Jump to content

Mga tataramon na Austronesyo

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
(Nakatukdo hali sa Mga Austronesyo)
Austronesyo
Heograpikong
Distribusyon		Kadagatan na Sur-Subangan na Asya, Oseanya, Madagaskar, Taiwan, Sri Lanka, Lanka archipelago
Pag-uuring panlinguwistikosaro sa mga pangenot na pamilya nin mga tataramon sa kinàban
Protong TataramonProto-Austronesyo
Mga subdibisyon
ISO 639-2 / 5map
Glottologaust1307[1]
{{{mapalt}}}
Distribusyon kan mga tataramon na Austronesyo

An mga Tataramon na Austronesyo o (Tataramon na Espanyol: lenguas austronesias; Ingles: Austronesian languages) saro sa pamilya nin tataramon na talingkas na nakawarak sa mga kaiislahan nin Sur-subangan na Asya asin sa Pasipiko, na igwang diit na kaayon na ginagamit sa mismong kontinente kan Asya. Ini pigtataram kan 386 milyon na katawo (4.9%), na naglaag saiya bilan pan-apat na pinakadakulang pamilya nin tataramon sa kada parataram, minasunod ini sa mga tataramon na Indo-Europeo (46.3%), mga tataramon na Sino-Tibetan (20.4%), asin sa mga tataramon na Niger-Congo (6.9%). Mayoriyad sa mga tataramon na Austronesyo, igwa nin pinakahalangkaw na numero nin mga parataram , iyo an minasunod: Malay (Indones asin Malayo), Habanes, asin Filipino (Tagalog). Igwa an pamilya nin Austronesyo nin 1,257 na mga tataramon, kun saen ini an panduwa sa dakol kan anumang pamilya nin tataramon.[2]

Arog kan mga kag-aki nin tataramon na Indo-Europeo, Apro-Asyatiko, asin Uraliko bilang saro sa mga tanging establisadong mga sinaenot na pamilya nin tataramon. Gikan an pangaran na Austronesyo sa Latinong auster na boot sabihon (Duros na hale sa sur o habagatan), asin kan Griyegong nêsos na boot sabihon (isla). Pinangaranan an naturang pamilya bilang sa pangmadlang mga tataramon na Austronesyo na piggagamit sa mga kaiislahan: alagad igwang mga tataramon na arog kan Malay asin mga tataramon na Tsamiko, na katutubo sa mismong kontinente nin Asya. Kadaklan sa mga tataramon na Austronesyo, kadiit an katutubong parataram, alagad piggagamit an mga pangenot nin tataramon na Austronesyo kan milyun-milyong katawo. Si Otto Dempwolff, sarong Alemang iskolar, iyo an enot na parasaliksik na malayong nasasaliksik an Austronesyo ayon sa tradisyonal na paagi nin pagkukumparar.

Manlaenlaen an pinaghalian kan mga tataramon an naiiba, alagad an Austronesyo asin an Niger-Congo an duwang pinakadakulang pamilya nin tataramon sa enterong kinàban sa bilang nin mga tataramon na laog kan mga ini, lambang saro igwang haros saro't-ikalima (1/5) sa enterong tataramon na binibilang sa kinàban. Saro sa mga pinakahalawig an heograpikong pagkakawarak kan mga dagâ kan mga tataramon, na nagpupuon sa Madagaskar hangan sa Isla nin Pagkabuhay-liwat. An hangganan nin heograpiko kan pamilya nin Austronesyo iyo an mga tataramon na Hawayano, Rapanui asin Malgatse (piggagamit sa nacion na Madagaskar.

Segun ki Robert Blust (1999), Igwang kadakol na panginot na tangkay an pamilya nin Austronesyo , apwera sa saro na madudugangan lang sa Taywan. Ipinangkat an mga tataramon na Pormosano kan Taiwan bilang kasindakol kan siyam na nagka-erinot na subgrupo kan Austronesyo. Nabibilang an gabos kan tataramon na Austronesyo na piggagamit sa luwas kan Taiwan (kaiba an Tataramon na Yami) sa tangkay kan Malayo-Polinesyo, na minsan pig-apod man ining Ekstrapormosano.

Kadakol sa mga tataramon na Austronesyo an kulang sa halabang kasaysayan nin nakasurat na atestasyon (patotoo kan pag-iral). An pinakasuanoy na inskripsyon sa tataramon na Tsam, an Inskripsyong Đông Yên Châu, na pigtatayang nagibo kadtong ika-6 na siglo sa pinakapurit kaini, na iyo man an nagpatotoo kan sarong tataramon na Austronesyo.

Historiya

[baguhon | baguhon an source]

Pinaghalian asin Pagkarap

[baguhon | baguhon an source]

Pigsasabi na an pinaghalian kan tataramon na Austronesyo, nagpuon sa Taiwan dangan luminakop sa mga kaiislahan sa sur na parte kan taiwan dangan nakalakop ini sa mga kaiislahan sa katahawan kan Kadagatang Pacifico. Mahihiling sa baba kun páno kuminarap an tataramon na Austronesyo hasta na makaabot sa ngunyan na estado kaini.

Taiwan 


 Filipinas  




 Borneo → Madagaskar



 Sumatra 


 Indotsina



 Gilid-baybayon nin Borneo



 Java



 Sulnupan na Nusa tenggara



 Selebes 


 Marianas




Subangan na Nusa tenggara


 Molucas→Melanesya 


 Mikronesya



 Polinesya








Estraktura

[baguhon | baguhon an source]

Masakiton talaga an pagtaò nin pangkagabsan na panundon manongod sa tataramon na ganap na diberso arog kan Austronesyo. Sa pangabusan, nababanga an Austronesyo sa tolong grupo nin mga tataramon: Filipino (Philippine type), Indones asin Post-Indones.

  • Kaibanan sa enot na grupo, apuwera sa mga tataramon kan Filipinas, an mga tataramon na Austronesyo kan Taiwan, Sabah, norteng Sulawesi asin Madagaskar. Igwa ining katangian na mamantinir an orihinal na sistema nin Philippine-type voice alternations na kun saen ini pigtatawan-sigurdo kan mga tolo o apat na tanog kun aring semantiko an pigtatawan nin papel an "paksa" na pigtatawang-pahayag (pwede ining pigtatawang-pahayag an paragibo, an pigtatawang-gibo, an kinamumugtakan asin an benepisyaryo, o iba pang mga pangkalagayang ganap arog kan mga instrumento o kaugnay).
  • Sa kabaligtadan, an mas makaba'gong mga tipo nin lengguwahe kan Indonesyano, na partikular na nagkakapot sa Malaysia asin sa subangan na Indonesya, an sistema nin boses an binabawasan an pagkakaiba sa paagi lang kan duwang boses (boses nin aktor asin "undergoer" na boses), alagad an mga ini suplementado nin aplikatibo na mga morpolohiya na aparato (orihinal na duwa: mas direktang * - i asin mas pahilig * - sarong / - [a] kən ), na nagsisilbi tanganing baguhon an semantiko na papel kan "undergoer". Ini man an nailaladawan sa pamamagitan kan pagkakaigwa nin mga nahahalinang clitic pronouns. Bakong arog kan uri nin Filipino, kadaklan sa mga tataramon na ini, igwang posibilidad na magin verb-second word-order. An pirang mga tataramon, arog kan mga tataramon na Batak, Lumang Habanes, Balines, Sasak asin pirang mga tataramon kan Sulawesi, mukhang nagkakatawan sa sarong intermediyante na yugto sa paagi kan duwang uri na ini.[3][4]
  • Panpurít, sa pirang mga tataramon kun saen pig'aapod ni Ross an "post-Indones", an orihinal na sistema kan boses an iyong ganap na nararaot asin dae na minamantinir an mga function kan saindang affixes kan voice-mark.

Nagagamit man sa mga tataramon na Austronesyo an pig'aapod na "reduplikasyon" (pag'utro kan gabos o parte kan sarong taramon, arog kan wiki-wiki, agar-agar, o luway-luway), asin, arog man kan kadaklan sa mga tataramon kan Sirangan asin Sur-Subangan na Asya, kadaklan igwa ining mahigpit na mataas na ponotaktiko, na kalimitang igwa nin kadiit na bilang nin mga ponema asin nakakadakol nin mga pantig na katinig-patinig. Pusog o estable naman an pira sa mga kognado.

Pagtitipo

[baguhon | baguhon an source]

Masikot asin mapagal intindihon an panlaog na kapormahan kan mga tataramon na Austronesyo. Pigbubuo an pamilyang ini nin para-parehas asin magkaharanihan na magkakaugnay na mga tataramon na igwang mga darakulang bilang nin inaapod sa ingles na dialect continuum, na nagpapasakit sa hangganan kan natatangâng mga tangkay nin pamilya. Ganon pa man, malinaw na an pinakadakulang dibersidad na pang-akan (henealohiko) an mahihiling sa mga tataramon na Pormosano kan Taiwan, asin an pinakasimpleng dibersidad naman sa mga kaiislahan sa Pasipiko, na nagtataong-batid nin pagkaka-warak kan pamilya na hale sa Tsina o Taiwan.

Blust (1999)

[baguhon | baguhon an source]
An mga pamilya nin mga tataramon na Pormosano bagô pa an kolonyalisasyong Minnanese kan Taiwan, per Blust (1999).
Distribusyon kan mga tataramon na Austronesyo, per Blust (1999).
Austronesyo

(Ikot-relo hali sa sur-sulnupan)      Tsouiko (Pormosano)

     Sulnupang Kapatagan (Pormosano)

     Norte-Sulnupan na Pormosano

     Atayaliko (Pormosano)

     Subangan na Pormosano

     Tataramon na Bunun (Pormosano)      Tataramon na Rukai (Pormosano)

  • Divergent an mga diyalektong Mantauran, Tona, asin Maga kan Rukai.

     Tataramon na Puyuma (Pormosano)      Tataramon na Paiwan (purong habagatan kan Pormosa)      Malayo-Polinesyo

Li (2008)

[baguhon | baguhon an source]

An klasipikasyon na ini, pinanatili an Subangan na Pormosano ni Blust, asin pinagsararô an iba pang mga tataramon na norte. Pighaín ni Li an ginikanan na Proto-Pormosano (F0) asin pigpantay ini sa Proto-Austronesyo (PAN), alinsunod sa modelo sa Starosta (1995).[5][6] Nahihiling an Rukai asin Tsouiko bilang napakakakaiba,[5] miski na napakakontrobersyal an posisyon kan Rukai.[7]

Austronesian Basic Vocabulary Database (2008)

[baguhon | baguhon an source]
Mga pamilya nin mga tataramon na Pormosano bagó pa an kolonyalisasyong Minnanese, per the Austronesian Basic Vocabulary Database Plantilya:Harvcol.

Pigmamantinir kan imbestigasyon na ini an Norteng Pormosano ni Li, alagad salungat ini sa Subangan na Pormosano ni Blust, asin pigsuggest na an Paiwan pwedeng harani sa Malayo-Polinesyo. Nagkakasararô man ini sa Tsouiko asin sa Rukai, na an duwa an pinakakakaibang mga tataramon kay Li.

Austronesyo

     Kavalaniko Halatá man ining, low-level grouping

     Norteng Pormosano Nakatakod an mga grupong ini sa pigtatantyang 97% na probabilidad.

     Ami Iba pang paggugrupong nin low-level

     Bunun

     Tsou–Rukai Konektado an Tsou asin Rukai sa moderatong confidence, pigtatantyang mga 85% na probabilidad.

     Siraya

  • Siraya (Taivoano, mga diyalektos nin Makatao)

     Puyuma

     Paiwaniko Nakatakod an Malayo-Polinesyo asin Paiwan sa low level of confidence (74%).

Ross (2009)

[baguhon | baguhon an source]
An pamilya nin mga tataramon na Pormosano bagô an Kolonyalisasyong Minnanes, per Ross (2009).

Kan 2009, Nag-haín si Malcolm Ross nin bâgong klasipikasyon kan pamilya nin tataramon na Austronesyo base sa ebidensiyang morpolohikal hale sa manlaen-laen na klase nin mga tataramon na Pormosano.[8] hinaín niya na an ngunyang rekonstruksyon para sa Proto-Austronesyo na sa totoo lang minatukoy ini sa yugtong intermediyamente, kun saen pigtawan boot sabihon niya an "Proto-Nukleyar Austronesyo". Sa balyong kampo, an klasipikasyon ni Ross, dae nagsusuporta sa pagkakasararô kan mga tataramon na Tsouiko, imbis pigkonsiderar niya an mga tataramon na Habagatang Tsouiko kan Kanakanavu asin Saaroa na magkasuwayan na sangá. Pigsusuportahan kainin an claims ni Chang (2006) na dae balido an grupo nin Tsouiko.[9]

Austronesyo

     Rukai

  • (Naiiba an mga diyalektos nin Mantauran asin Tona–Maga)

     Puyuma      Tsou      Nukleyar Austronesyo

Leksiko

[baguhon | baguhon an source]

Naitugdas an pamilya nin tataramon na Austronesyo kan mga pa'aging pagkukumpara na lingguwistiko batay sa mga kognado, grupo nin mga taramon na magkakawangis sa tanog asin kahulugan na nagpapahiwatig na gikan an mga inibhale sa parehong taramon na ansestral sa Proto-Austronesyo ayon sa pangabusan na alituntunin. An taramon para sa mata sa mga tataramon na Austronesyo, mata man (kadaklan sa mga tataramon na Austronesyo sa parteng norte, mga tataramon na Pormosano arog kan Bunun asin Amis dangan paduman sa sur na Maori). Masakit man ining isagibo an rekonstruksyon (pag'aayos-utro) kan ibang mga sa taramon. Estable man an taramon para sa duwa, na siyang naglataw sa haros kabuuan kan pamilya nin Austronesyo, alagad nangangaipuhan an pira sa mga porma (hal. Bunun rusya, lusha; Amis tusa; Maori tahi, rua) nin kadalubhasaang pang-aghamwika tanganing matáwan nin kilanlan. Nagtaô an Austronesian Basic Vocabulary Database nin mga listahan nin mga taramom (coded for cognateness) para sa dae makulang na 1000 na mga tataramon na Austronesyo.

Mayoridad na mga tataramon

[baguhon | baguhon an source]
Panginot na artikulo: Listahan kan mayoridad asin opisyal na mga tataramon na Austronesyo

Pagkukumparar

[baguhon | baguhon an source]

Nasa parteng ibaba an tsart nin komparasyon kan mga tataramon na Austronesyo

Tsart nin Komparasyon-Mga Numéro

[baguhon | baguhon an source]
Austronesyo Lista kan mga bilang 1-10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Proto-Austronesyo *əsa
*isa		 *duSa *təlu *Səpat *lima *ənəm *pitu *walu *Siwa *(sa-)puluq
Mga tataramon na Pormosano 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Amis cecay tosa tolo spat lima enem pito falo siwa mo^tep
Atayal qutux sazing cyugal payat magal mtzyu mpitu mspat mqeru mopuw
Paiwan ita drusa tjelu sepatj lima enem pitju alu siva tapuluq
Bunun tasʔa dusa tau paat hima nuum pitu vau siva masʔan
Puyuma isa zuwa telu pat lima unem pitu walu iwa pulu'
Rukai itha drusa tulru supate lrima eneme pitu valru bangate pulruku
Tsou coni yuso tuyu sʉptʉ eimo nomʉ pitu voyu sio maskʉ
Saisiyat 'aeihae' roSa' to:lo' Sopat haseb SayboSi: SayboSi: 'aeihae' maykaSpat hae'hae' lampez
Yami asa dora atlo apat lima anem pito wao siyam poo
Thao taha tusha turu shpat tarima katuru pitu kashpat tanathu makthin
Kavalan usiq uzusa utulu uspat ulima unem upitu uwalu usiwa rabtin
Truku kingal dha tru spat rima mataru empitu maspat mngari maxal
Sakizaya cacay tosa tolo sepat lima enem pito walo siwa cacay a bataan
Seediq kingal daha teru sepac rima mmteru mpitu mmsepac mngari maxal
Mga tataramon na Malayo-Polinesyo 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Proto-Malayo-Polinesyo *əsa
*isa		 *duha *təlu *əpat *lima *ənəm *pitu *walu *siwa *puluq
Mga tataramon na Nukleyar Malayo-Polinesyo (MP) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mga tataramon na Sunda–Sulawesi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Acehnes sifar
soh		 sa duwa lhee peuet limong nam tujoh lapan sikureueng siploh
Balinesa

nul

besik
siki

dua

telu

papat

lime

nenem

pitu

kutus

sia		 dasa
Banjar asa dua talu ampat lima anam pitu walu tangkay sapuluh
Batak, Toba sada dua tolu opat lima onom pitu ualu sia sampulu
Bugines ceddi dua tellu empa lima enneng pitu arua asera seppulo
Cia-Cia 디세
dise
ise		 루아
rua
ghua		 똘루
tolu		 빠아
pa'a		 을리마
lima		 노오
no'o		 삐쭈
picu		 활루
walu
oalu		 시우아
siua		 옴뿔루
ompulu
Tsam sa dua klau pak lima nam tujuh dalapan salapan sapluh
Habanes (Kawi)b[10] sunya
eka
dwi
tri
catur
panca
sad
sapta
asta
nawa		 dasa
Suanoy na Habanes[11] das sa
(sa' / sak)		 rwa tĕlu pāt lima nĕm pitu walu tangkay sapuluh
Habanes (Krama) nol setunggal kalih tiga sekawan gangsal enem pitu wolu tangkay sedasa
Habanes (Ngoko)[12] nol siji loro telu papat lima enem pitu wolu tangkay sepuluh
Kelantan-Pattani kosong so duwo tigo pak limo ne tujoh lape smile spuloh
Madures nol settong dhuwa' tello' empa' lema' ennem petto' ballu' tangkay' sapolo
Makassares ᨒᨚᨅ
lobbang
ᨊᨚᨒᨚ
nolo'		 ᨙᨔᨙᨑ
se're		 ᨑᨘᨕ
rua		 ᨈᨒᨘ
tallu		 ᨕᨄ
appa'		 ᨒᨗᨆ
lima		 ᨕᨊ
annang		 ᨈᨘᨍ
tuju		 ᨔᨂᨈᨘᨍ
tangkayntuju		 ᨔᨒᨄ
salapang		 ᨔᨄᨘᨒᨚ
sampulo
Standard Malay
(both Indones asin Malayo) 		kosong
sifar[13]
nol[14] 		satu
suatu[15]		 dua tiga[16][17] empat lima[18] enam tujuh delapan
lapan[19]		 sembilan sepuluh
Minangkabau ciek duo tigo ampek limo anam tujuah salapan sambilan sapuluah
Moken cha:? thuwa:? teloj
(təlɔy)		 pa:t lema:? nam luɟuːk waloj
(walɔy)		 chewaj
(cʰɛwaːy / sɛwaːy)		 cepoh
Sasak sekek due telo empat lime enam pituk baluk siwak sepulu
Sundanes ᮔᮧᮜ᮪
nol		 ᮠᮤᮏᮤ
hiji		 ᮓᮥᮃ
dua		 ᮒᮤᮜᮥ
tilu		 ᮇᮕᮒ᮪
opat		 ᮜᮤᮙ
lima		 ᮌᮨᮔᮨᮕ᮪
genep		 ᮒᮥᮏᮥᮂ
tujuh		 ᮓᮜᮕᮔ᮪
dalapan		 ᮞᮜᮕᮔ᮪
salapan		 ᮞᮕᮥᮜᮥᮂ
sapuluh
Terengganu Malay kosong se duwe tige pak lime nang tujoh lapang smilang spuloh
Tetun nol ida rua tolu hat lima nen hitu ualu sia sanulu
Tsat (HuiHui)c sa³³ *,
ta¹¹ **		 tʰua¹¹ kiə³³ pa²⁴ ma³³ naːn³² su⁵⁵ paːn³² tʰu¹ paːn³² piu⁵⁵
May duwang porma nin Numéro 'saró' sa Tsat (Hui Hui; Hainan Cham) :
^*  Piggagamit an taramon na sa³³ para sa serial counting.
^**  Piggagamit an ta¹¹ kaiba kan mga gatos asin mga ribo asin bagō an qualifiers.
''Mga tataramon na Borneo–Filipinas 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Iluko ibbong
awan		 maysa dua tallo uppat lima innem pito walo siam tangkaypulo
Ibanag awan tadday duwa tallu appa' lima annam pitu walu siyam mafulu
Pangasinan sakey duwa talo apat lima anem pito walo siyam samplo
Kapampangan ala metung/ isa' adua atlu apat lima anam pitu walu siyam apulu
Tagalog ᜏᜎ
walâ		 ᜁᜐ
isá		 ᜇᜎᜏ
dalawá		 ᜆᜆ᜔ᜎᜓ
tatló		 ᜀᜉᜆ᜔
apat		 ᜎᜒᜋ
limá		 ᜀᜈᜒᜋ᜔
anim		 ᜉᜒᜆᜓ
pitó		 ᜏᜎᜓ
waló		 ᜐᜒᜌᜋ᜔
siyám		 ᜐᜋ᜔ᜉᜓ
sampû
Bikol wara sarô duwá tuló apat limá anom pitó waló siyám sampulû
Aklanon uwa isaea
sambilog		 daywa tatlo ap-at lima an-om pito waeo siyam napueo
Kinaray-a wara (i)sara darwa tatlo apat lima anəm pito walo siyam napulo
Onhan isya darwa tatlo upat lima an-om pito walo siyam sampulo
Romblomanon isa duha tuyo upat lima onum pito wayo siyam napuyo
Masbatenyo isad
usad		 duwa
duha		 tulo upat lima unom pito walo siyam napulo
Hiligaynon wala isa duha tatlo apat lima anom pito walo siyam napulo
Cebuano wala usa duha tulo upat lima unom pito walo siyam napulo
pulo
Waray waray usa duha tulo upat lima unom pito walo siyam napulò
Tausug isa duwa tū upat lima unum pitu walu siyam hangpu'
Maranao isa dua telu pat lima nem pitu ualu siau sapulu'
Benuaq (Dayak Benuaq) eray duaq toluu opaat limaq jawatn turu walo sie sepuluh
Lun Bawang/ Lundayeh na luk dih eceh dueh teluh epat limeh enem tudu' waluh liwa' pulu'
Dusun aiso iso duo tolu apat limo onom turu walu siam hopod
Malagasy aotra isa
iray		 roa telo efatra dimy enina fito valo sivy folo
Sangirese (Sangir-Minahasan) sembau darua tatelu epa lima eneng pitu walu sio mapulo
Mga tataramon na Osyanikod 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Fijiano saiva dua rua tolu vaa lima ono vitu walu ciwa tini
Hawayano 'ole 'e-kahi 'e-lua 'e-kolu 'e-hā 'e-lima 'e-ono 'e-hiku 'e-walu 'e-iwa 'umi
Kiribati akea teuana uoua tenua aua nimaua onoua itua wanua ruaiwa tebwina
Māori kore tahi rua toru whā rima ono whitu waru iwa tekau
ngahuru
Marshallese[20] o̧o juon ruo jilu emān ļalem jiljino jimjuon ralitōk ratimjuon jon̄oul
Motue[21] ta rua toi hani ima tauratoi hitu taurahani taurahani-ta gwauta
Niueano nakai taha ua tolu fa lima ono fitu valu hiva hogofulu
Rapanui tahi rua toru hā rima ono hitu va'u iva angahuru
Rarotongan Māori kare ta'i rua toru 'ā rima ono 'itu varu iva nga'uru
Rotuman ta rua folu hake lima ono hifu vạlu siva saghulu
Sāmoano o tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu
Sāmoano
(K-type) 		o kasi lua kolu fa lima ogo fiku valu iva sefulu
Tahitiano hō'ē
tahi		 piti toru maha pae ōno hitu va'u iva hō'ē 'ahuru
Tongano noa taha ua tolu fa nima ono fitu valu hiva hongofulu
taha noa
Trukes eet érúúw één fáán niim woon fúús waan ttiw engoon
Tuvaluano tahi
tasi		 lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu

Tsart nin Komparasyon-Kagtolóng mga tataramon

[baguhon | baguhon an source]
Bikol Sentral saro duwa tulo apat tawo harong ayam dalan aldaw bago kita (kata) ano kalayo
Tataramon na Tagalog (Filipino) isa dalawa tatlo apat tao bahay aso daan araw bago tayo (kata) ano apoy
Tetum ida rua tolu haat ema uma asu dalan loron foun ita saida ahi
Amis cecay tosa tolo sepat tamdaw luma wacu lalan cidal faroh kita uman namal
Puyuma sa dua telu pat taw rumah soan dalan wari vekar mi amanai apue,
asi
Rinconada Bikol əsad darwā tolō əpat tawō baləy ayam raran aldəw bāgo kitā onō kalayō
Sinugbuanon usa,
isa 		duha tulo upat tawo balay iro dalan adlaw bag-o kita unsa kalayo
Waray usa duha tulo upat tawo balay ayam,
ido 		dalan adlaw bag-o kita anu kalayo
Hiligaynon isa duha tatlo apat tawo balay ido dalan adlaw bag-o kita ano kalayo
Aklanon isaea,
sambilog 		daywa tatlo ap-at tawo baeay ayam dayan adlaw bag-o kita ano kaeayo
Kinaray-a sara darwa tatlo apat tawo balay ayam aragyan adlaw bag-o kita ano kalayo
Tausug hambuuk duwa tu upat tau bay iru' dan adlaw ba-gu kitaniyu unu kayu
Maranao isa dowa t'lo phat taw walay aso lalan gawi'e bago tano tonaa apoy
Kapampangan metung adwa atlu apat tau bale asu dalan aldo bayu ikatamu nanu api
Pangasinense sakey dua,
duara 		talo,
talora 		apat,
apatira 		too abong aso dalan ageo balo sikatayo anto pool
Ilokano maysa dua tallo uppat tao balay aso dalan aldaw baro datayo ania apoy
Ivatan asa dadowa tatdo apat tao vahay chito rarahan araw va-yo yaten ango apoy
Ibanag tadday dua tallu appa' tolay balay kitu dalan aggaw bagu sittam anni afi
Yogad tata addu tallu appat tolay binalay atu daddaman agaw bagu sikitam gani afuy
Gaddang antet addwa tallo appat tolay balay atu dallan aw bawu ikkanetam sanenay afuy
Tboli sotu lewu tlu fat tau gunu ohu lan kdaw lomi tekuy tedu ofih
Malay satu dua tiga[22] empat orang rumah,
balai 		anjing jalan hari baru kita apa,
anu 		api
Lumang Habanes esa,
tunggal 		rwa,
kalih 		tĕlu,
tiga 		pat,
sakawan[23] 		wwang umah asu dalan dina hañar, añar[24] kami[25] apa,
aparan 		apuy,
agni
Habanes siji,
setunggal 		loro,
kalih 		tĕlu,
tiga[26] 		papat,
sekawan 		uwong,
tiyang,
priyantun[26] 		omah,
griya,
dalem[26] 		asu,
sĕgawon 		dalan,
gili[26] 		dina,
dinten[26] 		anyar,
énggal[26] 		awaké dhéwé,
kula panjenengan[26] 		apa,
punapa[26] 		gĕni,
latu,
brama[26]
Sundanes hiji dua tilu opat urang imah anjing jalan poe anyar,
enggal 		arurang naon seuneu
Acehnes sa duwa lhèë peuët ureuëng rumoh,
balèë 		asèë ret uroë barô (geu)tanyoë peuë apuy
Minangkabau ciek duo tigo ampek urang rumah anjiang labuah,
jalan 		hari baru awak apo api
Lampung sai khua telu pak jelema lamban kaci ranlaya khani baru kham api apui
Bugines sedi dua tellu eppa tau bola asu lalen esso baru idi aga api
Temuano satuk duak tigak empat uwang,
eang 		gumah,
umah 		anying,
koyok 		jalan aik,
haik 		bahauk kitak apak apik
Toba Batak sada dua tolu opat halak jabu biang dalan ari baru hita aha api
Kelantan-Pattani so duwo tigo pak oghe ghumoh,
dumoh 		anjing jale aghi baghu kito gapo api
Chamorro håcha,
maisa 		hugua tulu fatfat taotao guma ga'lågu[27] chålan ha'åni nuebu[28] hita håfa guafi
Motu ta,
tamona 		rua toi hani tau ruma sisia dala dina matamata ita,
ai 		dahaka lahi
Maori tahi rua toru wha tangata whare kuri ara ra hou taua aha ahi
Tubaluano tasi lua tolu fá toko fale kuli ala,
tuu 		aso fou tāua a afi
Hawayano kahi lua kolu hā kanaka hale 'īlio ala ao hou kākou aha ahi
Banjar asa duwa talu ampat urang rūmah hadupan heko hǎri hanyar kami apa api
Malagasy isa roa telo efatra olona trano alika lalana andro vaovao isika inona afo
Dusun iso duo tolu apat tulun walai,
lamin 		tasu ralan tadau wagu tokou onu/nu tapui
Kadazan iso duvo tohu apat tuhun hamin tasu lahan tadau vagu tokou onu,
nunu 		tapui
Rungus iso duvo tolu,
tolzu 		apat tulun,
tulzun 		valai,
valzai 		tasu dalan tadau vagu tokou nunu tapui,
apui
Sungai/Tambanuo ido duo tolu opat lobuw waloi asu ralan runat wagu toko onu apui
Iban satu, sa,
siti, sigi 		dua tiga empat orang,
urang 		rumah ukui,
uduk 		jalai hari baru kitai nama api
Sarawak Malay satu,
sigek 		dua tiga empat orang rumah asuk jalan ari baru kita apa api
Terengganu se duwe tige pak oghang ghumoh,
dumoh 		anjing jalang aghi baghu kite mende, ape,
gape, nape 		api
Kanayatn sa dua talu ampat urakng rumah asu' jalatn ari baru kami',
diri' 		ahe api

Sistema nin Panurát

[baguhon | baguhon an source]
Hilngon man: Mga sistema nin panurát kan Sur-subangan na Asya
an Sign nin Iskriptong Balines asin Latin sa templong Hindu sa Bali
An manuskripto gikan sa amay na 1800s gamit an alpabetong Batak

Kadaklan sa mga tataramon na Austronesyo ngunyan, igwa nin sistema nin panurát base sa Latin. Nakalistá sa babâ an piráng bakong sistema nin panurát na base sa Latin.

Sagunson

[baguhon | baguhon an source]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Austronesian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ↑ Blust, Robert (2016). History of the Austronesian Languages. University of Hawaii at Manoa. 
  3. ↑ Adelaar, K. Alexander and Nikolaus Limmelmann. 2005. The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. P.6-7
  4. ↑ Croft, William. 2012 Verbs: Aspect and Causal Structure. P.261
  5. ↑ 5.0 5.1 Li, Paul Jen-kuei. 2008. "Time perspective of Formosan Aborigines." In Sanchez-Mazas, Alicia ed. Past human migrations in East Asia: matching archaeology, linguistics and genetics. Taylor & Francis US.
  6. ↑ Starosta, S. 1995. "A grammatical subgrouping of Formosan languages." In P. Li, Cheng-hwa Tsang, Ying-kuei Huang, Dah-an Ho, and Chiu-yu Tseng eds. Austronesian Studies Relating to Taiwan, pp. 683–726, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica.
  7. ↑ "Pinakakontrobersiya an posisyon kan Rukai: Tsuchida... Binabantaan bilang pinakaharani sa mga tataramon na Tsouiko, base sa leksikostatistikong ebidensya, samantala pinaniniwalaan an Ho... na saro sa mga tataramon na Paiwaniko, i.e. parte kan sakong Habagatang grupo, bilang base sa komparasyon kan kag'apat na pinapahiling na gramatikal. Sa totoo lang, an mga antropolohistang Hapon, dae nadistinguish sa pagitan kan Rukai, Paiwan asin Puyuma sa amay na yugto kan saindang pag'aadal" (Li 2008: 216).
  8. ↑ Ross, Malcolm. 2009. "Proto Austronesian verbal morphology: A reappraisal." In Alexander Adelaar and Andrew Pawley (eds.). Austronesian historical linguistics and culture history: a festschrift for Robert Blust. Canberra: Pacific Linguistics.
  9. ↑ Chang, Henry Yungli. 2006. "Rethinking the Tsouic Subgroup Hypothesis: A Morphosyntactic Perspective." In Chang, H., Huang, L. M., Ho, D. (eds.). Streams converging into an ocean: Festschrift in honor of Professor Paul Jen-Kuei Li on his 70th birthday. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  10. ↑ Siman Widyatmanta, Adiparwa. Vol. I dan II. Cetakan Ketiga. Yogyakarta: U.P. "Spring", 1968.
  11. ↑ Zoetmulder, P.J., Kamus Jawa Kuno-Indonesia. Vol. I-II. Terjemahan Darusuprapto-Sumarti Suprayitno. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama, 1995.
  12. ↑ [1] Alpabetong Habanes, pagsayod, asin tataramon (Aksara Jawa), http://www.omniglot.com/writing/javanese.htm
  13. ↑ gikan sa Arabe na صِفْر ṣifr
  14. ↑ Predominante sa Indones ya, hale sa Latin na nullus
  15. ↑ An subli-taramon nin Sanskrit na "Ekasila" : "Eka" boot sabihon 1, "Sila" boot sabihon "pillar", nagluwas an "principle" sa pataratara ni Sukarno
  16. ↑ sa Inskripsyong Kedukan Bukit luminuwas an numerong tlu ratus bilang tolóng gatos, tlu bilan toló, sa http://www.wordsense.eu/telu/ sa malay minatukoy an telu bilan toló, alagad bihiráng gamiton an telu.
  17. ↑ sa subli-taramon nin Sanskrit na "Trisila" : "Tri" boot sabihon 3, "Sila" boot sabihon "pillar", luminuwas an "principle" sa pataratara ni Sukarno
  18. ↑ subli-taramon gikan sa Sanskrit na पञ्चन् páñcan - hilingun an Sukarno's Pancasila: "five principles", Pancawarna: "five colours, colourful".
  19. ↑ lapan bistado sa konstraksyon kan delapan; predominante sa Malaysia, Singapore asin Brunei.
  20. ↑ Cook, Richard (1992). Peace Corps Marshall Islands: Marshallese Language Training Manual (PDF), pg. 22. Accessed August 27, 2007
  21. ↑ Percy Chatterton, (1975). Say It In Motu: An instant introduction to the common language of Papua. Pacific Publications. ISBN 978-0-85807-025-7
  22. ↑ Sa Inskriturang Kedukan Bukit luminuwas an Tlu ratus bilang Tulung gatos, An Tlu bilang Tolo, digdi sa http://www.wordsense.eu/telu/ an taramon na Telu tumutukoy sa tolo sa tataramon na Malay asin Indonesya miski na napakabihira an paggamit kan Telu.
  23. ↑ s.v. kawan, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  24. ↑ s.v. hañar, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  25. ↑ s.v. kami, this could mean both first person singular and plural, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5 26.6 26.7 26.8 Javanese English Dictionary, Stuart Robson and Singgih Wibisono, 2002
  27. ↑ Hale sa Espanyol "galgo"
  28. ↑ Hale sa Espanyol "nuevo"
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mga_tataramon_na_Austronesyo&oldid=269656"