Tataramon na Waray-Waray

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
(Nakatukdo hali sa Waray-Waray)
Waray
Waray-Waray, Samar-Leyte Visayan
Winaray, Samareño, Lineyte-Samarnon, Binisayâ nga Winaray, Binisayâ nga Samar-Leyte, "Binisayâ nga Waray"
Katutubo sa Filipinas
RehiyonSubangan na Visayas
KatutuboMga Waray
Katutubong mga parataram
[1]
Latin (Baryanteng Filipino);
Panhistorya na nakasurat sa Baybayin
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa
Panrehiyon na tataramon sa Filipinas
Sa regulasyon kanKomisyon sa Wikang Filipino
(Komisyon sa Lengguwaheng Bikol)
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-2war
ISO 639-3war
Mga lugar kun sain pinagtataram an Waray-Waray

An Waray-Waray sarong tataramon na Austronesyo na piggagamit sa mga probinsya nin Samar, Amihanan na Samar, Subangan na Samar, subangan kan Leyte asin Biliran sa Filipinas.

Miyembro ini kan grupong Warayano na apwera sa Waray-Waray mismo, komponido kan Waray Sorsogon asin Masbate Sorsogon. Ining duwang sinabing tataramon na pigaapod man na Bisakol nin huli ta sa tahaw sinda nin grupong Bisaya sagkod Bikol.

Palatanugan[baguhon | baguhon an source]

Mga katanog[baguhon | baguhon an source]

Igwa an Waray nin kabilugan na 16 na mga ponemang katanog: /p, t, k, b, d, ɡ, m, n, ŋ, s, h, w, l, ɾ, j, ʔ/.

Mga patanog[baguhon | baguhon an source]

Igwa an Waray nin tolong katutubo na mga ponemang patanog: /a/ [a], /i/ [ɛ~i], asin /u/ [o~ʊ, u]. Pigagamit an duwa /e, o/ sa subli-taramon na Espanyol.

Dai man nagsasangli an paggamit kan /u/ imbes kan /o/ o /ɔ/ sa boot na sabihon kan sarong kataga. Nin huli ta nasa libreng pagkakaiba-iba, naiiba an paggamit kaini sa manlainlain na mga diyalekto o sosyolekto.

Bokabularyo[baguhon | baguhon an source]

Mga numero[baguhon | baguhon an source]

Piggagamit an mga katutubong numero para sa mga numero poon saro sagkod sampulo. Para sa kag-saro pataas, eksklusibong piggagamitan ini nin mga numerong Espanyol kan mga Waraynon sa ngunyan, dai na namamangnohan kan kadaklan kan mga katutubo na parataram an mga katutubong katapat kaini (apwera sa gatos para sa gatos asin yukot para sa ribo ). Ipinagtataram an pira, lalo na an mga bago sa kataid kan mga katapat na Espanyol.

Bikol Katahawan na Katutubong Waray Gikan sa Espanyol Espanyol
sarô usá uno un / uno (m) una (f)
duwa duhá dos dos
tólo tuló tres tres
apát upat kuwatro cuatro
limá limá singko cinco
anom unom sais/says seis
pitó pitó syete siete
waló waló otso ocho
siyám siyám nuebe/nuybe nueve
sampúlo napúlô dies/dyis diez
kagsarô napúlô kag-usá onse once
kagduwa napúlô kagduhá dose doce
kagtólo napúlô kagtuló trese trece
kag-apat napúlô kag-upat katorse catorce
kaglimá napúlô kaglimá kinse quince
kag-anom napúlô kag-unom disisays/disisais dieciséis
kagpitó napúlô kagpitó disisyete diecisiete
kagwaló napúlô kagwaló disiotso dieciocho
kagsiyám napúlô kagsiyám disinuybe diecinueve
duwampulô karuhaàn baynte veinte
duwampulô may sarô karuhaàn kag-usà baynte uno veintiuno
duwampulô may duwa karuhaàn kagduhà baynte dos veintidós
tolumpulô katluàn traynta treinta
apát na pulô kap-atàn kuwarenta cuarenta
limampulô kalim-àn singkwenta cincuenta
anom na pulô kaunmàn saysenta/sisenta sesenta
pitumpulô kapituàn sitenta setenta
walumpulô kawaluàn otsenta/ochienta ochenta
siyam na pulô kasiyamàn nobenta noventa
sarong gatòs/sanggatos usa ka gatòs syen cien
sarong ribo/sangribo usa ka yukòt mil mil
sarong milyon usa ka ribo[2] milyon un millón

Pirang mga parating kataga asin mga parirala[baguhon | baguhon an source]

Nasa ibaba an mga halimbawa kan ipinagtataram na Waray sa Metropolitan Tacloban asin sa hararaning lugar:

  • Nakakaintindi/Nakakasabot ka nin Waray?: Nakakaintindi / Nasabut ka hin Winaray? (hin o hiton)
  • Dios marhay na aga (udto / hapon / banggi): Maupay nga aga (udto / kulop / gab-i)
  • Mabalos / Dios mabalos (igwang galang): Salamat
  • Namomotan ta ka: Hinihigugma ko ikaw o Ginhihigugma ko ikaw o Pina-ura ta ikaw
  • Taga-sain ka? : Taga-diin ka? o Taga-nga-in ka?
  • Ano an pangaran mo / Ano an saimong ngaran? : Ano it imo ngaran?
  • Siisay ka?: Hin-o ka?
  • Kumusta ka na? : Kumusta ka na?
  • Ayos man / Nasa kamawutan kan Diyos: Kalu-oy sa Diyos
  • Apira[hon] ini? : Tagpira ini?
  • Sunô / Gusto ko ini / iyan: Karuyag ko ini / iton.
  • Daí ako nakakaintindi/nakakasabot: Diri ako nakakaintindi o Diri ako nakakasabut
  • Dai ko aram: Diri ako maaram or Ambot
  • Ano: Ano
  • Siisay: Hin-o
  • Sain: Hain o Di-in o "Ngain"
  • Nuarin: San-o
  • Kansuarin: Kakan-o
  • Táno: Kay ano
  • Páno: Gin-aano?/Patiunan-o?
  • Iyo: Oo
  • Dai/Dae: Dire o Diri
  • Duman: Adto o Didto o Ngadto
  • Digdi/Igdi: Didi o Nganhi o Dinhi
  • Taas: Igbaw
  • Baba: Ubos
  • Ibabaw: Bawbaw
  • Irarom: Ilarom or Sirong
  • Tuo: Tu-o
  • Wala: Wala
  • Harayo: Harayo
  • Harani: Hirani
  • Atubang/Atubangan: Atubang o Atubangan
  • Banggi: Gab-i
  • Aldaw: Adlaw
  • Mayò: Waray
  • Marháy/Maray: Maupay
  • Magayon: Mahusay
  • Gwapo/pogi: Gwapo
  • Lalaki: Lalaki
  • Babae: Babayi
  • Bading/Bakla: Bayot
  • Tomboy: Tomboy/Lesbyana
  • Barkada/Amigo ako ni...: Sangkay ako ni...
  • Nawawara ako digdi/igdi: Nawawara ak didi.
  • Tibaad: Bangin
  • Mawot ko na...: Kunta
  • Maati: Malamiri

Iba pang mga parating kataga[baguhon | baguhon an source]

Mga terminong teknikal[baguhon | baguhon an source]

  • Bulawan - bulawan
  • Bakal/asero - puthaw
  • Awto/Kotse/Lunadan - awto / sarakyan/ kotse" / "sasakyan
  • Eroplano - edro / eroplano
  • Aeropuerto/Palayogan/Landingan - lupadan or landingan

Mga terminong Astronomikal[baguhon | baguhon an source]

  • Kinàban - kalibutan
  • Bulan - bulan; Indones - bulan
  • Saldang - adlaw
  • Bitoon - bituon Indones - bintang

Mga kapalibutan na termino[baguhon | baguhon an source]

  • Duros/Paros - hangin; Indones - angin
  • Kalayo - kalayo
  • Dagâ - tuna; Indones - tanah
  • Tubig - lawod/tubig
  • Kapalibutan - libong
  • Bukid - bukid; Indones - bukit
  • Dagat - dagat
  • Kadagatan - kalawdan Indones = laut i.e. ka-laut-an
  • Isla/puro - puro/isla Indones - pulau
  • Arkipelago/Kapuruan/Kaiislahan - kapuruan; Indones - kepulauan
  • Salog - salog
  • Danaw - danaw; Indones - danau

Toltolan[baguhon | baguhon an source]

  1. Waray at Ethnologue (19th ed., 2016)
  2. Makabenta, Eduardo (2004). Pagpurulungan nga Binisaya (Waray) ha Leyte ug Samar (Binisaya-English English-Binisaya Dictionary) (2nd edition). Quezon City: Adbox Book Distributors and Eduardo A. Makabenta Sr. Foundation. p. 121.