Tataramon na Surigaonon

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Surigaonon
Tandaganon
Katutubo saPilipinas
RehiyonSurigao del Norte, dakol na parte kan Surigao del Sur, asin pira pang mga lugar sa Dinagat Islands, Agusan del Norte, Agusan del Sur asin sa Davao Oriental
KatutuboMga tawo nin Surigaonon
Katutubong mga parataram
500,000 (2009)
Austronesyo
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa
Panrehiyon na tataramon sa Filipinas
Sa regulasyon kanKomisyon sa Wikang Filipino
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-3Arinman:
sgd – Surigaonon
tgn – Tandaganon
Glotologosuri1274
Mapa kun saen mahihiling an Lokasyon kan mga parataram nin Surigaonon

An tataramon na Surigaonon saróng tataramon sa Surigao na igwang haros 500,000 na parataram. Ini saróng Bisaya na inipluwensya sa Sebuwano.


Pagkukumparar kan Surigaonon, Cebuano, asin Tausug[baguhon | baguhon an source]

Bikol Sentral Tausug Surigaonon Cebuano
Ano an pangaran mo? / Ano an ngaran mo? / Ano an saimong pangaran/ngaran? Unu in ngān mu? Omay imo ngayan? (Surigaonon), Unu an ngayan mu?/Unu may imo pangayan?/ Unu an pangayan nimo?/ Unu'y pangan mo? (Tandaganon) Unsa ang ngalan/ngan nimo?
Juan an sakong pangaran/ngaran In ngān ku Juan An ako ngayan ay Juan (Surigaonon), An ngayan ku kay Juan/An ako ngayan kay Juan/ Ang pangayan ko si Juan/ An ako pangan(ngan) kay Juan(Tandaganon) Ang ngan naku kay Juan
Kumusta ka man? Maunu-unu nakaw? Kumusta naman kaw?/ "Kumusta na kaw?"(Surigaonon),"Kumusta nasa kaw?"(Tandaganon) Kumusta na ka?
Marhay man Marayaw da isab Madayaw da (sab(isab) or da nu-un) aku (Tandaganon) or Marajaw da/ra i-/sab aku (Surigaonon) Maayo da/ra (usab)
Hain/Nasain si Ahmad? Hawnu hi Ahmad? Hain si Ahmad?(Tandaganon)/ Haman si Ahmad? Haman/Hain man/asa si Ahmad?
Nasa harong siya Ha bāy siya Sa bay siya or yaun siya sa bahay(Tandaganon) / Jaon sija sa bayay? or jadto sija sa bayay (Surigaonon) Naa siya sa balay/bay
Dios Mabalos/Salamat Magsukul Salamat Salamat
Nag'iistar ako sa Naghuhula’ aku ha Yaghuya aku sa(Tandaganon)/ Naghuya aku sa(Surigaonon)or taga ___ Nagpuyo ako sa
Yaon ako digdi/igdi sa harong. Yari aku ha bay. Yadi aku sa bay(Tandaganon)./ Jari aku sa bayay Dia ko sa bay.
Gutom na ako. Hiyapdi' aku. In-gutom aku or Paga-gutom ako(Tandaganon). / Tag gutom ako Gi-gutom ko.
Yaon siya sa eskwelahan. Yadtu siya ha iskul. Yadtu siya sa iskuylahan(Tandaganon). /Jadto sija sa iskuylahan. Tu-a sya sa iskuylahan
Tawo Tau Tao(Tandaganon)Tawo (Surigaonon) Taw/Tawo
Sulog (Dagat/Salog) Sug Suwg(Tandaganon)Suyug (Surigaonon) Sug/Sulog
Aldaw Adlaw Buntag(Tandaganon)Buntag (Surigaonon) Adlaw/Buntag
Banggi Duwm Gabi-i/Duwm(Tandaganon)/Duyum (Surigaonon) Gabi-i
Ngunyan Biháun Kuman na adlaw(Tandaganon and Surigaonon) Karon/Karong Adlawa
Kasuugmâ Káhapun Káhapun Gahapon
Nakalihis na/Nakaaging aldaw Ta’kisa Min-agi na adlaw(Tandaganon)Nin-agi na adlaw (Surigaonon) Miaging adlaw/usang adlaw
Aga Kunsuwm Siluwm/ Silom(Tandaganon)Silum (Surigaonon) Ugma
Sunod na aldaw Ku’nisa Sunod na adlaw(Surigaonon/Tandaganon) Sunod adlaw
Ngunyan na banggi Duwm ini Kuman na duwm or Kuman duwm(Tandaganon)/ Kuman na duyum or Kuman duyum (Surigaonon) Karong gabii
Kasubanggi Kábi-i Kábi-i(Surigaonon/Tandaganon) Kagabii
Aga Mahinaat/Maynaat Buntag(Surigaonon/Tandaganon) Buntag
Hapon Mahapun Hapun(Surigaonon/Tandaganon) Hapun
Udto/Luntok Mataas Suga Gabi-i(Tandaganon)Udto (Surigaonon) Udto
Matangâ Tungaan Duwm Tunga-tunga nan Duwn or Tunga'y Duwm(Tandaganon)Tungay-duyum (Surigaonon) Tunga sa gabi-i/tungang gabii
Anong aldaw ngunyan? Adlaw unu biháun? Unu na adlaw kuman? or Unu kuman na adlawa?(Tandaganon) Oman na adlaw kuman? (Surigaonon) Unsa nga adlaw karon?/unsang adlawa 'ron?
Anong aldaw ka mahalí? Adlaw unu kaw tumulak? Unu na adlaw kaw mu-larga or Kun-o kaw mo-larga(Surigaonon) /Kanus-a kaw mu-larga(mu-panaw)(Tandaganon) Unsa nga adlaw ka mo-larga?/unsang adlawa ka mo-larga?
Naglakaw ako kan huring sabado. Miyanaw aku sin sabtu’ yaun. An ako panaw adton sabado (Surigaonon) - An ako panaw nan sabado yadtu.(Tandaganon) Ang lakaw naku niadtong sabado.
Kasuarin/nuarin sinda nagkakan? Ka’nu sila kimaun? Kagan-o sila nangaon? (Surigaonon), Kinun-u sila kin-maun?/Kagan-o sila nangaon(mikaon)?(Tandaganon) Kanus-a sila mikaon?
Kasuarin ka nag-abot? Ka’nu kamu dimatung? Kagan-o man kaw nin-abot? (Surigaonon), Kinun-u/Kagan-o kamu(kaw) min-abot? Kanus-a kamo miabot?
Nuarin ka mapaeskwelahan? Ku’nu kaw pa iskul? Kun-o man kaw mukadto sa iskuylahan? (Surigaonon), kinun-u/Kun-o kaw mokadto sa iskuylahan?(Tandaganon) Kanus-a ka mo-adto sa iskuylahan?
Pasain / Masain ka? Pakain kamu manaw? Haman kaw pasingud? o haman kaw mukadto? (Surigaonon), Pahain kamu mamanaw?(Tandaganon)/ Hain kaw pasingud?(Tandaganon) Asa ka pa-ingon?
Siisay kayan? Hisiyu in usug yaun? Siman jaon? or siman jaon sija? (Surigaonon), Sin-o yaun?/ Sin-o taraw yaon(informal)?(Tandaganon) Kinsa na nga tawhana?
Siisay an may kagsadiri kan kalson na ini? Kansiyu in badju ini? Kanin-o ini baro? o simay tag-ija ini na baro? (Surigaonon), Kanin-o ini badu?(Tandaganon) Kang kinsa nga sinina kini?
Hain/Nasain si ina mo? Hain hi Inah? Haman si mama? (Surigaonon), Hain si nanay?(Tandaganon) Asa si mama?/hain si nanay?
Kasuarin/Nuarin ka iminundag? Ka’nu kaw piyag-anak? Kagan-o man kaw natawo? or kagan-o man kaw tag-anak? (Surigaonon), Kinun-u kaw in anak?/Kagan-o kaw gi-anak?/Kagan-o kaw ya Tao(Tandaganon) Kanus-a ka gipanganak/natawo?
Táno ka naghihibi? Mayta’ kaw timangis? Oman nag tuwaw man kaw? (Surigaonon), Nasa ga-hilak(ga-tyaho) sa kaw?(Tandaganon) Ngano nga nagahilak ka?
Páno ka magturog? Biyariin kaw magtuwg? Un-hon man nimo pagkatuyog? (Surigaonon), Paga unu mo pagkaturog?(Tandaganon)/Paga unu mo sa taraw pagkaturug?(bakong pormal) Unsaon man nimo pagkatug/pagkatulog?
Kumusta man si ina? Maunu-unu na hi Inah? Kumusta man si Mama? (Surigaonon), Ya-unu na sa si Ina?/ Kumosta na si mama(nanay)?(Tandaganon) Kumusta na man si nanay/mama?

Mga halimbawá kan katagâ dangan mga parirala[baguhon | baguhon an source]

  • -ambaw - kinô
  • -diin – sain
  • -kun-o – nuarin, hinaharap
  • -kagan-o – kasuarin, nakaagi
  • -uno – ano
  • -sin-o o siman – siisay
  • -tag-uno – páno
  • -"salamat karajaw" – Dios Mabalos
  • -na ay, unja na (an aktuwal na katagâ iyo an "ngaj'an") – atyan
  • -"ay ay na bata ini!" – ay ay an aking ini!
  • -"uman kaw?" (Kontraksyon kan "na uno man kaw?") – Ano/ng nanyayari saimo?
  • -ajo-ajo/amping (Cebuano "ayo ayo") – Ingat ka
  • -"na buang na" – na ribong na
  • -"Simba ko" – "Knock on wood"
  • -"Pag hilom ngad-on" or "saba did-on" – silencio/alo lang/dae magribok duman
  • -maradjao (Surigaonon) o madayao (Tandaganon) – marhay
  • -maradjao na buntag – Marhay na aga
  • -maradjao na hapon – Marhay na Hapon
  • -haman kaw? (Pigsumpay nin "hain" asin "man") – Hain/Nasain ka?
  • -ngayan (Surigaonon) o ngan(Tandaganon) - ngaran/pangaran
  • -uno may imo ngayan?/unoy ngayan mo? – Ano an saimong pangaran/ngaran?/ano an pangaran/ngaran mo?
  • -pila may imo edad? (Tandaganon) o "pila may edad mo?" (Surigaonon) – Pira na an edad mo?
  • -grabehi sa nimo ka gwapa (Tandaganon) "gulpi man kaw kagwapa"/ "grabeh nimo ka gwapa"(Surigaonon) – Mangayon mo
  • -gwapahi – magayonon
  • -arang - -on
  • -arang ka tignaw - malipoton
  • -"grabehi nimo ka yaot/taru" o grabe nimo kayaot (Surigaonon) – mankanos mo.
  • -tagad (Tandaganon) huyat (Surigaonon) – halat
  • -ihap/bilang – bilang
  • -"tabangi ko" (parehas sa Cebuano), sa Norte "tabangi ako" – tabangi ako/tabangan ako
  • - pagpaspas/pagdali (parehas sa Cebuano) – bilis-bilison
  • -"maradjao (madayao) na duyom dijo hurot" – Marhay na banggi saindong gabos
  • -"hain man (ha'man) kaw pasingod?" – Masain ka?
  • -kuman – ngunyan
  • -silom – aga
  • -mahagkot, tignaw, pakukog– lipot
  • -paso, malangka – init
  • -wayong - lalawgon / muka
  • -alima – kamot
  • -sike – tabay
  • -"taghigugma ta kaw" – Padangat taka/ Padaba ta ka
  • -mangita nan sine – nagdadalan nin penikula. . .atud (suanoy na katagâng Surigaonon word)
  • -"mupanaw na ako kuman" – Mahali na ako ngunyan
  • -inday uno or waya ako mahibayo – Inda ko/ dae ko aram
  • -jaon – iyan
  • -"uno yaon (jaon)?" o "uman yaon (jaon)?" – ano iyan?
  • -manguyab – mapasyar
  • -kalasangan o guyangan(surigaonon)/guwangan(tandaganon) - kadlagan
  • -doot - sa balyong parte kan salog
  • -baro (Surigaonon)- bado
  • -dayag/kat-kat - sakat
  • -kayajo(Surigaonon)/kayo(tandanganon) kalayo
  • -buyod(Surigaonon)/Bukid(tandaganon) - bukid
  • -hilam - namok
  • -yaon (Tandaganon) o jaon (Surigaonon)- igwa
  • -ingod or tungod - tungod (sa Cebuano "silong")
  • -adja(Surigaonon)/aya(Tandaganon) - lang ( e.g. "adja ra man kaw magsinaoy saoy" You are just interrupting)
  • - bakoy(Surigaonon)/baku'(tandaganon) - hinlalaki
  • - puyo(Surigaonon)/Isla(Tandaganon) - isla
  • - miya - kurasmag
  • - ilaja - umahan

Mga Toltolan[baguhon | baguhon an source]