sa libro kaining Clero Secular Filipino.

An sarô man na parasaligsíg alágad doktor sa medisina, si Dr. Luciano P.R. Santiago (igwáng magkapiráng libro na napalagdâ sa saíyang kredito, asín an saro kainí manongód sa mga enot na mga pading Filipino kan panahon nin Kastila, an The Hidden Light: the First Filipino Priests, Q.C. New Day Publication, 1987 nakipagngutiíl na bakóng "pading sekular" si M. Perfecto.

Sa saíyang mga rekord sa Simbahan Katoliko kainíng Dioceses nin Caceres, "lay professional" na nag-adal asin naggradwar si M. Perfecto, alágad sa ibáng kasuratán mismo kan Simbahan na ini sinasábing pading gradwado si M. Perfecto sa Seminario kan Caceres. Bàgo kan taón 1865 daí nin toltól na rekord kan mga pading nagin estudyante sa Seminario. Iní huli ta natoltól saná an mga rekord kan ipiglíto ni Obispo Francisco Gainza an administrasyon kan Colegio-Seminario de Nueva Caceres sa mga Pading Paul.

Sa seksyon na tituladong "Alumni Priests" kan mahìbóg na babasahón opisyal na ipinaluwás kan Holy Rosary Minor Seminary kainíng Arquidiocesis nin Caceres, tituladong Official Declaration of the Holy Rosary Seminary As A National Historical Landmark (5 September 1988, Naga City), sa ika-15ng dahon kainí (mayò numeradong pahina) malínaw na pigsúrat na si Mariano Perfecto naordenan kan taon 1884, kasarabay niyá an tolong nagtapos pagpadi man: Manuel Obana, Juan Ravalo, asin si Inocencio Sayson. Alagad, makangalas huli ta mismo sa tangkáan kan Seminaryong ini, nakagúhit sa bronseng lapida an gabos na mga padi niyang gradwado, asin sa taon 1884 an nakakaág iyó si "Monico Perfecto" asín an limang kadurungan niya pagtapos, iyo sinda Manuel Obaña, Inocencio Sayson, Juan Ravalo, Julian Ope asin si Gregorio Alma.(hilnga, sa walang retrato)

Totoo, sa awtentikong, orihinal na libro kan Seminaryo yaon sa pangangataman kan Museo del Seminario Conciliar de Nueva Caceres, na sinurat kan panahon bago naglaog an 1900, an talagang nakaguhit na naggradwar kan 1884 bako an Mariano Perfecto kundi an "Monico Perfecto." Mahihiling sa pagbilang kan edad ni Mariano Perfecto, garo imposibleng masabi na si Monico Perfecto iyo si Mariano, asin an malinaw saro sanang tipograpikong pagkakasala an nakaag sa publikasyon opisyal kan Seminaryo.

Mga sinurat

An nagkapirá sa mga sinúrat niyá sa tatarámon na Bikol asin Ilonggo:

• Vocabulario o manual de terminos en español y bicol Primera parte. Imprenta y Libreria Mariana. Nueva Caceres, 1897
• Guia de conversaciones en español y bicol: Metodo facil para saber y hablar pronto el castellano Imprenta y Libreria Mariana, Nueva Caceres, 1927
• Frases Familiares en Espanol y Bicol, 1892
• Nuevo Libro Primero de los Ninos Para Aprender a Leer por el Metodo Mas Facil, 1890
• Ejemplo nin Sarong Daculang Guibong Herac na May Daculang Merito Asin Maguiguibong Aarogan nin Mga Cristiano.
• Sa Pinagdodolotan, sarong rawitdawit
• Vida ni San Alejo, Confesor, anac ni D. Eufemanio cag ni D. Aglais sa imperiong Roma La Sagrada Familia, Nueva Caceres, 1894
• Vocabulario de la Lengua Bicol con sus Significaciones, 1893
• Vocabularios y Manual de Terminos en Castellano y Bicol. m.p.
• Matahum nga Vida ni Santa Maria Magdalena ni San Lazaro, Santa Maria... La Panayana, Mandurriao, Iloilo, 1928
• Kinabuhi nga gin-agihan sang Princesa Florentina sa ginharian sang Alemania La Panayana, Mandurriao, Iloilo, 1931
• Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can junio de 1897 Primera Parte, Nueva Caceres, La Sagrada Familia, 1897
• Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can junio de 1897 Segunda Parte, Nueva Caceres, La Sagrada Familia, 1897
• Vocabulario o manual de dialogos en español y bisaya Dionisio M. Mirasol asín Mariano Perfecto, Manila, Colegio de Sto. Tomas, 1913
• Vocabulario o Manual de dialogos en Español y bisaya. corregidos, reformado y extensamente aumentado por M. P. y reimpreso Mandurriao, Iloilo, La Panayana, 1925-1926
• An Apat ca caolehe-an sang tauo Mandurriao, Iloilo, La Panayana, 1924
• Vida ni Santa Teodora, penitente Mandurriao, Iloilo, La Panayana, 1930

Pagpipilang iginawad

Sa pagrokyaw kan Sentenaryo kan Katalingkasan nin Filipinas, an Komite kan Arteng Panliteratura kan Pambansang Komisyon sa Kultura at mga Sining (NCCA), naggawad nin sarong pagpilang sa mga parasurat sa iba-ibang rona' kan banwang Filipinas. An inapod na Gawad Bonifacio sa Panitikan iginawad ki Mariano Perfecto kan taon 1998.

Kan Hunyo 23, 2013, sa okasyon nin pagsurumpa sa katongdan kan mga opisyales kan Sumaro Bikolnon, Inc., sa Senor Avelino Restaurant an kaayonan na ini naggawad man ki Mariano Perfecto nin sarong gawad postuma sa dakulang pagmidbid kan saiyang mga naginibohan para sa kulturang Bikolnon asin Hiligaynon.

Mga tinokdâ (imahe)

• 
  Bareta sa Pagtuga kan bulkan Mayong 1897
• 
  Katon sa Bicol
• 
  Pamibi ki San Roque
• 
  Calantahon, sa Hiligaynon
• 
  Dalit ni Hadeng David, sa Hiligaynon

Ginunoan

• Kalendariong Bikol. Cecilio Press, Naga City. 1950, 1961, 1975
• Justices of the Supreme Court of the Philippines: Their Lives.... Victor J. Sevilla. Hilnga pahina 25
• History of the Church In the Philippines, 1521-1898. Pablo Fernandez, O.P. Life Today Publications. San Juan. M.M.

Philippines. 1988. 447n pages. Hilnga pahina 433.

• A Study of the Types of Philippine Literature with Special Emphasis on the Novel A.T. Veloso, S.R. Enriquez, Rufino Alejandro.

Philippine Book Co., 1973. Hilnga pahina 38.

• History of Panay. F.B. Regalado, Q.B. Franco. Central Philippine University. Jaro, Iloilo City. Hilnga pahina 377.
• Introduction to Philippine Social Science' Maximo Manguiat Kalaw. 1933. 672 p. Hilnga pahina 243.
• Philippine History and Civilizations G. F. Zaide. 1939, 755p. Hilnga pahina 394
• El Clero Secular Filipino... Salvador Pons y Torres. 1900. Hilnga pahina 72-73.
• History of One of the Initiators of the Filipino Revolution. (sa Kastila an orihinal) 1988. Antonio Guevarra y Mendoza. Hilnga pahina 37.
• The Falls and Rises of Bikol Literature. Artikulo sinurat ni Maria Lilia Realubit.
• Almanaque 2008 Panayanhon, hilngon pahina 2.
• Sinabi ni Artigas, "el clerigo y agustino exclaustrado don Salvador Pons, en 1900, coloca buen numero de biografias de presbiteros hijos de estas islas, en su Clero Secular Filipino" pahina 10.

Mga panluwas na takod

• Gregorio Perfecto komo Katuwang na Hokom Archived 2012-01-14 at the Wayback Machine.
• Kagtogdas kan La Panayana