Tataramon na Surigaonon

Surigaonon
Tandaganon
Subong sa	Pilipinas
Rehiyon	Surigao del Norte, dakol na parte kan Surigao del Sur, asin pira pang mga lugar sa Dinagat Islands, Agusan del Norte, Agusan del Sur asin sa Davao Oriental
Subong	Mga tawo nin Surigaonon
Subong na mga parataram	500,000 (2009)
Pamilya nin Tataramon	Austronesyo Mga tataramon na Malayo-Polinesyo Mga tataramon na Filipino Mga tataramon na Sentral Filipino Mga tataramon na Bisaya Sur na Bisaya Surigaonon
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa	Panrehiyon na tataramon sa Filipinas
Sa regulasyon kan	Komisyon sa Wikang Filipino
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-3	Arinman: sgd – Surigaonon tgn – Tandaganon
Glotologo	suri1274
Mapa kun saen mahihiling an Lokasyon kan mga parataram nin Surigaonon

An tataramon na Surigaonon saróng tataramon sa Surigao na igwang haros 500,000 na parataram. Ini saróng Bisaya na inipluwensya sa Sebuwano.

Pagkukumparar kan Surigaonon, Cebuano, asin Tausug

Bikol Sentral	Tausug	Surigaonon	Cebuano
Ano an pangaran mo? / Ano an ngaran mo? / Ano an saimong pangaran/ngaran?	Unu in ngān mu?	Omay imo ngayan? (Surigaonon), Unu an ngayan mu?/Unu may imo pangayan?/ Unu an pangayan nimo?/ Unu'y pangan mo? (Tandaganon)	Unsa ang ngalan/ngan nimo?
Juan an sakong pangaran/ngaran	In ngān ku Juan	An ako ngayan ay Juan (Surigaonon), An ngayan ku kay Juan/An ako ngayan kay Juan/ Ang pangayan ko si Juan/ An ako pangan(ngan) kay Juan(Tandaganon)	Ang ngan naku kay Juan
Kumusta ka man?	Maunu-unu nakaw?	Kumusta naman kaw?/ "Kumusta na kaw?"(Surigaonon),"Kumusta nasa kaw?"(Tandaganon)	Kumusta na ka?
Marhay man	Marayaw da isab	Madayaw da (sab(isab) or da nu-un) aku (Tandaganon) or Marajaw da/ra i-/sab aku (Surigaonon)	Maayo da/ra (usab)
Hain/Nasain si Ahmad?	Hawnu hi Ahmad?	Hain si Ahmad?(Tandaganon)/ Haman si Ahmad?	Haman/Hain man/asa si Ahmad?
Nasa harong siya	Ha bāy siya	Sa bay siya or yaun siya sa bahay(Tandaganon) / Jaon sija sa bayay? or jadto sija sa bayay (Surigaonon)	Naa siya sa balay/bay
Dios Mabalos/Salamat	Magsukul	Salamat	Salamat
Nag'iistar ako sa	Naghuhula’ aku ha	Yaghuya aku sa(Tandaganon)/ Naghuya aku sa(Surigaonon)or taga ___	Nagpuyo ako sa
Yaon ako digdi/igdi sa harong.	Yari aku ha bay.	Yadi aku sa bay(Tandaganon)./ Jari aku sa bayay	Dia ko sa bay.
Gutom na ako.	Hiyapdi' aku.	In-gutom aku or Paga-gutom ako(Tandaganon). / Tag gutom ako	Gi-gutom ko.
Yaon siya sa eskwelahan.	Yadtu siya ha iskul.	Yadtu siya sa iskuylahan(Tandaganon). /Jadto sija sa iskuylahan.	Tu-a sya sa iskuylahan
Tawo	Tau	Tao(Tandaganon)Tawo (Surigaonon)	Taw/Tawo
Sulog (Dagat/Salog)	Sug	Suwg(Tandaganon)Suyug (Surigaonon)	Sug/Sulog
Aldaw	Adlaw	Buntag(Tandaganon)Buntag (Surigaonon)	Adlaw/Buntag
Banggi	Duwm	Gabi-i/Duwm(Tandaganon)/Duyum (Surigaonon)	Gabi-i
Ngunyan	Biháun	Kuman na adlaw(Tandaganon and Surigaonon)	Karon/Karong Adlawa
Kasuugmâ	Káhapun	Káhapun	Gahapon
Nakalihis na/Nakaaging aldaw	Ta’kisa	Min-agi na adlaw(Tandaganon)Nin-agi na adlaw (Surigaonon)	Miaging adlaw/usang adlaw
Aga	Kunsuwm	Siluwm/ Silom(Tandaganon)Silum (Surigaonon)	Ugma
Sunod na aldaw	Ku’nisa	Sunod na adlaw(Surigaonon/Tandaganon)	Sunod adlaw
Ngunyan na banggi	Duwm ini	Kuman na duwm or Kuman duwm(Tandaganon)/ Kuman na duyum or Kuman duyum (Surigaonon)	Karong gabii
Kasubanggi	Kábi-i	Kábi-i(Surigaonon/Tandaganon)	Kagabii
Aga	Mahinaat/Maynaat	Buntag(Surigaonon/Tandaganon)	Buntag
Hapon	Mahapun	Hapun(Surigaonon/Tandaganon)	Hapun
Udto/Luntok	Mataas Suga	Gabi-i(Tandaganon)Udto (Surigaonon)	Udto
Matangâ	Tungaan Duwm	Tunga-tunga nan Duwn or Tunga'y Duwm(Tandaganon)Tungay-duyum (Surigaonon)	Tunga sa gabi-i/tungang gabii
Anong aldaw ngunyan?	Adlaw unu biháun?	Unu na adlaw kuman? or Unu kuman na adlawa?(Tandaganon) Oman na adlaw kuman? (Surigaonon)	Unsa nga adlaw karon?/unsang adlawa 'ron?
Anong aldaw ka mahalí?	Adlaw unu kaw tumulak?	Unu na adlaw kaw mu-larga or Kun-o kaw mo-larga(Surigaonon) /Kanus-a kaw mu-larga(mu-panaw)(Tandaganon)	Unsa nga adlaw ka mo-larga?/unsang adlawa ka mo-larga?
Naglakaw ako kan huring sabado.	Miyanaw aku sin sabtu’ yaun.	An ako panaw adton sabado (Surigaonon) - An ako panaw nan sabado yadtu.(Tandaganon)	Ang lakaw naku niadtong sabado.
Kasuarin/nuarin sinda nagkakan?	Ka’nu sila kimaun?	Kagan-o sila nangaon? (Surigaonon), Kinun-u sila kin-maun?/Kagan-o sila nangaon(mikaon)?(Tandaganon)	Kanus-a sila mikaon?
Kasuarin ka nag-abot?	Ka’nu kamu dimatung?	Kagan-o man kaw nin-abot? (Surigaonon), Kinun-u/Kagan-o kamu(kaw) min-abot?	Kanus-a kamo miabot?
Nuarin ka mapaeskwelahan?	Ku’nu kaw pa iskul?	Kun-o man kaw mukadto sa iskuylahan? (Surigaonon), kinun-u/Kun-o kaw mokadto sa iskuylahan?(Tandaganon)	Kanus-a ka mo-adto sa iskuylahan?
Pasain / Masain ka?	Pakain kamu manaw?	Haman kaw pasingud? o haman kaw mukadto? (Surigaonon), Pahain kamu mamanaw?(Tandaganon)/ Hain kaw pasingud?(Tandaganon)	Asa ka pa-ingon?
Siisay kayan?	Hisiyu in usug yaun?	Siman jaon? or siman jaon sija? (Surigaonon), Sin-o yaun?/ Sin-o taraw yaon(informal)?(Tandaganon)	Kinsa na nga tawhana?
Siisay an may kagsadiri kan kalson na ini?	Kansiyu in badju ini?	Kanin-o ini baro? o simay tag-ija ini na baro? (Surigaonon), Kanin-o ini badu?(Tandaganon)	Kang kinsa nga sinina kini?
Hain/Nasain si ina mo?	Hain hi Inah?	Haman si mama? (Surigaonon), Hain si nanay?(Tandaganon)	Asa si mama?/hain si nanay?
Kasuarin/Nuarin ka iminundag?	Ka’nu kaw piyag-anak?	Kagan-o man kaw natawo? or kagan-o man kaw tag-anak? (Surigaonon), Kinun-u kaw in anak?/Kagan-o kaw gi-anak?/Kagan-o kaw ya Tao(Tandaganon)	Kanus-a ka gipanganak/natawo?
Táno ka naghihibi?	Mayta’ kaw timangis?	Oman nag tuwaw man kaw? (Surigaonon), Nasa ga-hilak(ga-tyaho) sa kaw?(Tandaganon)	Ngano nga nagahilak ka?
Páno ka magturog?	Biyariin kaw magtuwg?	Un-hon man nimo pagkatuyog? (Surigaonon), Paga unu mo pagkaturog?(Tandaganon)/Paga unu mo sa taraw pagkaturug?(bakong pormal)	Unsaon man nimo pagkatug/pagkatulog?
Kumusta man si ina?	Maunu-unu na hi Inah?	Kumusta man si Mama? (Surigaonon), Ya-unu na sa si Ina?/ Kumosta na si mama(nanay)?(Tandaganon)	Kumusta na man si nanay/mama?

Mga halimbawá kan katagâ dangan mga parirala

• -ambaw - kinô
• -diin – sain
• -kun-o – nuarin, hinaharap
• -kagan-o – kasuarin, nakaagi
• -uno – ano
• -sin-o o siman – siisay
• -tag-uno – páno
• -"salamat karajaw" – Dios Mabalos
• -na ay, unja na (an aktuwal na katagâ iyo an "ngaj'an") – atyan
• -"ay ay na bata ini!" – ay ay an aking ini!
• -"uman kaw?" (Kontraksyon kan "na uno man kaw?") – Ano/ng nanyayari saimo?
• -ajo-ajo/amping (Cebuano "ayo ayo") – Ingat ka
• -"na buang na" – na ribong na
• -"Simba ko" – "Knock on wood"
• -"Pag hilom ngad-on" or "saba did-on" – silencio/alo lang/dae magribok duman
• -maradjao (Surigaonon) o madayao (Tandaganon) – marhay
• -maradjao na buntag – Marhay na aga
• -maradjao na hapon – Marhay na Hapon
• -haman kaw? (Pigsumpay nin "hain" asin "man") – Hain/Nasain ka?
• -ngayan (Surigaonon) o ngan(Tandaganon) - ngaran/pangaran
• -uno may imo ngayan?/unoy ngayan mo? – Ano an saimong pangaran/ngaran?/ano an pangaran/ngaran mo?
• -pila may imo edad? (Tandaganon) o "pila may edad mo?" (Surigaonon) – Pira na an edad mo?
• -grabehi sa nimo ka gwapa (Tandaganon) "gulpi man kaw kagwapa"/ "grabeh nimo ka gwapa"(Surigaonon) – Mangayon mo
• -gwapahi – magayonon
• -arang - -on
• -arang ka tignaw - malipoton
• -"grabehi nimo ka yaot/taru" o grabe nimo kayaot (Surigaonon) – mankanos mo.
• -tagad (Tandaganon) huyat (Surigaonon) – halat
• -ihap/bilang – bilang
• -"tabangi ko" (parehas sa Cebuano), sa Norte "tabangi ako" – tabangi ako/tabangan ako
• - pagpaspas/pagdali (parehas sa Cebuano) – bilis-bilison
• -"maradjao (madayao) na duyom dijo hurot" – Marhay na banggi saindong gabos
• -"hain man (ha'man) kaw pasingod?" – Masain ka?
• -kuman – ngunyan
• -silom – aga
• -mahagkot, tignaw, pakukog– lipot
• -paso, malangka – init
• -wayong - lalawgon / muka
• -alima – kamot
• -sike – tabay
• -"taghigugma ta kaw" – Padangat taka/ Padaba ta ka
• -mangita nan sine – nagdadalan nin penikula. . .atud (suanoy na katagâng Surigaonon word)
• -"mupanaw na ako kuman" – Mahali na ako ngunyan
• -inday uno or waya ako mahibayo – Inda ko/ dae ko aram
• -jaon – iyan
• -"uno yaon (jaon)?" o "uman yaon (jaon)?" – ano iyan?
• -manguyab – mapasyar
• -kalasangan o guyangan(surigaonon)/guwangan(tandaganon) - kadlagan
• -doot - sa balyong parte kan salog
• -baro (Surigaonon)- bado
• -dayag/kat-kat - sakat
• -kayajo(Surigaonon)/kayo(tandanganon) kalayo
• -buyod(Surigaonon)/Bukid(tandaganon) - bukid
• -hilam - namok
• -yaon (Tandaganon) o jaon (Surigaonon)- igwa
• -ingod or tungod - tungod (sa Cebuano "silong")
• -adja(Surigaonon)/aya(Tandaganon) - lang ( e.g. "adja ra man kaw magsinaoy saoy" You are just interrupting)
• - bakoy(Surigaonon)/baku'(tandaganon) - hinlalaki
• - puyo(Surigaonon)/Isla(Tandaganon) - isla
• - miya - kurasmag
• - ilaja - umahan